Đã có sâm Ngọc Linh giả trên thị trường
Trao đổi với Dân trí chiều ngày 9/10, bà Nguyễn Như Quỳnh – Phó Chánh thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết: Thực hiện Quyết định của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, đoàn Công tác gồm 06 thành viên do Thanh tra Bộ chủ trì, phối hợp với Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, Cục Phát triển Thị trường và Doanh nghiệp KH&CN, Cục Sở hữu trí tuệ đã tiến hành khảo sát một số địa điểm kinh doanh sản phẩm sâm Ngọc Linh và các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh tại Đà Nẵng; vùng ươm tạo, trồng sâm Ngọc Linh tại huyện Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam), huyện Tu Mơ Rông (tỉnh Kon Tum) và làm việc với Uỷ ban nhân dân (UBND) tỉnh (Phó Chủ tịch UBND tỉnh), các cơ quan (KH&CN, công thương, y tế, công an, nông nghiệp và phát triển nông thôn); UBND huyện Nam Trà My, huyện Tu Mơ Rông; doanh nghiệp có liên quan tại các tỉnh Quảng Nam và Kon Tum. Kết quả cho thấy, hiện nay, trên thị trường các địa phương này có sâm Ngọc Linh giả (hạt, giống cây, củ, lá và hoa); các sản phẩm giả sâm Ngọc Linh được cho là có nguồn gốc từ tam thất hoang hoặc tam thất Vũ Diệp được chuyển từ phía Bắc nước ta vào.
Bà Nguyễn Như Quỳnh – Phó Chánh thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ thông tin về tình hình sâm Ngọc Linh giả chiều 9/10.
Cũng theo bà Quỳnh, sâm Ngọc Linh là sản phẩm quốc gia và đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00049 (theo Quyết định số 3235/QĐ-SHTT ngày 16 tháng 8 năm 2016 của Cục Sở hữu trí tuệ).
Kể từ sau khi được cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và công nhận là sản phẩm quốc gia, những giá trị về chất lượng sâm Ngọc Linh được thông tin, phổ biến rộng rãi hơn; số lượng người quan tâm và có mong muốn được sử dụng sâm Ngọc Linh tăng lên nhanh chóng; trong khi đó, số lượng sản phẩm sâm Ngọc Linh được cung cấp trên thị trường còn hạn chế, giá bán sâm Ngọc Linh tăng gấp 4-5 lần so với trước đây. Điều này dẫn đến hoạt động kinh doanh sâm Ngọc Linh giả ngày càng gia tăng.
Các hành vi vi phạm rất khác nhau có thể vi phạm quyền sở hữu trí tuệ hoặc tiêu chuẩn chất lượng. Về hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ: các tổ chức, cá nhân sử dụng biển hiệu “Sâm Ngọc Linh”, tên doanh nghiệp, tên thương mại có chứa cụm từ “Sâm Ngọc Linh” mà không được phép của UBND các tỉnh Quảng Nam và Kon Tum; bán sâm Ngọc Linh giả và các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh giả tại các cửa hàng, hoặc trên trang thông tin điện tử, mạng xã hội, mua bán công khai hoặc giao nhận tận tay, cất giấu tại nơi ở…
Theo quy định pháp luật hiện hành, củ sâm Ngọc Linh giả được kinh doanh trên thị trường là hàng hóa giả mạo về chỉ dẫn địa lý (Điều 213 Luật Sở hữu trí tuệ, Điều 12 Nghị định số 99/2013/NĐ-CP ngày 29/8/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính về sở hữu công nghiệp). Tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa giả mạo về chỉ dẫn địa lý có thể bị xử lý hành chính, dân sự, hình sự tùy theo tính chất, mức độ vi phạm.
