Sau khi có quyết định khai quật khảo cổ khẩn cấp ngôi đền cổ nói trên của Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh, Bảo tàng Hà Tĩnh đã phối hợp với Xí nghiệp khai thác Titan huyện Kỳ Anh tiến hành khai quật khẩn cấp ngôi đền cổ thuộc khu vực bãi cát Cồn Chỏi, xã Kỳ Khang.
 |
| Hệ thống tường, cột trụ của ngôi đền cổ vùi lấp trong cát |
Trong quá trình khai quật đã phát lộ thêm một số hạng mục công trình kiến trúc cổ và các hiện vật bằng chất liệu sành, sứ cổ… bị vùi lấp cùng với ngôi đền hàng trăm năm dưới lòng đất. Theo đó, các bộ phận kiến trúc cổ được phát hiện bao gồm: hệ thống ban thờ ngoài trời, được kết cấu theo kiểu thức chân quỳ, hình chữ nhật, có kích thước cao 1.20m, rộng 0.60m, dài 1.40m làm bằng chất liệu đá tự nhiên, vôi vỏ hàu trộn với mật mía và nhựa cây kết dính. Tiếp đến là nền móng của một ngôi miếu thờ hình vuông, có kích thước mỗi chiều, dài 2.50m, ở 4 gốc có 4 cột trụ hình vuông, cao 1.80m, rộng 0,2m, hai cột phía sau đã bị đổ, còn lại phần nửa của hai cột trụ phía trước miếu thờ, mặt trước hai cột trụ có khắc đôi câu đối bằng chữ Hán (đã bị mờ). Phía trong ở 4 góc nền miếu có 4 lỗ hình tròn ở 4 chân kê bằng đá hình vuông mỗi cạnh 0.50m. Đây có thể là 4 cột gỗ dùng làm kết cấu của ngôi miếu thờ đã bị phá hủy.
Ngoài ra, tại khu vực xung quanh ngôi đền các nhà khảo cổ còn phát hiện một số hiện vật bị vùi lấp trong cát như bình vôi cổ bằng chất liệu sành màu xám; bình vò lớn nhỏ bằng chất liệu sành màu vàng nâu và màu da lươn; đĩa sứ cổ màu trắng, ở giữa lòng đĩa trang trí hoa văn cây, lá hoa màu xanh lam. Các hiện vật này có niên đại thời Nguyễn.
Trước đó, xí nghiệp khai thác Titan huyện Kỳ Anh trong quá trình khai thác quặng titan đã làm phát lộ một số bộ phận kiến trúc của ngôi đền cổ bị vùi lấp trong cát bao gồm: hai cột cổng, hệ thống tường dắc, tắc môn và các vật liệu xây dựng đền như, đá cuội tự nhiên, gạch, ngói vảy hình mũi hài nung bằng phương pháp thủ công truyền thống. Đền có tên gọi là Đức Ông, thờ vị tướng có công đánh giặc được nhân dân lập đền thờ Thành hoàng làng…
Hiện nay, các cán bộ chuyên môn khảo cổ thuộc Bảo tàng Hà Tĩnh và công nhân Xí nghiệp khai thác Titan huyện Kỳ Anhtiếp tục khai quật toàn bộ khuôn viên ngôi đền để trả lại mặt bằng, đồng thời nghiên cứu và xử lý các hiện vật và giá trị lịch sử của ngôi đền cổ nói trên.
