Hướng tới kỷ niệm 85 năm Xô viết Nghệ Tĩnh (12/9/1930-12/9/2015)
 |
| Tượng đài Xô Viết Nghệ Tĩnh tại Ngã ba Nghèn. (Ảnh: Quang Vinh) |
Đầu thế kỷ XX, khi cụ Phan Bội Châu sáng lập Hội Duy Tân thì Can Lộc đã có song song 2 phái: Minh xã và Ám xã. Phái Minh xã do cụ Nghè Ngô Đức Kế, quê Trảo Nha đứng đầu, vận động con em xuất dương, sang Nhật du học tìm đường cứu nước. Phái Ám xã do 2 ông Nguyễn Trang, Nguyễn Hét là con của các nghĩa quân nổi tiếng thời Cần vương là Nguyễn Chanh, Nguyễn Trạch, quê xã Gia Hanh đứng đầu, chủ trương diệt ác, trừ gian.
Những năm tiếp theo, Can Lộc nổi bật với hơn 1.000 nông dân nghèo các tổng trong huyện rầm rộ tiến về tỉnh lị đòi giảm sưu cao, thuế nặng. Giặc Pháp đàn áp dã man: Nguyễn Hàng Chi bị xử chém (1908), cụ Nghè Ngô Đức Kế và các ông Bùi Phiệt, Võ Tịnh bị chúng đày ra Côn Đảo.
Trước đó, các ông Nguyễn Trang, Nguyễn Hét bị chúng bêu đầu ở chợ Trổ.
Giặc càng đàn áp dã man thì ý chí người Can Lộc càng được nung nấu. Các tổ chức cách mạng lần lượt ra đời. Từ Hội Phục Việt tới Tân Việt cùng gia nhập chung trong tổ chức Đảng Cộng sản để lãnh đạo quần chúng đấu tranh đòi các quyền lợi thiết thân. Tới tháng 3/ 1930, tổ chức hội nghị của Tỉnh ủy lâm thời Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh được triệu tập tại làng Nội Ngoại (nay là Hữu Ngoại, Can Lộc). Địa bàn Can Lộc trở thành một căn cứ quan trọng của cơ quan Tỉnh ủy, Xứ ủy Trung kỳ trong những năm 1930-1931. Đảng bộ Can Lộc trở thành nơi cung cấp nhiều cán bộ cho Tỉnh ủy và Xứ ủy trong thời gian này.
Cao trào Xô viết năm 1930 ở Can Lộc thực sự nổi bật với phong trào sục sôi toàn huyện. Chỉ tính riêng trong 8 tháng (từ tháng 4 - tháng 12), toàn huyện đã có nhiều cuộc biểu tình của nông dân Can Lộc để lại dấu ấn lịch sử: 200 nông dân làng Đỉnh Lự trong ngày lễ kỳ phúc đã bao vây hào lý từ sáng đến chiều, buộc chúng phải giao 32 mẫu công điền cho dân chia lại; hơn 1.000 nông dân hạ Can kéo lên huyện đường, đưa yêu sách đòi tri huyện phải giảm sưu thuế.
Lần thứ nhất, vào ngày 1/8/1930, tri huyện nhận yêu sách rồi tìm kế trì hoãn; lần thứ hai (7/9/1930), hơn 1.000 nông dân 5 tổng trong huyện lại kéo về bao vây huyện đường. Tri huyện Trần Mạnh Đàn cùng bộ sậu phải theo cổng sau bỏ chạy. Hơn một tháng trời, huyện đường vắng teo. Chức dịch, nha lại, hào lý các tổng, thôn, thứ bỏ trốn, thứ nằm im. Một tháng ấy, các nông hội bộ, tổng hội bộ, sau đổi thành Xô viết xã, thôn giành quyền làm chủ. Nhân dân Can Lộc náo nức trong ngày hội cách mạng, bạo lực chính trị của những ngày biểu tình đã có tiếng vang rộng rãi.
