 |
| Cánh đồng mẫu lớn ở huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang. (Ảnh: Ngọc Hà/TTXVN) |
Đổi mới mang tầm vóc và ý nghĩa cách mạng, là quá trình cải biến sâu sắc, toàn diện, triệt để, là sự nghiệp cách mạng to lớn của toàn Đảng, toàn dân vì mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh."
Nhân kỷ niệm 70 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, VietnamPlus trân trọng giới thiệu bài viết “30 năm đổi mới - Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử” của phó giáo sư - tiến sỹ Nguyễn Viết Thông, Tổng Thư ký Hội đồng Lý luận Trung ương.
Bài 1: Đổi mới - vấn đề có ý nghĩa sống còn
Công cuộc đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo từ 1986 đến nay đã trải qua gần 30 năm. Đó là một công trình vĩ đại của Đảng và nhân dân ta trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Quyết tâm đổi mới
Từ cuối những năm 70, đầu những năm 80 của thế kỷ 20, thế giới đã diễn ra những biến đổi to lớn, sâu sắc. Nhiều nước xã hội chủ nghĩa lâm vào khủng hoảng kinh tế-xã hội trầm trọng. Các nước tư bản chủ nghĩa, do điều chỉnh, thích ứng và sử dụng những thành quả của cuộc cách mạng khoa học-công nghệ hiện đại nên đã vượt qua được những khó khăn, kinh tế có bước tăng trưởng đáng kể. Để thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, cải tổ, cải cách và đổi mới đã trở thành xu thế khách quan ở nhiều nước xã hội chủ nghĩa.
Ở Việt Nam, sau khi giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, bên cạnh thuận lợi và những thành tựu đã đạt được trong giai đoạn đầu xây dựng đất nước, chúng ta cũng đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới. Tư tưởng chủ quan, say sưa với thắng lợi, nóng vội muốn tiến nhanh lên chủ nghĩa xã hội trong một thời gian ngắn, việc bố trí sai cơ cấu kinh tế, cộng với những khuyết điểm của mô hình kế hoạch hóa tập trung quan liêu, bao cấp bộc lộ ngày càng rõ, làm cho tình hình kinh tế-xã hội rơi vào trì trệ, khủng hoảng. Nước ta lại bị các thế lực thù địch bao vây, cấm vận; chiến tranh biên giới Tây Nam và biên giới phía Bắc gây ra,…
Để đưa nước ta thoát khỏi tình trạng đó, vấn đề có ý nghĩa quyết định là phải đổi mới mạnh mẽ, cơ bản cách nghĩ, cách làm. Cuối những năm 70, ở một số địa phương bước đầu có những tìm tòi, thử nghiệm cách làm ăn mới, đưa ra những lời giải đáp cho những vấn đề do thực tiễn đặt ra.
Qua những thành công bước đầu đạt được trong quá trình tìm tòi, thử nghiệm đó, Đảng và nhân dân ta càng nhận thấy sự cần thiết đổi mới, trước hết là đổi mới tư duy, đổi mới cách làm nhằm xây dựng chủ nghĩa xã hội một cách có hiệu quả hơn.
Đại hội VI (1986) của Đảng đánh dấu một bước ngoặt rất cơ bản và có ý nghĩa quyết định trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, với việc đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước - từ đổi mới tư duy đến đổi mới tổ chức, cán bộ, phương thức lãnh đạo và phong cách của Đảng; từ đổi mới kinh tế đến đổi mới chính trị và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội.
Đại hội VI khẳng định đối với nước ta, đổi mới là yêu cầu bức thiết của sự nghiệp cách mạng, là vấn đề có ý nghĩa sống còn. Đại hội VI đã đem lại luồng sinh khí mới trong xã hội, làm xoay chuyển tình hình, đưa đất nước tiến lên.
Đại hội rút ra bốn bài học kinh nghiệm lớn trong toàn bộ hoạt động của mình: (1) Đảng phải quán triệt tư tưởng dân là gốc, xây dựng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; (2) Đảng phải luôn xuất phát từ thực tế, tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan; (3) Phải biết kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh của thời đại trong điều kiện mới; (4) Phải xây dựng Đảng ngang tầm nhiệm vụ chính trị của một đảng cầm quyền lãnh đạo nhân dân tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Hình thành hệ thống quan điểm lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta
Qua 30 năm đổi mới, Đảng ta đã hình thành được một hệ thống quan điểm lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, làm cơ sở khoa học cho hoạch định đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước để đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, chủ động hội nhập quốc tế, phát triển nhanh, bền vững đất nước, thực hiện thắng lợi mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh,” góp phần bổ sung và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Marx-Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
Một là, về hệ mục tiêu của đổi mới, của chủ nghĩa xã hội Việt Nam
Hệ mục tiêu của đổi mới được hình thành và phát triển trong thực tiễn đổi mới, được Đảng ta nhận thức, bổ sung, phát triển qua các kỳ đại hội Đảng, từ Đại hội VI (1986) đến Đại hội XI (2011).
