 |
Việc hòa mạng các lưu vực đổ về hồ thượng Sông Trí, tạo trữ lượng nước lớn đáp ứng nhu cầu dùng nước của KKT Vũng Áng. Ảnh: Sỹ Ngọ |
Tài liệu quan trắc mực nước ở Hà Tĩnh cho thấy, nhiều hồ thường xuyên thừa nước phải xả qua tràn, nhưng có hồ hay thiếu nước, rất ít năm đạt mức thiết kế; nhiều hồ có năm thừa nhưng có năm thiếu. Các hồ thủy lợi thường làm việc độc lập với nhau nên tình trạng thừa, thiếu nước gây lãng phí hoặc khô cạn cục bộ ở nhiều nơi. Từ thực tế này, chúng ta đã tiến hành hòa mạng (điều tiết chủ động nguồn nước từ hệ thống này sang hệ thống khác) một số hệ thống thủy lợi với kết quả rất khả quan.
Đầu tiên là hòa mạng các lưu vực để tạo trữ lượng nước lớn. Chúng ta biết, lưu vực sông Rào Trổ và Kim Sơn đổ nước về Cửa Gianh (Quảng Bình); lưu vực sông Trí và Đá Cát đổ về Cửa Khẩu (Kỳ Anh). Để có lượng nước lớn đáp ứng nhu cầu của KKT Vũng Áng, hồ chứa nước thượng sông Trí được xây dựng, hồ chứa nước Rào Trổ đang thi công. Tuy nhiên, trữ lượng 2 hồ này hàng năm khoảng 250 triệu m3 nên chỉ đáp ứng khoảng 55% lượng nước yêu cầu. Vì vậy, giải pháp hòa mạng được thực hiện theo hướng nước từ hồ Rào Trổ đổ về đập dâng Lạc Tiến tại xã Kỳ Lạc (lưu vực hứng nước của đập dâng Lạc Tiến sau hồ Rào Trổ là 168 km2), sau đó, chảy qua tuynel Lạc Tiến để đổ về hồ thượng sông Trí, trong khi đó, hồ thượng sông Trí còn được tiếp nước từ hồ Kim Sơn qua cống B ở đập phụ Kim Sơn đổ sang.
Việc hòa mạng 4 lưu vực có tổng diện tích 375 km2 đem lại tổng lượng nước gần 500 triệu m3 hàng năm, đáp ứng cơ bản lượng nước dùng cho KKT Vũng Áng và nước sinh hoạt cho TX Kỳ Anh với công suất 774.000 m3/ngày đêm; tưới ổn định cho 2.316 ha đất canh tác và 300 ha nuôi trồng thủy sản, trong đó, có 618 ha đất canh tác vùng cuối kênh N2 sông Rác.
Thứ hai là kiểu hòa mạng nhằm đưa nước đi xa hơn, lưu lượng và đầu nước đảm bảo hơn, phục vụ cấp nước vùng cuối kênh được áp dụng ở cụm hồ Xuân Hoa - Cồn Tranh. Hai công trình này được xây dựng trước năm 2008 nhưng chỉ phục vụ tưới cho các xã: Xuân Hoa, Xuân Liên và cấp nước cho Nhà máy Nước huyện Nghi Xuân nên nguồn nước thường thừa. Sau khi nâng cấp hồ Cồn Tranh vào năm 2014, tháng 4/2016, có 2 tuyến kênh chính Xuân Hoa, Cồn Tranh được hòa mạng tại vị trí k2+940 kênh Xuân Hoa, vị trí k1+075 kênh Cồn Tranh và đoạn kênh hòa mạng về đến xã Xuân Mỹ dài 6.392m với lưu lượng hòa mạng 0,344 m3/s đã đảm bảo tưới ổn định cho 236 ha đất canh tác của các xã Xuân Thành, Xuân Mỹ, biến các vùng này từ khô hạn thành vựa lúa của huyện Nghi Xuân.
Một hướng hòa mạng giúp phát huy tối đa hiệu quả của từng hệ thống và tạo sự hỗ trợ giữa các hệ thống với nhau là ở cụm hồ Kẻ Gỗ - Bộc Nguyên. Năm 1998, hồ Bộc Nguyên được chuyển nhiệm vụ cấp nước sản xuất nông nghiệp sang cấp nước sinh hoạt nên cống lấy nước dưới đập bị hoành triệt. Từ đó đến nay, lượng nước dưới cao trình +15,5m không được khai thác, hàng năm gây lãng phí khoảng 15 triệu m3; đồng thời, do không được tháo cạn nên lượng nước hồ Bộc Nguyên bị nhiễm bẩn theo thời gian. Mặt khác, trên kênh N1 Kẻ Gỗ đoạn từ sau k4+100 bị thiếu hụt 1,5 m3/s do không còn được cống Bộc Nguyên cấp bổ sung như trước... Từ năm 2013, hệ thống hồ Kẻ Gỗ - Bộc Nguyên được hòa mạng theo sơ đồ: dưới đập phụ 2 hồ Kẻ Gỗ làm cống thông sang hồ Bộc Nguyên (cao trình +17,3m, lưu lượng qua cống 2,25 m3/s); nâng cấp hồ Bộc Nguyên từ dung tích 19 triệu m3 lên 24 triệu m3, mở lại cống lấy nước dưới đập chính (cao trình +7,0m).
Theo đó, hồ Bộc Nguyên cấp nước bổ sung vào kênh N1 Kẻ Gỗ với lưu lượng 2,25m3/s và khai thác được lượng nước dưới cao trình +15,5m. Hồ Kẻ Gỗ là kho nước sinh hoạt dự phòng khi hồ Bộc Nguyên có sự cố hoặc cần nạo vét, làm sạch, sửa chữa; ở những thời điểm cần thiết, hồ Kẻ Gỗ có thể chuyển nước sang cho hồ Bộc Nguyên, để cấp nước chống hạn cho vùng Bắc Thạch Hà - vùng bị hạn hán nặng nề nhất hiện nay. Ngoài ra, hồ Khe Xai sẽ bổ sung cho kênh N1 Kẻ Gỗ với lưu lượng 0,935 m3/s và tiếp nước cho hồ đập Bún với lưu lượng 0,8 m3/s để đảm bảo tưới tăng thêm 730 ha vùng cuối kênh của N1 Kẻ Gỗ và đập Bún.
Trước tình trạng khô hạn trong vụ hè thu năm nay, việc hòa mạng các hệ thống thủy lợi cũng như tính toán lại phương án điều tiết, chế độ tưới, lập quy trình vận hành hệ thống được coi là giải pháp tưới tiết kiệm, hiệu quả, kinh phí đầu tư không lớn. Dựa trên thực tế 3 kiểu hòa mạng nói trên, các cấp, ngành chuyên môn nên có đánh giá, tổng kết để sớm nhân rộng ra các hệ thống khác.
Giám đốc Công ty CP Tư vấn xây dựng thủy lợi Hà Tĩnh
