Nắng như nung chín đất đai, thửa ruộng trước nhà bùn sôi bong bóng trên váng đất từng chùm, từng chùm. Gốc rạ như được luộc bằng nước sôi, bốc lên một mùi chua ngai ngái. Đành phải đợi mấy ngày nắng dữ đi qua để đến đầu tháng bảy mới lên Đồng Lộc. Tháng bảy, càng nắng! Vẫn cao xanh ngút ngát, vời vợi bồng bềnh những cụm mây bông.
 |
| Đêm Đồng Lộc. Ảnh: Đậu Bình |
Nắng như sáp chảy lên từng chùm lá thông nhọn sắc lấp loáng. Cả một trời thông Đồng Lộc cứ nhoáng lên chói chang. Thăm thẳm một bầu trời thiêng cao vời, tinh khiết. Nắng dội xuống như thác trắng. Lên đây, giữa những ngày tháng bảy này ở Ngã ba Đồng Lộc, bên những tốp người hành hương của nhiều miền quê, nhiều lứa tuổi đang thành kính rầm rì khấn vái nhỏ to, trong khói nhang bay, chợt thấy mình như đang đến một miền xa. Nhói lên những nỗi niềm sâu thẳm. Như sống lại một thời…
Yến Thanh thầm thì bên tai: “45 năm rồi, nhanh quá. Cứ ngỡ mới như ngày hôm nao, gần lắm. Lại như thấy xa lắc xa lơ ở kiếp nào”!
Tôi dụi mắt, qua khói nhang, nhìn cho kỹ hơn Yến Thanh để thấy hiện lên anh chàng kỹ thuật viên Nguyễn Thanh Bính ngày nào. Năm 1965, tốt nghiệp Trường Trung cấp Giao thông Thủy bộ Cầu Giấy, Nguyễn Thanh Bính được điều về tuyến lửa Khu 4, cùng lăn lộn với tập thể TNXP, từ Quảng Bình ra Hà Tĩnh. Anh gắn bó với TNXP ở Đồng Lộc, rồi cứ như là người Đồng Lộc thứ thiệt, kể từ cái buổi chiều định mệnh – 24/7/1968, giặc ném bom sát hại 10 cô TNXP, Tiểu đội Võ Thị Tần.
Chuyện bắt đầu từ việc tìm thi thể của một trong số 10 nữ TNXP anh hùng bị bom thù vùi lấp. Số là khi phát hiện bom Mỹ sát hại Tiểu đội Võ Thị Tần thì mọi người đổ xô đào bới để mong cứu người. Tìm mãi cũng chỉ thấy 9 thi thể. Thiếu Hồ Thị Cúc - Tiểu đội phó, người Sơn Bằng. Đã sang ngày thứ hai, 9 chiếc cáng bó phủ thi hài tiểu đội Võ Thị Tần vẫn nằm đó đợi Cúc. Nóng ruột lắm! Đau lòng lắm! Cho mãi đến khi Trưởng ban Đảm bảo giao thông tỉnh Trần Quang Đạt lệnh cho Công ty Vật liệu Can Lộc phải đóng gấp 9 cỗ quan tài để khâm liệm thì ruột gan Bính như có lửa. Trong khắc khoải vô vọng, Thanh Bính lén ra phía sau vườn, mắt không dám nhìn về phía 9 cỗ cấp sự mà viết bài thơ Cúc ơi. Sau 2 tiếng đồng hồ dập xóa, anh có được bài thơ.
 |
| Hành hương về Ngã ba Đồng Lộc. Ảnh: P.V |
Chuyện này, anh kể đã nhiều, nhiều người đã biết. Nhưng có một điều bây giờ Thanh Bính kể cùng tôi, rằng anh không dám đọc bài thơ ấy vào lúc đó, khi làm lễ truy điệu. Làm sao mà dám đưa chuyện thơ phú ra vào lúc này, khi khói bom còn chưa tan, đại tang đang trùm lên Tổng đội, anh chỉ nghĩ mình viết như người gọi hồn. Viết tựa như gọi Cúc về ăn cơm, em vừa ra đâu đó. Rồi Thanh Bính ra ngõ, miệng vẫn lẩm nhẩm đọc những câu thơ gọi Cúc về mà nghẹn đắng trong lòng. Bom rơi chiều 24, ngày 25 Thanh Bính đã hoàn thành bài thơ mà vẫn chưa tìm được Cúc. Sang đến ngày 26 mới tìm thấy Cúc trong một hầm tròn. Em ngồi đó, trên đầu đội nón, vai ôm cái cuốc. Như bao đồng đội, Thanh Bính nghẹn ngào, cắn chặt môi. Cúc ơi!
