Guồng xe nước thường được sử dụng tại vùng cao Tây Bắc hoặc miền Tây xứ Thanh. Tuy nhiên, ngay tại thôn 1 Quang Thọ, xã Vũ Quang, người dân cũng đã sử dụng những guồng xe này để đưa nước lên ruộng đồng, thể hiện trí tuệ dân gian trong sản xuất nông nghiệp và trở thành nét đặc trưng vùng núi.
Gia đình ông Đinh Xuân Diệu, ở thôn 1 Quang Thọ, xã Vũ Quang làm 3 sào ruộng tại khu vực Đồng Của. Đây là vùng ruộng cao hơn mặt suối, lại không nằm trong hệ thống cấp nước từ hồ đập hay các công trình thủy lợi, nên việc chủ động nguồn nước phục vụ sản xuất gặp rất nhiều khó khăn. Chính vì vậy, cứ mỗi khi bước vào vụ gieo cấy, gia đình ông Diệu lại làm guồng xe nước để dẫn nước từ suối lên ruộng. Theo ông Diệu, việc làm guồng xe nước đã có từ lâu đời, được truyền lại qua nhiều thế hệ trong gia đình và cộng đồng dân cư nơi đây.
Thôn 1 Quang Thọ, xã Vũ Quang có gần 10 ha đất trồng lúa ở vùng cao nhưng không có hồ đập hay kênh mương thủy lợi. Để phục vụ sản xuất, người dân ở đây đã chế tạo ra những guồng xe nước. Guồng xe nước được cấu tạo từ các vật liệu tự nhiên có sẵn tại địa phương như tre, nứa. Thiết kế gồm một bánh xe lớn gắn các ống tre quanh vành, guồng được đặt tại các con suối có dòng chảy mạnh. Khi nước đẩy bánh xe quay, các ống tre hứng nước từ suối đưa lên máng tre đặt ở vị trí cao hơn, từ đó nước được hệ thống đường ống dẫn vào các ruộng.
Anh Phạm Văn Chiến - Bí thư Chi bộ thôn 1 Quang Thọ, xã Vũ Quang cho biết: “Chúng tôi biết rằng để đầu tư hệ thống mương hay thủy lợi ở những cánh đồng manh mún, nhỏ lẻ là điều rất khó. Vì vậy, bà con ở đây đã duy trì các guồng xe nước để tiếp tục sản xuất, không bỏ hoang diện tích đất nông nghiệp, bên cạnh đó, các guồng xe nước cũng làm cho cảnh thôn quê thêm phần thanh bình”.
Guồng xe nước là công trình thủy lợi thủ công, sáng tạo, tận dụng sức nước tự nhiên để đưa nước lên cao tưới ruộng bằng các ống tre múc nước. Ông Nguyễn Văn Hùng ở thôn 1 Quang Thọ cho biết: "Từ thời ông bà, cha mẹ chúng tôi đã làm guồng như thế này. Chúng tôi vẫn giữ gìn, truyền dạy cho con cháu cách làm để khắc phục khó khăn về nước tưới trong sản xuất nông nghiệp, vừa góp phần bảo tồn một nét văn hóa cộng đồng”.
Giữa đời sống hiện đại, những guồng xe mộc mạc này vẫn miệt mài quay, như giữ lại ký ức của làng quê, khẳng định sự sáng tạo, tinh thần vượt khó của mỗi người nông dân trong lao động, sản xuất. Những guồng xe nước này không chỉ là biểu tượng của sự khéo léo và sáng tạo trong canh tác nông nghiệp, mà giờ còn có tiềm năng lớn để khai thác phục vụ phát triển du lịch sinh thái, văn hóa và cộng đồng.