Rất khó để phát hiện và xử lý sâm Ngọc Linh giả
Bà Quỳnh cũng cho hay, theo báo cáo của các địa phương (đặc biệt là tỉnh Kon Tum), hiện nay các cơ quan chức năng (Tổ Công tác liên ngành 389, quản lý thị trường) đã phát hiện và xử lý vi phạm hành chính (phạt tiền, tịch thu, tiêu hủy) đối với một số Công ty, cơ sở kinh doanh các sản phẩm được cho là có nguồn gốc từ sâm Ngọc Linh.
Tuy nhiên, trong tất cả các vụ việc này, bên vi phạm bị xử lý do các hành vi vi phạm khác (như: không có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, không có giấy phép bán lẻ rượu, không có giấy chứng nhận tập huấn kiến thức về an toàn thực phẩm, không có giấy khám sức khỏe đối với người trực tiếp kinh doanh, kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ) chứ không phải xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ mặc dù các cơ quan xử lý vi phạm cho rằng, nên coi là hành vi giả mạo chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh. Hiện nay, các cơ quan chức năng còn lúng túng, gặp khó khăn trong phát hiện và xử lý sâm Ngọc Linh giả và các sản phẩm có nguồn gốc từ sâm Ngọc Linh giả.
Theo đánh giá của đoàn khảo sát, việc phát hiện và xử lý sâm Ngọc Linh giả đang là một vấn đề rất khó khăn.
Minh chứng cho việc khó khăn này, bà Quỳnh cho biết: Công tác kiểm định chất lượng sâm Ngọc Linh gặp nhiều khó khăn. Cho đến nay, chỉ có một số đơn vị kiểm định sâm Ngọc Linh nhưng chưa đặt tại các tỉnh Quảng Nam và Kon Tum, do đó mất nhiều thời gian để thực hiện công việc này.
Việc kiểm định chất lượng sâm đặc biệt khó khăn trong trường hợp số lượng sản phẩm vi phạm lớn (không thể lấy mẫu 01 sản phẩm để kết luận toàn bộ kho hàng là sâm Ngọc Linh giả). Trong thực tế, việc xác định, phân biệt sâm Ngọc Linh thật – giả hoàn toàn dựa vào cảm nhận chủ quan, kinh nghiệm thực tiễn của người dân và một số cán bộ, chuyên gia có kinh nghiệm. Việc kiểm định chất lượng đặc biệt khó khăn đối với những vi phạm tinh vi (như một củ sâm Ngọc Linh được bán có nhiều phần được gắn vào nhau, trong đó có một phần sâm thật, một phần sâm giả).
“Theo các địa phương, đây là lý do chính làm cho các cơ quan thực thi quyền sở hữu trí tuệ chưa thể xử lý triệt để những vi phạm liên quan đến sâm Ngọc Linh giả” – Bà Quỳnh nói.
Phó Chánh thanh tra Bộ cũng thông tin thêm, theo Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00049, chỉ có 03 xã (các xã Măng Ri, Ngọc Lây, huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum; xã Trà Linh, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam) thuộc vùng chỉ dẫn địa lý số 00049. Tuy nhiên, trên thực tế, một số xã lân cận các xã này có điều kiện tự nhiên tương tự 03 xã trong khu vực địa lý theo Giấy Chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và cũng đang trồng sâm. Theo các địa phương, trong trường hợp này, không hợp lý khi coi các sản phẩm này là sản phẩm giả mạo chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh.
Bên cạnh đó, bộ công cụ quản lý, kiểm soát sâm Ngọc Linh chưa hoàn thiện. Cho đến nay, UBND các tỉnh Quảng Nam và Kon Tum: đang trong quá trình xây dựng và chưa ban hành được Quy chế quản lý, sử dụng chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh; đang chuẩn bị cho việc thành lập Hội quản lý tập thể; chưa xây dựng xong bộ tem, nhãn nhận diện sản phẩm; chưa cấp phép quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh.
