Lê Khôi - bậc nhân thần nhiều nơi thờ tự

Sự có mặt của tục thờ Lê Khôi, trước hết diễn ra trong phạm vi không gian Cửa Sót – núi Nam Giới. Tại không gian này, núi liền mạch nhưng sông cách trở nên người dân đã tìm những nguyên do khác nhau để mở rộng thờ ngài Lê Khôi. Ở Thạch Hà, ngoài đền chính, các đền Nước Lạt (Thạch Bàn; đền thờ Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi, còn gọi là đền thờ vọng (Thạch Hải; đền Tam Lang (Thạch Hải); đền Thuận Nghĩa (Thạch Trị) khi thờ Lê Khôi đa phần căn cứ vào những câu chuyện lưu truyền trong dân gian về sự tích của ngài từng diễn ra ở đó. Ngược lại, do cách trở, phía bên kia sông, các câu chuyện sự tích Lê Khôi hầu như không có, thay vào đó người dân Mai Phụ, Thạch Kim (Lộc Hà) thờ ngài Lê Khôi tại đền Mai Lâm, Đông Phương chủ yếu dựa theo tục thờ vọng, thông qua thủ tục rước linh vị từ đền chính về thờ.

Nằm gần nơi ngài Lê Khôi yên nghỉ trên mạch Long Ngâm, đền Nước Lạt (thôn Tân Phong, Thạch Bàn) được xem là ngôi đền có tích xưa gần gũi những ngày cuối đời của danh tướng. Cụ ông Lê Xuân Hoan – người trong thôn, từng là thủ từ 9 năm tại đền chính kể lại rằng: “Tương truyền, Lê Khôi sau khi dẫn quân đi đánh Chiêm Thành, trên đường ra Bắc về đến đây thì lâm bệnh và nghỉ tại đền. Sau thấy bệnh thêm nặng, quân sỹ đưa ông theo sườn núi Nam Giới qua làng Dương Luật dưỡng bệnh rồi mất ở đó”.

Đây là những sự kiện người đời trước rất xem trọng, liền rước linh vị ngài vào thờ tại một cái miếu nhỏ vốn thờ bà chúa Sơn. Cùng với tướng quân Lê Khôi, đền còn phối thờ tướng công Hồ Tương Bình. Ngoài ra, sau này, nhân dân còn mở rộng thờ mẫu Tam phủ, thờ Phật ngay cạnh các cung thờ nhân thần. Đến tham quan đền, thật ngạc nhiên là đền còn giữ dáng vẻ ngày trước, đặc biệt trong cung chính thờ Lê Khôi còn lưu giữ 2 bình hương cổ bằng đồng, tuổi thọ đã hàng trăm năm.

Cách đền thờ vọng Lê Khôi chừng 300m, được che chở bởi vô số cây xanh trong đôộng luồng Miếu, đền Tam Lang (Thạch Hải) nơi bảo vệ đồ tế khí tại đền vọng Lê Khôi vẫn còn lưu giữ nhiều vẻ đẹp tín ngưỡng. Cụ Nguyễn Văn Minh thủ từ kể rằng: đền được xây dựng từ năm 1460, thờ thần Tam Lang, từ năm 1964 – 2007 thờ thêm ngài Đức Thánh Đại vương Lê Khôi. Bởi vậy, đúng dịp lễ giỗ Lê Khôi, lãnh đạo thôn và ban lễ nghi phải ra đền Tam Lang làm lễ thỉnh ngài, sau đó đến đền chính Lê Khôi để tế lễ.

Vừa xây dựng lại dựa trên phế tích cũ nằm trên gò đất đôộng đền, đền Thuận Nghĩa (thôn Toàn Thắng, Thạch Trị) mang nhiều ký ức và tình cảm trao gửi của người ven biển. Người xưa kể lại rằng, nơi đây ngài Lê Khôi đã dừng chân ở lại 3 ngày 3 đêm trước khi về vùng Cửa Sót. Xót thương và tưởng nhớ ngài, dân làng chài đã lập đền tưởng vọng, đồng thời mong ngài chở che. Theo cụ ông Lê Văn Ninh (87 tuổi, là thủ từ), đền Thuận Nghĩa lập lần đầu cách đây khoảng 400 năm. Cụ Ninh và bố ruột cụ là người đã gìn giữ các đồ tế khí cho đến hôm nay, trong đó có cây kiếm cổ, chén gỗ cổ, chiêng đồng, chiếc mũ gỗ...

