Tàu USS Gerald R. Ford thử nghiệm máy phóng điện từ
Cuối tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump chọn siêu tàu sân bay USS Gerald R. Ford trị giá 13 tỷ USD làm nơi phát biểu về kế hoạch tăng chi tiêu quân sự, trong đó nhấn mạnh các siêu tàu sân bay lớp Ford tối tân sẽ là trọng tâm chiến lược triển khai sức mạnh Mỹ ở nước ngoài, theo Reuters.
"Chúng ta sẽ sớm có thêm các siêu tàu sân bay này", ông Trump tuyên bố trước các thủy thủ, khẳng định siêu tàu sân bay mới có kích thước đồ sộ và chắc chắn đến mức chúng không thể bị tấn công. Tổng thống Trump cam kết tăng số lượng tàu sân bay từ 10 lên 12, đồng thời giảm chi phí đóng ba siêu tàu sân bay, vốn tăng từ 27 lên 36 tỷ USD trong một thập kỷ.
Kế hoạch mở rộng hạm đội tàu sân bay của ông Trump được đưa ra trong bối cảnh ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy các đối thủ tiềm tàng đang phát triển nhiều loại vũ khí diệt hạm mới, đủ khả năng tiêu diệt phần lớn hạm đội tàu sân bay đắt đỏ của Mỹ.
Trong nhiều thập kỷ qua, tàu sân bay Mỹ luôn là đối tượng dễ bị các tàu ngầm tấn công. Trong cuộc diễn tập ngoài khơi bang Florida, Mỹ năm 2015, tàu ngầm hạt nhân siêu nhỏ Saphir của Pháp đã vượt qua các lớp phòng thủ đa tầng và "đánh chìm" tàu sân bay USS Theodore Roosevelt cùng một nửa biên đội hộ tống. Trong các cuộc tập trận khác, ngay cả tàu ngầm diesel điện cũ hơn cũng có thể đánh bại các biên đội tàu sân bay.
Mỹ là quốc gia duy nhất có chiến lược hải quân dựa trên tàu sân bay, với hạm đội 10 chiếc đang hoạt động, nhiều gấp 10 lần số lượng tàu triển khai của đối thủ quân sự chủ yếu như Nga và Trung Quốc, những nước chỉ có một tàu sân bay trong biên chế.
Giáo sư Roger Thompson, chuyên gia phân tích quốc phòng ở Đại học Kyung Hee, Hàn Quốc, cho rằng hàng loạt vũ khí diệt hạm uy lực được các đối thủ tiềm tàng như Trung Quốc, Nga và Iran phát triển trong những năm gần đây ngày càng trở thành mối đe dọa với tàu sân bay.
Các tên lửa đạn đạo trên bộ có thể đóng vai trò sát thủ diệt hạm như DF-21 của Trung Quốc với tầm bắn 1770 km, vận tốc gấp 10 lần âm thanh. Trong khi một số tàu ngầm của Trung Quốc và Nga có thể dội mưa tên lửa hành trình chính xác từ xa, vượt qua lớp phòng thủ của hạm đội tàu sân bay Mỹ.
Nhiều quốc gia cũng sở hữu ngư lôi siêu khoang có tốc độ hành trình hàng trăm km/h dưới lòng biển, khiến tàu Mỹ khó có thể tránh nếu chúng lao thẳng tới. Báo cáo của Viện Rand năm 2015 về mối đe dọa Trung Quốc với chiến hạm mặt nước Mỹ cho rằng nếu chiến tranh xảy ra, tàu sân bay Mỹ ngày càng phải hứng chịu nhiều rủi ro.
Trong khi đó, lãnh đạo hải quân Mỹ ra sức bảo vệ tàu sân bay. Trong cuộc phỏng vấn cuối năm ngoái, Đô đốc Scott Swift, Tư lệnh Hạm đội Thái Bình Dương Mỹ ca ngợi sự linh hoạt của các tàu sân bay và khẳng định chúng vẫn rất "đáng tin cậy", đủ vững chắc để triển khai đến khu vực chiến sự. Tuy nhiên, khi đề cập tới các vũ khí diệt hạm mới, ông cho rằng mô hình tác chiến tàu sân bay không còn "khả thi" so với 15 năm trước.
