 |
Đền Cẩm Bào được xây dựng vào thế kỷ XVII dưới thời vua Lê Ý Tông (1665) để thờ công chúa con của vua Lê Thần Tông tên là Lê Bà.
Tương truyền, công chúa Lê Bà có tài sắc vẹn, là người đã xa giá theo vua Lê Thần Tông, chúa Trịnh và các vị tướng lĩnh vào Quảng Bình trong cuộc nội chiến phân tranh Trịnh – Nguyễn tại Quảng Bình.
Khi quân Trịnh thất bại và rút quân về vùng đất Kỳ Hoa phòng thủ, thấy binh lính đói khổ, nhân dân li tán, công chúa Lê Bà đã cùng với tướng lĩnh chiêu tập dân lưu tán, binh lính tổ chức khai khẩn đất đai để sản xuất, trong đó đã khai khẩn 370 mẩu ruộng tại làng Cẩm Bào (nay là Thị trấn Cẩm Xuyên) rồi chia đều cho dân theo chế độ công điền, công thổ và xây dựng làng mạc trù phú.
 |
Ghi nhận công lao của công chúa Lê Bà, vua Lê đã ban thưởng cho bà một chiếc áo gấm. Bà đã chọn vùng đất làng Cẩm Bào xưa (nay là tổ dân phố 4, thị trấn Cẩm Xuyên) để đặt áo vua ban làm lễ tế công. Tên làng Cẩm Bào cũng vì thế mà có từ đó.
Tưởng nhớ công ơn của bà, sau khi bà mất nhân dân làng Cẩm Bào đã lập đền thờ và tôn bà làm thành hoàng của làng mình. Công chúa Lê Bà đã được các vưa Tự Đức, Khải Định, Đồng Khánh, Thành Thái ban nhiều sắc phong, trong đó đạo sắc của vua Tự Đức ghi rõ: “Lê Bà Thánh Mẫu nhất nương”.
Trải qua hàng trăm năm lịch sử, đền thờ Cẩm Bảo đã được nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Đặc biệt, năm 1948, đền trở thành nơi hợp tự của 8 ngôi đền, chùa trong vùng. Ngày hợp tự các chùa, đền, nhân dân địa phương đã rước các bức tượng và một số hiện vật khác về tại đền. Đền gồm có Thượng Điện, Tả Vu, Hữu Vu, Ban thờ cộng đồng, bái đường. Trong hàng trăm năm qua, đền là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân trong vùng, đặc biệt vào ngày giỗ bà ngày 10 tháng 12 âm lịch được tổ chức rất long trọng và nhân dân địa phương về dự lễ rất đông.
Không chỉ có giá trị về mặt văn hóa tâm linh, đền Cẩm Bào còn là một địa chỉ hoạt động cách mạng của địa phương, nơi thành lập chi bộ Đảng của làng Cẩm Bào, nơi tập hợp lực lượng, cất giấu vũ khí trong hai cuộc khánh chiến chống Pháp và Mỹ.
Đền Cẩm Bào được công nhận di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh đã khẳng định giá trị lịch sử, giá trị văn hóa của ngôi đền, qua đó góp phần giáo dục các thế hệ hôm nay và mai sau, gìn giữ những nét đẹp văn hóa của dân tộc và biết phát huy truyền thống lịch sử.
