Đình Phương Giai - nơi bùng phát ngọn lửa phong trào cách mạng

Lịch sử một ngôi đình

Nhân kỷ niệm 64 năm Cách mạng tháng tám và Quốc khánh 2-9, chúng tôi có dịp trở về lại xứ Voi - nơi được mệnh danh là vùng địa linh nhân kiệt. Con đường làng về đình Phương Giai ngày xưa sỏi đá, ngoằn ngèo uốn lượn, nay đã được chỉnh trang rải nhựa thẳng tắp. Những ngôi trường mái ngói đỏ tươi dan xen giữa miền xanh trù phú. Thời kỳ đổi mới đã góp phần làm cho bộ mặt kinh tế - xã hội của xứ Voi khởi sắc hẳn lên.

Lần theo con đường nhựa liên thôn láng bóng, chúng tôi đến đình Phương Giai và thằp nén hương thơm tưởng nhớ các thế hệ cha ông, những người con của vùng đất Tượng Lĩnh một thời đã không sợ hy sinh gian khổ, quyết một lòng đi theo Đảng và Bác Hồ kính yêu để giành lại độc lập tự do cho dân tộc. Chưa nói đến du khách, người xứ Voi đi xa về dù bộn bề trăm công ngàn vịêc cũng dành ít phút đến, tĩnh tâm, thắp hương tưởng niệm tại đình Phương Giai.

Ông Chưởng là một trong những người học hành thàn đạt của dòng dõi họ Nguyễn Tiến thuộc làng Hữu Lạc hiện đang là Hiệu Trưởng trường PTTH Nguyễn Huệ thông hiểu rất sâu sắc gốc tích, lịch sử về đinh Phương Giai. Ông kể: Ngày xưa, ở xứ vơi này có ông quan Hoàng Gián - Dương Trí Tri là người Liệt Thượng vừa có tài, lại có công lớn trong việc lương y, chuyên bốc thuốc chữa bệnh cứu chúng sinh.Ông quan Hoàng Gián thi đậu Đệ nhị Gían Tiến sĩ vào năm Đinh Mùi, niên hiệu Vĩnh Định 1 (1547) đời Mạc Phúc Nguyên, làm quan đến chức Hàn Lâm Viện. Cư dân vùng này thường gọi ông là quan Thành Hoàng.

Vào đời nhà Mạc tại vùng phía Bắc Kỳ Hoa (nay là huyện Kỳ Anh) thường xuyên có rất nhiều dịch đậu mùa ở trẻ con. Chỉ bằng những vị thuốc Nam, ông Thành Hoàng đã cứu được vô số trẻ em trong vùng thoát khỏi nạn dịch trở về với cuộc sông bình yên. Để ghi nhớ công lao to lớn của ông, nhân dân trong vùng và phụ cân đã lập đền thờ phụng, tạ ơn ông.

Đền Phương Giai là một công trình kiến trúc cổ, thiết kế theo kiểu tam toà và được xây dựng trên một khuôn viên rộng hơn 7000m2. Trên các đầu cột, các đường xuyên ngang, xà dọc của mái đình được được khắc chạm nghệ thuật bông kênh (hoa văn cổ) hết sức tinh xảo và độc đáo.

Đền Phương Giai ngày xưa là nơi tín ngưỡng linh thiêng. Hằng năm, cứ vào dịp lễ tết, hội hè đình đám bà con cư dân trong vùng và các địa phương lân cận lại hội tụ về đền mở hội tế lễ, cầu phúc. Do vậy, thay vì gọi đền, bà con cư dân trong vùng thường gọi là đình Phương Giai.

Nơi bùng phát ngọn lửa phong trào cách mạng

Thời kỳ chống Pháp, với cảnh quan rất u tịch, cây cối um tùm, vị trí khá yên tĩnh, vừa đảm bảo bí mật vừa thuận lợi cho việc đi lại, đình Phương Giai được chọn để làm trụ sở hội họp của Đảng bàn các chủ trương, vận động tuyên truyền, tập hợp, giác ngộ cách mạng cho quần chúng, làm đầu mối liên lạc và là nơi in ấn tài liệu, truyền đơn, băng cờ, biểu ngữ phục vụ cho hoạt động cách mạng .

Trao đổi với chúng tôi, ông Khầm (bí danh Hoàng Quy) ở thôn Bắc Tiến, xã Kỳ Bắc, nguyên cán bộ tiền khởi nghĩa, gần 70 năm tuổi Đảng là nhân chứng lịch sử bồi hồi nhớ lại những sự kiện, biến cố đã được diễn ra ngay tại đình Phương Giai cách đây 79 năm: "sau khi ĐCS Đông dương ra đời, ngày 3,4- 6- 1930, đình Phương Giai được chọn làm địa điểm hội nghị thành lập Đảng bộ huyện Kỳ Anh. Là nơi sinh hoạt phổ biến Chính cương, Sách lược vắn tắt, Điều lệ Đảng, bàn kế hoạch xây dựng phát triển Đảng bộ và công tác lãnh đạo tổ chức quần chúng đẩy mạnh phong trào đấu tranh cách mạng. Cũng chính nơi đây ngọn lửa đấu tranh cách mạng đã được bùng phát, lan rộng đến các vung quê lân cận. Tiêu biểu là cuộc biểu tình ngày 9/ 9/1930 của Đảng bộ và nhân dân Kỳ Anh đã góp phần thúc đẩy phong trào Xô viết - Nghệ Tĩnh phát triển đến đỉnh cao, cùng cả nước đưa cuộc cách mạng tháng 8 đi đến thắng lợi cuối cùng" ...

Trong công cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, vùng đất Tượng Lĩnh là căn cứ hậu phương mang tầm chiến lược phục vụ đắc lực cho chiến trường Miền Nam. Theo đó, đình Phương Giai trở thành kho cất giấu quân lương cung cấp cho tiền tuyến. Đảng bộ và nhân dân Kỳ Bắc đã đóng góp sức người, sức của cùng cả nước làm nên một cuộc kháng chiến thần kỳ, giành độc lập tự do cho dân tộc.

Qua bao năm tháng thăng trầm, biến thiên của lịch sử, nhiều công trình di tích trên địa bàn xã Kỳ Bắc đã bị hư hởng nặng trở thành phế tích của thơi gian. Tuy nhiên đình Phương Giai vẫn được bà con xứ Voi trân trọng gìn giữ nguyên trạng. Năm 1994 Đình Phương Giai chính thức được xếp hạng di tích lịch sử Cách mạng cấp quốc gia. Khuôn viên, cảnh vật nơi đây đã được chỉnh trang, trùng tu, nâng cấp sạch sẽ. Những hiện vật liên quan đến lịch sử của ngôi đình đã được sưu tầm, bảo quản chu đáo.

Ngày nay, tại đình Phương Giai, tấm văn bia ghi danh những người con ưu tú đầu tiên của chi bộ Đảng xã Kỳ Bắc và Đảng bộ huyện Kỳ Anh vẫn sáng ngời chí khí Cách mạng, là tấm gương chói lọi góp phần giáo dục truyền thống cho thế trẻ hôm nay và mai sau