Bài thơ Cúc ơi! của Thanh Bính (sau này được tác giả ký bằng bút danh Yến Thanh) ra đời như một cơ may, mà nếu không phải là người ở Đồng Lộc cùng nhau thì làm sao có được cảm xúc ấy. Vừa mới cầm tay cười đùa cùng nhau mà nháy mắt sau lại đã vô vọng bới đào tìm nhau trong khói bom và đất đỏ, làm sao mà không đau. “Tiểu đội xếp hàng ngang/ Cúc ơi! Em ở đâu không về tập hợp/ Chín bạn đã quây quần đủ mặt/ Nhỏ - Xuân -Hà - Hường - Hợi - Rạng - Xuân - Xanh/ A trưởng Võ Thị Tần điểm danh/ Chỉ thiếu mình em (chín bỏ làm mười răng được!) - Cúc ơi! Em ở đâu ? ...” (Cúc ơi! 25/7/1968). Không phải thơ, chưa là thơ, mới như tiếng hờ, tiếng nấc. Nhưng đó chính lại là thơ. Tác giả không dám đọc to. Phải sau 2 tháng, ngày 29/9/1968, Thanh Bính mới được nghe nghệ sỹ Văn Thành đọc bài thơ của mình trên nền nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam qua lời giới thiệu của Nhà thơ Phạm Ngọc Cảnh. Bính thầm cám ơn nhà thơ đàn anh cùng quê ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội đã chắp cánh cho thơ mình.
Tuy vậy, cũng phải đợi đến năm nhà thơ Bùi Quang Thanh, người của Ty Giao thông cũ, bạn của Thanh Bính, về làm Chánh Văn phòng Hội Văn nghệ Hà Tĩnh, gửi đăng trên Tạp chí Hồng Lĩnh, rồi Tạp chí Văn nghệ Quân đội thì bài thơ Cúc ơi! mới chính thức có hình hài. Và bút danh Yến Thanh bắt đầu được người đọc, người nghe biết đến. Nhiều người biết đến bài thơ hơn, khi biên kịch Nguyễn Quang Vinh đưa Cúc ơi! vào bộ phim nhựa Ngã ba Đồng Lộc, tên Yến Thanh càng được nhắc nhiều.
Nhưng đỉnh điểm phải kể đến, ấy là từ khi nhà báo Bùi Minh Huệ cùng với chị Đặng Thị Yến - nguyên Phó BQL Khu di tích Đồng Lộc, những người đã bỏ công sức tâm huyết cho việc sưu tầm di tích ở đây, đã xác định, chọn đưa bài Cúc ơi! vào trong lời thuyết minh của hướng dẫn viên. Thế là từ đó, bài thơ đồng hành cùng các hướng dẫn viên ở khu di tích và thoát ly khỏi tác giả. Cúc ơi! đã có đời sống riêng của mình. Mặc tác giả có thể có lúc say sưa chếnh choáng với thành công. Khi tác giả chao đảo ngoài đời thì bài thơ vẫn vững vàng như một chứng tích ở Ngã ba anh hùng. Lắm khi khó khăn lại tự nhủ, phải sống cho xứng với đồng đội, xứng với cả bài thơ của chính mình.
Cùng với Xuân Hoài, Huy Cận, Vương Trọng, Vũ Quần Phương, Duy Thảo, cùng với đông đảo các nhà thơ từ Bùi Quang Thanh, Nguyễn Trọng Tạo tới Nguyễn Ngọc Phú, những bài thơ về Đồng Lộc như một bản hợp tấu nhiều bè, thì Cúc ơi! là một nốt trầm độc đáo. Một nốt trầm buồn có mặt sớm nhất trong ngày bi thương đã 45 năm qua!
Tôi cắn chặt môi. Ngước lên vòm thông trên đồi. Lá thông sàng nắng, lọt xuống từng chùm từng chùm, lại phải lọt qua khói nhang quẩn đặc vòm cây. Người lên đây đông quá. Chợt nhớ lời Trần Đình Ước - Trưởng BQL Khu di tích: Người lên Đồng Lộc mỗi năm một nhiều. Nhiều người lên đây không chỉ để thắp nén nhang cho mười cô, mà còn như tìm về một nơi trú ngụ. Anh em chúng tôi phục vụ không quản giờ giấc, không kể nắng mưa. Nắng như hôm nay chưa ăn thua. Ở đây nóng lắm! Mùa nắng năm nay, chúng tôi cố gắng hoàn thành việc cải tạo cụm tượng đài và sẽ xây một đài phun nước…
Tháng bảy, ngày giỗ các cô, ở đây sẽ đẹp và mát…
Đồng Lộc, tháng 7/2013