 |
| Can Lộc trên đường phát triển. Ảnh: P.V |
Nhưng rồi, giặc trở lại khủng bố ác liệt. Máu của người Can Lộc lại đổ. Các cuộc biểu tình sau đó, giặc tàn sát dã man, từ nữ anh hùng cầm cờ Phạm Thị Dung (người dẫn đầu trong cuộc biểu tình của hơn 1.000 người dân Can Lộc trong cuộc biểu tình ngày 7/11/1930) tới 42 người đã ngã xuống dưới làn đạn địch của cuộc biểu tình 22/12/1930 tại Ngã ba Nghèn. Máu đào đã rỏ xuống đất này từ tấm gương hy sinh của Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên Trần Hữu Thiều (bí danh Nguyễn Trung Thiên), Xứ ủy viên Hồ Ngọc Tàng và các liệt sỹ Võ Quê, Trần Đóa cùng nhiều người con ưu tú khác của Can Lộc càng khắc sâu thêm mối thù giặc Pháp và bè lũ bán nước Nam triều.
Giặc càng khủng bố thì tinh thần cách mạng của người Can Lộc càng được nung nấu, rèn giũa. Bạo động chính trị của phong trào Xô viết 1930-1931 với những thành công, thất bại là cuộc tổng diễn tập để Can Lộc bước tiếp vào Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Lịch sử Đảng bộ huyện Can Lộc ghi lại sự kiện này khá rõ: Trong 2 ngày 14 và 15/8/1945, Phân khu Việt Minh Nam Hà họp tại Nhượng Bạn (Cẩm Xuyên) bàn kế hoạch khởi nghĩa, bầu ủy ban khởi nghĩa và phát lệnh khởi nghĩa. Ngày 16/8, Ban lãnh đạo Việt Minh Can Lộc họp truyền đạt chủ trương tại Ốc Khê thì chiều cùng ngày, 20 thanh niên cứu quốc đã xông vào huyện đường, treo cờ đỏ sao vàng, buộc Tri huyện Đặng Doãn phải giao nộp sổ sách, ấn tín. Ngày 17/8/1945, tổ chức mít tinh toàn huyện tuyên bố lập chính quyền mới. Và như vậy, Can Lộc là huyện đầu tiên của Hà Tĩnh giành chính quyền về tay nhân dân.
Từ bài học xương máu của những năm 1930-1931 tới việc giành chính quyền về tay nhân dân đầu tiên của Hà Tĩnh, Can Lộc càng vững tin cho chặng đường tiếp theo. Từ sự hy sinh của liệt nữ Phạm Thị Dung tới tấm gương 10 cô gái TNXP tại Ngã ba Đồng Lộc đã dựng nên những tượng đài chiến thắng của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước nơi đây. Từ Ngã ba Nghèn tới Ngã ba Đồng Lộc là chặng đường tiếp nối của tinh thần dũng cảm hy sinh, quyết tâm bảo vệ đất nước, quê hương. Là cung đường máu xương mà người Can Lộc đã đổi để lấy độc lập, tự do.
Chặng đường ấy đang được người Can Lộc hôm nay tiếp nối. Xưa, người nông dân Can Lộc đã đổ máu để giành chính quyền về tay giai cấp cần lao thì nay, việc phát triển nông nghiệp, nông thôn và chú trọng đến đời sống người nông dân chính là nỗ lực cao nhất của Đảng bộ. Lấy đích xây dựng nông thôn mới làm điểm đến để đưa đời sống người nông dân ngày một đi lên, vật chất và tinh thần ngày càng phát triển chính là nhiệm vụ trọng tâm và cũng là lời thề thiêng liêng của người dân Can Lộc hôm nay.
Đã 85 năm diễn ra cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh, 70 năm thành lập nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa, nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, những người trực tiếp tham gia vào những mốc son cách mạng ngày ấy nay đã không còn nhiều. Nhưng di sản cách mạng của lớp người đi trước thì mãi mãi là to lớn. Hãy còn đó dấu người xưa trên những di tích quốc gia mà người dân Can Lộc hôm nay đang hàng ngày chiêm ngưỡng. Lịch sử đang nhắc nhở lớp trẻ hôm nay hãy sống và làm việc thật tốt, phải để lại cho thế hệ sau những di sản tốt đẹp, xứng đáng với truyền thống cha ông, bởi Can Lộc hôm nay sẽ là lịch sử của Can Lộc mai sau.
