“Bao giờ cho đến tháng mười/ Bát cơm thì trắng, bát rươi thì đầy”. Đến hẹn lại lên, khoảng từ tháng 8 đến tháng 10 (âm lịch) hàng năm, khi những cơn gió heo may nhè nhẹ thổi, bầu trời chuyển xám thì chính là lúc rươi nổi lên dày đặc trên những cánh đồng nước lợ. Ngày xưa, rươi chỉ là món ăn trong bữa cơm thường nhật thì ngày nay, khi đời sống nhân dân được nâng cao, rươi trở thành đặc sản. Nó vừa là món ăn mang đậm hương vị đồng quê, vừa là một đặc sản nổi tiếng được nhiều thực khách sành ăn trong cả nước tìm về thưởng thức. Rươi “bước” dần vào mâm cơm ngày tết như một món ăn đặc biệt.
Rươi có thể chế biến thành nhiều món như: mắm, chả, canh, xào… Nếu như chả, canh, xào chỉ có thể thưởng thức khi rươi đang vào mùa và sau tháng 11 âm, người ta vẫn còn “thòm thèm”, thì mắm rươi giúp níu lại những dư vị đậm đà không thể quên.
Làm mắm rươi không quá khó nhưng rất cần sự cẩn thận và khéo léo, tinh tế từ người chế biến. Rươi bắt về phải chọn lựa những con còn tươi sống, đem rửa sạch với nước lạnh hoặc nước đá, tuyệt đối không dùng nước muối, rồi để ráo, trộn cùng với ớt, hành tăm, sau đó, đem xay nhỏ. Thành phẩm vừa xay xong lại được trộn với vỏ quýt thái nhỏ, bột thính và muối trắng với tỉ lệ 6 rươi, 1 muối; cho vào lọ thủy tinh hoặc hũ sành, đậy kín nắp, để ở nơi thoáng mát hoặc vùi trong bồ lúa, sau một vài tháng có thể mang ra sử dụng.
Bác Oanh - chủ cơ sở sản xuất mắm rươi đặc sản Xuân Hồng cho biết: “Vỏ quýt khô là gia vị chủ yếu để làm nên đặc trưng riêng, dậy vị rươi của mắm. Thính phải được rang vàng màu cánh gián. Hành tăm được coi như bí quyết để mắm rươi thêm phần thơm ngon mà chỉ ở vùng Nghệ Tĩnh mới có. Khi mắm rươi chuyển màu đỏ vàng là có thể ăn được”.
Mắm rươi là thứ nước chấm độc đáo, hảo hạng cho các món thịt luộc, thay thế loại nước mắm tỏi ớt thường dùng. Cũng có thể dùng lá nem cuốn các loại rau sống, một lát mỏng khế, chuối xanh và thịt ba chỉ đem chấm với mắm rươi. Chút đậm đà của mắm với vị cay cay, chua chua khi chạm tới đầu lưỡi như làm thức dậy những giác quan. Mâm cỗ ngày tết với rất nhiều “cao lương mĩ vị”, những món ăn giàu chất béo khiến người ăn chóng ngán, thế nhưng, chỉ bát mắm rươi nhỏ đi kèm đã làm thanh đạm bữa cơm và khiến bao thực khách xuýt xoa.
Mắm rươi - thức quà đồng quê thấm đẫm nét văn hóa riêng có mà người dân Xuân Hồng gửi đến thực khách muôn phương.