Bước vào đổi mới, tại Đại hội VI, Đảng ta đã xác định đổi mới vì dân giàu, nước mạnh, xã hội văn minh.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Cương lĩnh năm 1991), đã bổ sung một mục tiêu rất quan trọng là "công bằng." Đây vừa là một giá trị xã hội thể hiện bản chất của chủ nghĩa xã hội, từng bước xây dựng, vừa là định hướng chính trị-xã hội rất căn bản khi đi vào kinh tế thị trường.
"Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh." Nhờ định hướng chỉ đạo của hệ mục tiêu đó, Đảng và nhân dân ta đã nỗ lực giải quyết thành công cuộc khủng hoảng kinh tế-xã hội trầm trọng vào những năm 80 của thế kỷ XX.
Trải qua thực tiễn 15 năm đổi mới (1986-2001), trên cơ sở thực tiễn dân chủ hóa toàn diện các lĩnh vực của đời sống - một tư tưởng lớn được đề ra từ Đại hội VI, tạo động lực giải phóng lực lượng sản xuất và mọi tiềm năng xã hội để phát triển, Đại hội IX của Đảng (2001) đã nhấn mạnh và bổ sung vào hệ mục tiêu một mục tiêu quan trọng khác là dân chủ thành "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh."
Hệ mục tiêu đó không chỉ có tác dụng định hướng chỉ đạo công cuộc đổi mới nói chung, đặc biệt là đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị mà còn đóng vai trò động lực thúc đẩy đổi mới các lĩnh vực khác, xây dựng và phát triển văn hóa và con người, giáo dục-đào tạo, khoa học-công nghệ, xây dựng cơ cấu xã hội mới phù hợp và tương thích với biến đổi cơ cấu kinh tế khi phát triển mạnh mẽ kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa và hội nhập quốc tế.
Đến Đại hội XI (2011), Đảng ta đã phát triển nhận thức về mối quan hệ giữa các mục tiêu, vị trí, vai trò của các mục tiêu với tư cách là những thuộc tính giá trị của phát triển, của đổi mới và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Đại hội xác định mục tiêu: "Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh". Nhận thức lý luận của Đảng ta tại Đại hội XI về hệ mục tiêu của đổi mới có hai điểm nhấn quan trọng :
Thứ nhất, khẳng định vị trí, vai trò của dân chủ, tác dụng to lớn của dân chủ đối với các mục tiêu khác "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh." Xây dựng xã hội ta thành một xã hội dân chủ với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là những điểm cốt yếu, quan trọng của chủ nghĩa xã hội Việt Nam.
Thứ hai, xác định hệ giá trị mục tiêu của đổi mới là đặc trưng tổng quát của chủ nghĩa xã hội Việt Nam. Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng dưới sự lãnh đạo của Đảng là một xã hội "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh."
Như vậy, việc xác định và hoàn thiện hệ mục tiêu đổi mới đã rõ ràng, phù hợp với thực tiễn, với mong muốn của toàn dân và được cộng đồng quốc tế đồng tình, ủng hộ. Quan niệm về xã hội xã hội chủ nghĩa như vậy thể hiện rõ tính dân tộc và tính nhân dân, chú trọng lợi ích quốc gia-dân tộc là cốt lõi, là mục tiêu hàng đầu của phát triển đất nước, phù hợp với xu hướng chung của sự phát triển thế giới. Quan niệm về xã hội xã hội chủ nghĩa như vậy vừa đúng quy luật, vừa thuận lòng dân, ý dân lại vừa hợp với xu thế thời đại.
Hai là, về đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Trải qua thực tiễn đổi mới, nhận thức lý luận của Đảng ta về các đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa được phát triển qua các nhiệm kỳ đại hội, nhất là trong Cương lĩnh năm 1991 và Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội được thông qua tại Đại hội VII (1991) xác định xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội do nhân dân lao động làm chủ; có một nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và chế độ công hữu về các tư liệu sản xuất chủ yếu; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất công, làm theo năng lực hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân; các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; có mối quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân tất cả các nước trên thế giới.
