Trước khi gặp ông Nguyễn Xuân Thông, Chủ nhiệm HTX DVTH Cẩm Thành, tôi đã có không ít những suy nghĩ hoài nghi. Đã vào cái tuổi “xưa nay hiếm” thế mà ông vẫn chèo lái con tàu của mình vững vàng?! Và, hiện nay, ông là chủ của cơ ngơi gồm: 33 ha sản xuất nhân giống lúa; là đầu mối cung ứng vật tư nông nghiệp; quản lý lao động nông nghiệp địa phương; điều hành, quản lý nước. Bên cạnh đó, ông còn mở rộng đầu tư cho thuê ốt dịch vụ, nhằm đa dạng hóa ngành nghề, vừa tăng vốn điều lệ của HTX.
Nhấp ngụm trà vừa pha còn nóng hổi, ông cười hiền: “Tính đến nay, tôi đã theo HTX được hơn 20 năm, được có, mất có, thăng trầm nào tôi cũng đã trải qua. Cách đây vài năm, khi cơ chế giữa HTX kiểu mới, kiểu cũ còn nhập nhằng, hoạt động HTX cực kỳ khó khăn. Kể từ cuối năm 2011 trở đi nhờ chính sách phát triển “tam nông” mà cốt lõi là Chương trình MTQG xây dựng NTM thực sự đã trao cho HTX “chiếc chìa khóa vàng”.
Không chỉ có một trụ sở khá khang trang, hiện đại được đặt ở vị trí đắc địa của xã, năm 2012, HTX DVTH Cẩm Thành đã tiếp cận 150 triệu đồng từ vốn vay theo Quyết định 26 của tỉnh để đầu tư sản xuất nhân giống lúa. Trong vòng 2 năm, cả QĐ 24 và QĐ 26, ông đã tranh thủ gần 300 triệu của nhà nước chứ chẳng ít.
 |
HTX DVTH Cẩm Thành đã có cơ ngơi khang trang, rộng rãi |
Biết nắm bắt cơ hội là một chuyện, con mắt biết nhìn xa trông rộng mới là yếu tố phát triển bền vững. “Muốn thành công, chúng ta phải hiểu rõ bản chất của HTX kiểu mới, không còn chế độ bao cấp, HTX hoạt động như một doanh nghiệp vì lợi ích của chính mình. Nghĩa là, không thể “bó gọn” trong nông nghiệp mà chủ động nối dài cánh tay với thương mại, dịch vụ. Ở bất cứ lĩnh vực nào chúng tôi cũng bắt tay liên kết với những công ty mạnh, tạo thành chuỗi khép kín từ dịch vụ đầu vào, tiêu thụ sản phẩm đầu ra và tạo việc làm cho xã viên. Hoạt động thực chất thì không có lý gì ngân hàng không cho vay”, ông Thông cho biết thêm.
Theo nhẩm tỉnh của ông Thông, doanh thu của HTX này mỗi năm trên 1 tỷ đồng. Hiện, HTX còn là bạn hàng của 5- 6 công ty mạnh như: Công ty Giống cây trồng Trung ương, Công ty VTNN Hà Tĩnh, Công ty Giống cây trồng Quảng Bình…
Theo chính sách, kinh tế hợp tác là mô hình tổ chức sản xuất được ưu ái phát triển. Muốn xây dựng NTM thì xã đó phải có tổ hợp tác hoặc HTX hoạt động có hiệu quả, đóng vai trò cung ứng dịch vụ cho người dân, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân và tích lũy từ hoạt động sản xuất đầu tư để xây dựng cơ sở hạ tầng ở nông thôn. Tất nhiên, chính những chính sách của Chương trình sẽ là “chiếc gậy chống” vững vàng cho bản thân HTX. Điều này chẳng ai là không biết, song trong số 623 HTX năm 2012 thì loại tốt chỉ khiêm nhường với tỷ lệ 19% trong bảng phân loại. 127 là con số tăng lên của HTX thì trong năm qua cũng có đến 58 HTX trong tình trạng “chết lâm sàng”, chờ giải thể. Và “bình mới, rượu cũ” vẫn là điệp khúc nhói lòng với không ít số còn lại.
