Sáng 6/6, xã Thạch Châu và con cháu trong dòng họ Phan Văn (thôn Minh Quý, xã Thạch Châu) long trọng tổ chức đón nhận bằng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh nhà thờ Phan Văn Nguyên.
Dự lễ đón nhận có đại diện một số sở, ngành, lãnh đạo huyện Lộc Hà cùng đông đảo nhân dân trong vùng, con cháu trong dòng họ.
Di tích lịch sử - văn hóa nhà thờ Phan Văn Nguyên được gắn liền với lịch sử dòng họ Phan Văn ở xã Thu Hoạch, huyện Thiên Lộc (nay là xã Thạch Châu, huyện Lộc Hà), có thủy tổ là ông Phan Công Trầm đến đây lập nghiệp vào thế kỷ thứ 16. Qua 300 năm với 18 đời, dòng họ Phan Văn ở Thạch Châu luôn nổi tiếng là dòng họ khoa bảng trong cả nước và đã sản sinh ra nhiều người con ưu tú, nhiều hiền tài có nhiều công lao với dân, với nước qua các giai đoạn lịch sử. Tiêu biểu là các bậc tiền nhân như: Phan Văn Nguyên, Phan Văn Lan, Phan Văn Kính, Phan Huy Cẩn, Phan Huy Ích, Phan Huy Ổn, Phan Huy Chú...
Đáng chú ý, trong lịch sử phát triển của dòng họ Phan Văn trên địa bàn có 1 vị tổ đời thứ 6 là ông Phan Văn Can đã chuyển một chi phái từ thôn Hữu Phương sang thôn Gia Thiện cùng xã để sinh sống. Sau đó, đến đời thứ 7 thì chi nhánh này đổi thành họ Phan Huy và phát triển nổi tiếng như hiện nay.
Theo sử sách, tài liệu, nhân vật lịch sử Phan Văn Nguyên thuộc đời thứ 3 của dòng họ Phan Văn - Thu Hoạch, là người có tài thao lược, trung quân ái quốc. Ông tham gia quân đội nhà Lê – Trịnh, sau đó trở thành một võ tướng tham gia chỉ huy nhiều trận đánh dẹp yên các cuộc nổi loạn chống lại triều đình ở các vùng biên ải. Ông cũng là võ quan được triều đình nhà Lê – Trịnh coi trọng, từng được giao giữ chức Huân tướng quân Tham đốc thần vũ, Tứ vệ quân sự vụ, tước Thiều Quang hầu.
Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu lịch sử, Thiều Quang hầu Phan Văn Nguyên chính là người đã dẫn dắt, mở ra con đường mới cho con cháu dòng họ Phan Văn tham gia vào các hoạt động giáo dục, văn hóa, chính trị, quân sự và có nhiều đóng góp to lớn cho đất nước. Ông cũng là người có ảnh hưởng lớn trong đời sống văn hóa tinh thần và tâm linh đối với Nhân dân địa phương. Đặc biệt, đến thời vua Khải Định, ông đã được sắc phong thăng từ Trung đẳng thần lên Thượng đẳng thần và được vua giao cho dân làng thờ phụng chu đáo.
Ngoài giá trị lịch sử, văn hóa, giáo dục thì di tích Nhà thờ Phan Văn Nguyên còn là một công trình kiến trúc độc đáo, nơi lưu giữ nhiều giá trị quan trọng. Công trình này mới được dòng họ trùng tu tôn tạo theo kiểu dáng thiết kế đặc trưng của các nhà thờ họ ở Hà Tĩnh, được tính toán khoa học, vừa thể hiện được tính tôn nghiêm của nơi tế tự, vừa phù hợp với điều kiện sinh hoạt, tính ngưỡng, khí hậu trong vùng. Hiện nay, tại nhà thờ còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ quý hiếm như sắc phong, gia phả, tư liệu Hán Nôm và một số cổ vật quý mang tính lịch sử cao, có giá trị nghệ thuật độc đáo.