Tàu sân bay USS Carl Vinson tuần tra Biển Đông
Một số nhà phê bình và cựu quan chức cao cấp Bộ Quốc phòng Mỹ cho rằng Washington đã tốn quá nhiều ngân sách cho vài chiếc tàu sân bay đắt đỏ, dễ bị tấn công.
Tuy nhiên, với sự ủng hộ mạnh mẽ của Quốc hội, hải quân Mỹ vẫn tiến hành kế hoạch. Trong thập niên 1990, khi chi tiêu quốc phòng bị cắt giảm do Chiến tranh Lạnh kết thúc, Quốc hội Mỹ ban hành đạo luật yêu cầu hải quân duy trì hạm đội 11 tàu sân bay, cho phép lực lượng này vận hành 10 chiếc trong khi một tàu được đại tu. Khi siêu tàu sân bay Ford được biên chế, Mỹ sẽ sở hữu hạm đội tàu sân bay 11 chiếc.
Trump không nói rõ phương thức giúp hải quân Mỹ sở hữu 12 tàu sân bay trong bài phát biểu. Nhưng ông tuyên bố các siêu tàu sân bay lớp Ford sẽ không thể bị tấn công, do chúng là các khí tài tốt nhất của Mỹ. "Chiếc tàu này là vô địch. Đây là tàu lớn nhất, tốt nhất và mạnh nhất", Trump khẳng định.
Hạn chế của siêu tàu sân bay mới
Bình luận viên Scot Patrow cho rằng Trump đã không nhắc đến việc nhà máy đóng tàu Hungtington Ingalls hạ thủy siêu tàu sân bay lớp Ford cách đây hơn ba năm nhưng đến nay hải quân Mỹ vẫn chưa thể biên chế và sử dụng con tàu do mắc những lỗi nghiêm trọng. Rất nhiều hệ thống công nghệ cao không thể hoạt động, gồm cả các trang bị cơ bản như cáp hãm đà.
Ông Ray Mabus, người mới rút lui khỏi vị trí Bộ trưởng Hải quân, cho biết tàu sân bay USS Gerald R. Ford "là một thất bại trong ngành đóng tàu bởi những sai lầm nối tiếp nhau".
Nhiều nhà phê bình chỉ trích các tàu sân bay là sai lầm chiến lược. Jerry Hendrix, đại tá hải quân về hưu và cựu quan chức Bộ Quốc phòng, giám đốc Chương trình Đánh giá và Chiến lược Quốc phòng thuộc Trung tâm An ninh Mỹ mới (CNAS) cho rằng tàu sân bay tạo cơ hội cho đối thủ của Washington tiêu diệt khí tài đắt đỏ bằng vũ khí rẻ tiền. Theo tính toán của ông, số tiền mà Mỹ bỏ ra để đóng một tàu sân bay có thể cho phép đối thủ chế tạo tới 1.227 tên lửa diệt hạm.
"Đối thủ có thể chế tạo nhiều tên lửa hơn bằng khoản tiền chúng ta đổ vào tàu sân bay, nhờ vậy họ vượt qua năng lực phòng thủ của chúng ta", Hendrix nói.
Nhiều chuyên gia cho rằng cấu hình tàu sân bay hiện nay đều có chung lỗi nghiêm trọng là lực lượng tiêm kích hạm. Tất cả tàu sân bay Mỹ đều sử dụng tiêm kích F/A-18E/F Super Hornet, loại máy bay có thể không phát huy hiệu quả trong một số cuộc xung đột.
 |
Tàu sân bay USS Gerald R. Ford sau khi hạ thủy. Ảnh: Reuters. |
Để đảm bảo tương đối an toàn, tàu sân bay Mỹ sẽ phải ở khu vực cách xa mục tiêu tới 2.300 km, ngoài tầm bắn của các tên lửa Dong Feng. Ttrong khi đó, tiêm kích F-18 chỉ có bán kính chiến đấu 740 km.