Từ sáu đặc trưng được nêu trong Cương lĩnh năm 1991, Đảng ta đã bổ sung, phát triển thành tám đặc trưng ở Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011: Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng, giúp nhau cùng phát triển; có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo; có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới.
Xác định quyền làm chủ của nhân dân là đặc trưng nổi bật, thể hiện rõ mục tiêu, bản chất của chủ nghĩa xã hội. Bản chất của chủ nghĩa xã hội Việt Nam được thể hiện ở quyền làm chủ về kinh tế của nhân dân (bản chất kinh tế), ở xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa (bản chất chính trị), ở xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc (bản chất văn hóa); bản chất, mục tiêu của chủ nghĩa xã hội Việt Nam còn hướng tới con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.
Xác định Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là một đặc trưng quan trọng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng, đáp ứng yêu cầu phát triển dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân, thông qua sự ủy quyền và kiểm soát quyền lực của nhân dân.
Những bổ sung, phát triển nổi bật của Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011 có ý nghĩa là những bước tiến của nhận thức lý luận về chủ nghĩa xã hội của Đảng ta được thể hiện ở những điểm sau đây:
- Nhân dân làm chủ.
- Quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
- Quan hệ dân tộc trong quốc gia đa dân tộc là quan hệ bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng phát triển.
- Quan hệ quốc gia-dân tộc với cộng đồng quốc tế trong hội nhập là quan hệ hữu nghị, hợp tác.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo.
Tám đặc trưng được xác định trong Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011 vừa phản ánh quan niệm tổng quát về chủ nghĩa xã hội vừa làm rõ nội dung các lĩnh vực của đời sống xã hội phải thực hiện. Tám đặc trưng đó trải qua xây dựng sẽ từng bước hình thành, từ định hướng tới định hình, bảo đảm yêu cầu phát triển hài hòa, bền vững chủ nghĩa xã hội Việt Nam.
Đặc biệt quan trọng là vai trò lãnh đạo của Đảng với tư cách là lực lượng tiên phong, lãnh đạo và cầm quyền được khẳng định chẳng những trong các văn kiện Đảng thời kỳ đổi mới mà còn được hiến định trong Hiến pháp năm 1992 và Hiến pháp năm 2013.
Ba là, về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
Tám phương hướng xây dựng chủ nghĩa xã hội ghi trong Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011 có những phát triển mới so với Cương lĩnh năm 1991.
Đặt lên hàng đầu là đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức, bảo vệ tài nguyên, môi trường. Thực hiện phương hướng này vừa phản ánh đặc điểm nước ta quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, vừa tính đến xu thế phát triển của thế giới đương đại.
Các phương hướng tiếp theo bao quát các mặt, các lĩnh vực của mô hình chủ nghĩa xã hội ở nước ta: Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; xây dựng con người, nâng cao đời sống nhân dân, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; đảm bảo vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội; thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng cường và mở rộng mặt trận dân tộc thống nhất; xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh.
Thực hiện tám phương hướng cơ bản tạo cơ sở để đạt được tám đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Đây là quan hệ giữa định hướng xã hội chủ nghĩa với định hình chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, được thực hiện trong một quá trình lâu dài, phản ánh đúng đặc điểm, yêu cầu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Đó là những tất yếu có tính quy luật đối với nước ta.
Bốn là, nhận thức đúng và giải quyết tốt các mối quan hệ lớn trong phát triển
Phát hiện ra tám mối quan hệ lớn từ tổng kết 20 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (1991-2011) và nhìn lại những chặng đường của 25 năm đổi mới (1986-2011) là một bước tiến mới, quan trọng về lý luận của Đảng ta. Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011 xác định: Trong quá trình thực hiện các phương hướng cơ bản đó, phải đặc biệt chú trọng nắm vững và giải quyết tốt các mối quan hệ lớn: Quan hệ giữa đổi mới, ổn định và phát triển; giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị; giữa kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa; giữa phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng, hoàn thiện từng bước quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa; giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; giữa xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; giữa độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế; giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ;... Không phiến diện, cực đoan, duy ý chí.
Tám đặc trưng xã hội xã hội chủ nghĩa, tám phương hướng xây dựng chủ nghĩa xã hội, tám mối quan hệ lớn tạo thành hệ thống quan điểm lý luận chủ nghĩa xã hội Việt Nam, phản ánh quy luật và những tính quy luật của đổi mới - phát triển - công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong điều kiện bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, trong bối cảnh thời đại và thế giới đương đại./.
(Còn nữa)
