Việc xây dựng Đề án xuất phát từ thực tế trong công tác bảo vệ, phát triển rừng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn, lực lượng kiểm lâm đang bộc lộ những vấn đề về mặt tổ chức cũng như kết quả quản lý. Tổ chức ngành Lâm nghiệp và lực lượng Kiểm lâm thiếu thống nhất; ở cấp địa phương tồn tại cả 2 tổ chức quản lý này, bộ máy cồng kềnh, kém hiệu lực, hiệu quả trong công tác. Năng lực tham gia tố tụng hình sự, đấu tranh với “lâm tặc” của Kiểm lâm còn hạn chế khi lực lượng này không đủ năng lực để xử lý tội phạm trong lĩnh vực và thực tế số vụ vi phạm bị khởi tố chỉ chiếm 1% và đa số không xét xử thành công, phải chuyển về xử lý hành chính hoặc chấm dứt vụ án.
Biên chế, chế độ, chính sách, thẩm quyền của lực lượng Kiểm lâm hiện tại cũng được đánh giá là chưa tương xứng với nhiệm vụ được giao. Theo định mức, biên chế lực lượng này trên toàn quốc cần có trên 15.000 người, trong khi hiện nay chỉ có khoảng 11.800 người gồm cả các trường hợp hợp đồng. Cơ sở vật chất, phương tiện và trang thiết bị đầu tư cho Kiểm lâm còn hạn chế và lạc hậu, làm giảm hiệu quả thi hành công vụ.
Bộ NNPTNT cũng đề nghị việc thành lập Cảnh sát lâm nghiệp theo một lộ trình hợp lý, phù hợp với tiến trình cải cách hành chính, cùng với đó, ngành quản lý lâm nghiệp tại địa phương sẽ được kiện toàn, thống nhất thành một đầu mối và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động.
Cảnh sát Lâm nghiệp sẽ là lực lượng chuyên trách của Nhà nước thực hiện chức năng thừa hành pháp luật trong điều tra, xử lý tội phạm về lĩnh vực bảo vệ, phát triển rừng.
Căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ được giao, Bộ Công an sẽ cùng các Bộ liên quan xây dựng, đề xuất cơ cấu tổ chức lực lượng cảnh sát lâm nghiệp tương tự như cảnh sát môi trường trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt.