Việc hiện diện ở khoảng cách xa 2.300 km tới mục tiêu buộc phi đội Super Hornet phải tiếp liệu trên không nhiều lần khi bay đến mục tiêu và trở về, một điều bất khả thi. Do đó, tàu sân bay không thể triển khai các chiến đấu cơ đến vùng chiến sự của đối thủ xứng tầm trong tương lai.
Tiêm kích F-18 sẽ được thay thế bằng các tiêm kích hạm F-35C vào năm 2020, nhưng chúng cũng chỉ có tầm hoạt động 1.046 km. McGrath cho rằng tiêm kích tầm ngắn sẽ làm suy yếu sứ mệnh của tàu sân bay. "Hải quân Mỹ vẫn chưa thiết kế và tài trợ cho chương trình chiến đấu cơ có thể bay 1.609 km, thả bom và trở về", Bryan McGrath, phó giám đốc Viện Hudson thuộc Trung tâm Sức mạnh hải quân Mỹ, cho biết.
Chi phí chiến lược của tàu sân bay tăng gấp nhiều lần vì chúng không hoạt động độc lập, cần biên đội tàu hộ tống lớn trong cụm tàu sân bay chiến đấu. Mỗi tàu sân bay thường được ít nhất 5 tàu khu trục hạm và tuần dương hộ tống, cùng ít nhất một tàu ngầm, biên đội tàu hậu cần và trực thăng săn ngầm.
Khi tiếp cận gần bờ biển, tàu sân bay cũng được biên đội máy bay săn ngầm P-8 Poseidon từ các căn cứ mặt đất bảo vệ.
Hiểm họa từ các vũ khí lạc hậu
Đối với chỉ huy tàu sân bay, vũ khí đáng sợ nhất là ngư lôi được phóng ra từ tàu ngầm đối phương, thứ vũ khí đã tồn tại hàng chục năm nay. Hầu hết ngư lôi hiện đại không nhắm thẳng vào thân tàu, chúng được lập trình để nổ ngay bên dưới, tạo khối bọt khí hất tàu văng khỏi mặt nước và rơi xuống, làm vỏ tàu suy yếu và có thể gãy đôi.
Trong nhiều thập kỷ, giới phê bình đã chỉ trích hải quân Mỹ không phát triển lớp phòng thủ hiệu quả nhằm đối phó ngư lôi hiện đại. Một báo cáo năm 2016 của Phòng Đánh giá và Thử nghiệm Vận hành thuộc Lầu Năm Góc cho biết hải quân Mỹ đã có các bước tiến quan trọng, nhưng hệ thống này vẫn còn nhiều hạn chế lớn.
Giới chuyên gia cũng cho rằng tàu sân bay sẽ gặp nguy hiểm trước phiên bản nâng cấp của loại tàu chiến cũ nhất đang được sử dụng là tàu ngầm diesel điện, phương tiện được sử dụng trong cả hai cuộc thế chiến.
Tàu ngầm diesel điện có ưu điểm là kích cỡ nhỏ, sử dụng năng lượng điện, chạy êm, khó phát hiện và giá rẻ hơn các tàu ngầm hạt nhân. Đồng minh và đối thủ của Mỹ đã đóng nhiều tàu ngầm loại này với hơn 230 chiếc đang được biên chế, trong đó Trung Quốc có 83 chiếc và Nga sở hữu 19 tàu.
"Chúng ta đã chi hàng tỷ USD để đóng tàu sân bay thiên về phòng thủ, hy sinh khả năng tấn công của hạm đội. Chúng ta chi rất nhiều tiền phòng thủ một con tàu chỉ để triển khai 44 chiến đấu cơ trên biển", chuyên gia Hendrix nhấn mạnh.
