Bài cuối: Ưu tiên xây dựng chuỗi sản xuất khép kín

Chế biến sau thu hoạch, nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp

>> Bài 1: Tăng trưởng mạnh, cạnh tranh yếu!

Phát triển vùng nguyên liệu tập trung

Trong câu chuyện kể với chúng tôi về quá trình thu mua, chế biến gạo, chị Nguyễn Thị Châu - Chủ nhiệm HTX Chế biến nông sản Đức Lâm (Đức Thọ) chia sẻ những khó khăn về vấn đề thiếu hụt nguồn nguyên liệu. Ra đời năm 2012, HTX đã huy động nguồn vốn từ các xã viên để xây dựng nhà xưởng, kho chứa, dây chuyền chế biến gạo có công suất 12.000 tấn/năm với tổng số vốn đầu tư trên 6 tỷ đồng. Tuy nhiên, chỉ sau 1 năm đi vào hoạt động, HTX Chế biến nông sản Đức Lâm không thể thu mua đủ nguyên liệu chế biến nên nhà máy đành hoạt động cầm chừng. “Cái khó nằm ở chỗ, chất lượng, chủng loại lúa ở mỗi huyện, thậm chí ở mỗi xã không đồng nhất nên sức cạnh tranh của sản phẩm sau chế biến không cao” - chị Châu cho biết.

Tổ chức lại hình thức sản xuất gắn với việc phát triển các vùng nguyên liệu tập trung, thực hiện hiệu quả khâu bảo quản, chế biến.

Theo báo cáo của ngành nông nghiệp, vụ xuân 2013, bà con nông dân đã liên kết xây dựng được hơn 3.700 ha sản xuất cánh đồng mẫu. Tuy nhiên, theo Phó Chủ tịch UBND xã Cẩm Quan (Cẩm Xuyên) - Chu Văn Dinh, do bà con đang phụ thuộc nhiều vào các đơn vị cung ứng giống, phân bón nên hiệu quả kinh tế vẫn chưa tương xứng với mức đầu tư. Các chính sách khuyến khích phát triển vùng hàng hóa tập trung, xây dựng cánh đồng mẫu lớn chưa đồng bộ, toàn diện, do vậy, giá trị sản xuất chưa phản ánh được sự tối ưu của phương thức canh tác mới.

Từ thực trạng sản xuất nông nghiệp thời gian qua, rõ ràng, muốn xây dựng các cơ sở thu mua, bảo quản, chế biến và tiêu thụ sản phẩm, trước tiên, chúng ta cần quy hoạch và tổ chức lại sản xuất theo hướng phát triển vùng nguyên liệu tập trung với việc bố trí lại sản xuất, cải tạo và chỉnh trang đồng ruộng; đầu tư cơ sở hạ tầng một cách đồng bộ, đẩy nhanh việc cơ giới hóa sản xuất trên tất cả các khâu trong các lĩnh vực sản xuất.

Thu hút, hỗ trợ doanh nghiệp tham gia

Theo thống kê của các cơ quan chuyên môn, tỉnh ta hiện có hơn 1.000 cơ sở chế biến, xay xát lúa gạo, 131 cơ sở kinh doanh lạc và 223 cơ sở, điểm giết mổ gia súc quy mô nhỏ, chủ yếu là cá thể gia đình. Ngoài Tổng Công ty KS-TM Hà Tĩnh tham gia khá thành công trong lĩnh vực chăn nuôi, chúng ta chưa huy động được các doanh nghiệp (DN), nhà đầu tư tham gia vào chuỗi sản xuất khép kín. Sự vắng bóng này cũng chính là lý do gây ra những khó khăn trong khâu huy động vốn, tổ chức sản xuất, xúc tiến thương mại đối với các mặt hàng nông sản.

Mô hình chăn nuôi lợn tập trung theo hướng hàng hóa của chị Nguyễn Thị Thanh ở xóm 7, Cẩm Quang (Cẩm Xuyên).

Trưởng phòng Quản lý khoa học (Sở KH&CN) Bùi Phong An cho rằng, trong các khâu của chu trình sản xuất khép kín thì lợi nhuận cao nhất nằm ở công đoạn thương mại, tiêu thụ; các công đoạn còn lại vừa phải đầu tư dài hạn, mức đầu tư cao nhưng lợi nhuận lại thấp nhất. Đó cũng chính là lý do khiến các DN không mặn mà với việc đầu tư vào khâu bảo quản, chế biến sâu. Do vậy, cần phải xây dựng cơ chế hỗ trợ khoa học đủ mạnh hỗ trợ DN phát triển và nhân rộng các mô hình bảo quản, chế biến, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và xác nhận quyền sở hữu các mặt hàng của địa phương.

Trong các mặt hàng nông sản ở tỉnh ta thời gian qua, hình hài của một sản phẩm hàng hóa thể hiện rõ nhất từ lạc. Song, công nghệ chế biến sản phẩm này cũng chỉ dừng lại ở mức thủ công, thô sơ, chỉ có một số cơ sở áp dụng công nghệ chế biến hiện đại như máy sấy, máy bóc vỏ lạc do Việt Nam sản xuất. Sản lượng lạc hiện nay của tỉnh ta khoảng 39.000 tấn/năm, hàng năm, tỷ lệ thất thoát từ khâu bảo quản, chế biến khoảng 1.950 - 2.340 tấn, quy đổi giá trị mất khoảng 39 - 46,8 tỷ đồng/năm.

Theo ông Nguyễn Xuân Đường - chủ DN tư nhân Ngọc Đường (Xuân Hải - Nghi Xuân) thì tổng sản lượng thu mua lạc bình quân của DN khoảng 2.000 tấn/năm, hiện đơn vị này chỉ mới thực hiện được công đoạn bóc vỏ với máy có công suất từ 15 - 20 tấn/năm, số còn lại đều nhập thô cho các đối tác. Ông Đường cho rằng, do sản phẩm qua chế biến, phân loại chưa nhiều nên khi xuất sang thị trường Trung Quốc khó cạnh tranh được với lạc của Ấn Độ.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, mặc dù tỉnh ta đã ban hành các cơ chế, chính sách phát triển cho bảo quản, chế biến đối với một số sản phẩm đã có, nhưng chính sách riêng để khuyến khích, kêu gọi các tổ chức, cá nhân đầu tư, đổi mới, ứng dụng công nghệ trong bảo quản, chế biến sản phẩm và phát triển thương mại chưa rõ, đặc biệt là việc đầu tư đổi mới công nghệ, chuyển giao công nghệ mới vào chế biến sâu, chế biến tinh một số sản phẩm chính của tỉnh có tiềm năng.

Thiết nghĩ, để xây dựng được những sản phẩm mạnh, mang thương hiệu Hà Tĩnh, đồng thời nâng cao giá trị kinh tế các mặt hàng nông sản cho người nông dân, việc khuyến khích, hỗ trợ DN bằng các cơ chế thông thoáng, đủ sức hấp dẫn các DN tham gia vào khâu bảo quản, chế biến và tiêu thụ sản phẩm cho người dân là hết sức cần thiết.