Năm 2017, đền được toàn dân chung sức tôn tạo, rồi cùng nhau đón di tích lịch sử văn hóa. Dịp lễ hội năm nay, người dân Thạch Trị lần đầu tiên được tham gia lễ rước linh vị ngài Lê Khôi. Lễ thật “trọng” nên họ đã mua kiệu rước, các đồ tế khí lên đến gần 100 triệu đồng.

Phía bên kia sông Sót, người dân Mai Phụ, Thạch Kim (Lộc Hà) bao đời đã quen với lễ hội Lê Khôi. Tại xã Thạch Kim, đền Đông Phương ở thôn Xuân Phượng có lịch sử trên 200 năm, hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật giá trị như: chiếc lư hương cổ, chuông đồng cổ…

Cùng với phạm vi không gian vùng Cửa Sót – núi Long Ngâm, tín ngưỡng thờ Lê Khôi được lan rộng nhiều địa phương khác ngoài huyện, ngoài tỉnh. Tại thị xã Cửa Lò, xưa kia người dân vùng Thạch Kim, Mai Phụ phiêu tán ra lập nghiệp. Những người đầu tiên lập làng ở thị xã Cửa Lò tin rằng, phải nhờ uy linh của tướng quân Lê Khôi thì biển trời mới yên, lòng người mới thuận. Họ đã xin được thờ vọng ngài ở xứ sở mới, tôn ngài làm thành hoàng.

Ngôi đền Mai Bảng dần mọc lên ở phường Nghi Thủy từ cuối thế kỷ XVIII. Người dân hiện tại vẫn duy trì tín ngưỡng thờ Lê Khôi là chính, cùng với đó là thờ 6 vị khai cơ và Chế Thắng phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu. Phó Chủ tịch UBND phường Nghi Thủy Hoàng Văn Bình cho hay: “Dịp lễ hội Lê Khôi năm nay cũng như hàng năm, phường luôn cử đoàn vào đền Lê Khôi dự lễ, cung kính đức thánh”.

Bên kia dòng sông, tại thôn Vĩnh Phúc, xã Đức Vĩnh (Đức Thọ), đền thờ tướng Lê Khôi được xây dựng năm 1817 và mới được tôn tạo hàng tỷ đồng vào năm 2009. Năm 2010, đền được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Trong đền có bức tượng cổ, các đồ tế khí ngày trước lưu giữ lại. Hàng năm, cứ đến 3/5 âm lịch ngày chính kỵ Chiêu Trưng, dân làng xã Đức Vĩnh lại cùng nhau bàn soạn lễ vật cúng tế. Năm nay, lãnh đạo xã cùng ban lễ nghi đền sẽ vào tham dự lễ đón Bằng công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đến tế lễ tại đền chính.

Ngoài những di tích trên, ở huyện Thạch Hà còn 2 phế tích lưu giữ những câu chuyện về thờ vọng ngài Lê Khôi. Tại Việt Xuyên, xưa kia thuộc miền biên viễn, nơi đây có đền thờ ngài nằm giữa cánh đồng thuộc thôn Tùng Lang. Tương truyền, Lê Khôi từng qua đây khi đánh giặc, người dân tưởng nhớ người có công dẹp nạn binh đao nên lập đền. Sau cải cách ruộng đất, đền bị phá hủy chỉ còn chân móng tắc môn.

Trước mùa lễ hội này, người dân ở đây đã cắm cờ tổ quốc, cờ lễ hội tại khu vực phế tích, bày tỏ lòng tưởng vọng tới Đại vương Lê Khôi. Ở xã Thạch Hội, theo Phó trưởng Phòng VHTT huyện Thạch Hà Nguyễn Bá Chiến: hiện vẫn còn một miếu hoang, nằm gần chùa Nham, nghe các cụ nói là nơi đây thờ vọng Lê Khôi, bởi Lê Khôi từng qua đây thời chiến trận.

Thiết kế: Huy Tùng