Ông Nguyễn Trọng Quế, Chủ tịch Liên minh HTX cho biết: “Nguyên nhân lớn nhất là do nội tại bản thân HTX chưa cố gắng vươn lên để đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới và cơ chế kinh tế thị trường. Việc chuyển đổi còn hình thức, hoạt động lúng túng, chưa thật sự hiệu quả, trách nhiệm tham gia góp vốn của xã viên còn thấp. Nhiều HTX chưa xây dựng được phương án SX-KD, sản xuất chưa gắn với thị trường; bộ máy quản lý non kém, bị động, lúng; chế độ đãi ngộ, mức hưởng thụ thấp”.
Nói về sự phát triển cầm chừng của HTX, ông Trần Hữu Duyệt, Phó chủ tịch UBND huyện Cẩm Xuyên cho rằng: “Mô hình HTX của nước ta là học hỏi kinh nghiệm của Thái Lan, có nghĩa có ít nhất 7 xã viên cùng tự nguyện góp vốn để tổ chức sản xuất kinh doanh và cùng hưởng lợi dịch vụ, sản phẩm của HTX. Tuy nhiên, điểm khác quan trọng là vốn góp của mỗi xã viên tại nước bạn rất lớn trong khi cả nước nói chung và tỉnh ta nói riêng quá yếu, thậm chí có nơi chỉ vài ba mẫu ruộng mỗi xã viên. Theo tôi, mỗi HTX ở ta cần nhiều xã viên hơn”.
Cũng theo ông Duyệt, Cẩm Xuyên có hơn 100 HTX nhưng số đang tiến thoái lưỡng nan không phải là không có.
Điều 3 Luật HTX quy định: “HTX là tổ chức kinh tế tập thể, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động, chủ yếu nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên về cung ứng, tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ, việc làm, được tổ chức và hoạt động trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, đồng sở hữu, bình đẳng và dân chủ”.
Nói đi thì cũng phải nói lại, trong số những HTX cầm chừng cũng có muôn nẻo lý do. Hoặc HTX đó năng lực kém, không đủ năng lực “lột xác” khỏi kiểu HTX cũ để tự bơi chèo trong cơ chế thị trường. Cũng có không ít ông chủ nhiệm thừa cơ khi cơ chế chính sách mở thoáng cho HTX thì cố “nới to” kinh tế hộ để hưởng lợi chính sách rồi… để đó. Và cái “áo” HTX cũng giúp che chắn cho nhiều DN “núp bóng”, mặc nhiên hưởng ưu đãi của nhà nước. Thế mới thấy chẳng khác nào để ngân sách nhà nước “cháy nhà hai đầu” còn kinh tế tập thể phát triển chưa tương xứng với tiềm năng.
 |
| HTX sản xuất rau an toàn xã Tượng Sơn đã mang lại lợi ích thiết thực cho xã viên |
Cũng phải nói thêm rằng, công tác quản lý nhà nước đối với kinh tế tập thể còn bị động; nhiều cơ chế chính sách đã ban hành nhưng chưa đến được HTX, nhất là công tác hậu kiểm còn bị bỏ trống nhiều. Thậm chí, ngay cả cán bộ theo dõi cũng không thể nắm chính xác sự biến động của HTX trong địa phương mình. Cấp giấy phép cứ cấp, còn hoạt động hay không, ở mức nào thì tự bản thân HTX đấy biết! Nên chăng, các địa phương, Liên minh HTX nên “xốc” lại vấn đề này để loại hình HTX phát triển theo đúng bản chất của nó, góp phần cải thiện bộ mặt kinh tế nông thôn. Đồng thời, đào thải, loại bỏ các HTX hoạt động kém hiệu quả, hình thức; HTX “trá hình” gây thất thoát vốn nhà nước.