Quy định về chức năng, nhiệm vụ của các ngành còn chồng chéo, chưa phận định rõ trách nhiệm của các cơ quan trong các khâu: truy xuất nguồn gốc xuất xứ, kiểm tra chất lượng hàng hóa lưu thông trên thị trường…; Việc quản lý, kiểm tra, kiểm soát các sản phẩm chế biến từ sâm Ngọc Linh chưa được triệt để.
“Hiện nay, các địa phương đã thông tin, truyền thông tới người dân về sâm Ngọc Linh; tuy nhiên, những thông tin hiện nay chưa hệ thống và chưa đầy đủ. Cho đến nay, không nhiều người biết rằng sâm Ngọc Linh là sản phẩm quốc gia, những giá trị đích thực của sâm Ngọc Linh, việc ươm tạo và phát triển sâm Ngọc Linh, các dấu hiệu để nhận diện sâm Ngọc Linh thật – giả. Ngay cả Sở KH&CN thành phố Đà Nẵng cũng không có thông tin về sâm Ngọc Linh giả và tình hình xử lý sâm Ngọc Linh giả tại các tỉnh lân cận là QuảngNam và Kon Tum. Đây cũng là một trong nguyên nhân dẫn tới tình trạng sâm Ngọc Linh giả ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn” – Bà Quỳnh nhấn mạnh.
Hàng loạt đơn vị vào cuộc để ngăn chặn sâm Ngọc Linh giả
Nhằm ngăn chặn và xử lý hiệu quả hoạt động kinh doanh sâm Ngọc Linh giả và các sản phẩm liên quan, có nguồn gốc từ sâm Ngọc Linh giả; bảo vệ giá trị, danh tiếng, uy tín của sản phẩm quốc gia; bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp và người tiêu dùng; đồng thời khẳng định vai trò quản lý nhà nước của Bộ KH&CN; trên cơ sở ý kiến chỉ đạo của Lãnh đạo Bộ, kết quả khảo sát, xác minh và trao đổi, thống nhất với các đơn vị có liên quan, Thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ đã đưa ra hàng loạt kiến nghị, đề xuất với nhiều đơn vị chức năng của Bộ KH&CN
Cụ thể, đề nghị Cục Sở hữu trí tuệ chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan trong Bộ hỗ trợ các tỉnh Quảng Nam và Kon Tum nhanh chóng hoàn thiện bộ công cụ để quản lý, kiểm soát, bảo vệ chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh (như Quy chế quản lý, sử dụng chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh; bộ tem, nhãn nhận diện chỉ dẫn địa lý…); Xem xét về việc mở rộng vùng chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh đối với khu vực lân cận nếu đáp ứng điều kiện để được công nhận là chỉ dẫn địa lý.
Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng phối hợp với Vụ KH&CN các ngành kinh tế-kỹ thuật để rà soát, đề xuất triển khai việc sửa đổi, bổ sung, xây dựng mới các tiêu chuẩn quốc gia liên quan đến sâm Ngọc Linh.
Vụ KH&CN các ngành kinh tế - kỹ thuật là đầu mối của Bộ KH&CN phối hợp với UBND các tỉnh Quảng Nam và Kon Tum xây dựng các nhiệm vụ KH&CN để triển khai trong Chương trình sản phẩm quốc gia.
Cục phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN sớm triển khai hoạt động của trung tâm đặt tại tỉnh Kon Tu, bao gồm: máy móc, thiết bị giúp xác định chính xác sâm Ngọc Linh và bố trí nguồn nhân lực hợp lý để thực hiện công việc này.
Vụ Địa phương phối hợp xử lý các vấn đề liên quan đến sâm Ngọc Linh thông qua các dự án thuộc Chương trình Nông thôn miền núi và các nhiệm vụ KH&CN cấp thiết địa phương.
Đối với Thanh tra Bộ thì sẽ tiến hành rà soát các văn bản quy phạm pháp luật để đề xuất kế hoạch, phương án phát hiện và xử lý sâm Ngọc Linh giả.
