Hành Trình di sản Tiên Điền – Trường Lưu và khát vọng phát triển

Tiên Điền - Trường Lưu là vùng đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống lịch sử và văn hóa, từng hội tụ nhiều dòng họ danh giá. Dưới thời Lê Trung Hưng, nơi đây nổi bật với truyền thống khoa bảng, hiếu học, góp phần bồi đắp nhiều hiền tài cho đất nước. Từ mảnh đất này, văn phái Hồng Sơn lừng danh ra đời, để lại dấu ấn sâu đậm trong tiến trình văn hóa dân tộc. Tiên Điền và Trường Lưu ngày nay (hay gọi Lai Thạch ngày xưa), sở hữu 39 di tích lịch sử, văn hóa, gồm 1 di tích quốc gia đặc biệt và 7 di tích cấp quốc gia.

Đây cũng là quê hương của nhiều danh nhân lớn như: Nguyễn Nghiễm, Nguyễn Du, Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Tự, Phan Kính, Nguyễn Thiếp… Dù không kề cận địa lý, hai vùng đất vẫn gắn bó mật thiết qua mối quan hệ thầy trò, đồng liêu, thông gia giữa hai dòng họ Nguyễn Tiên Điền và Nguyễn Huy Trường Lưu, tạo nên dòng chảy văn hóa bền vững, nuôi dưỡng tri thức và sinh hoạt dân gian phong phú.

PGS.TS Võ Quang Trọng - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho biết: “Rõ ràng, vùng Lai Thạch và Tiên Điền sản sinh ra nhiều danh nhân, không chỉ ở Việt Nam mà còn vang danh ra cả thế giới như Nguyễn Du với tác phẩm Truyện Kiều. Trong nước có lẽ không ở đâu giữa hai vùng đất có bề dày truyền thống lại kết nối trao truyền qua các đời như vậy”.

Tiên Điền - nơi kết tinh văn chương và tinh thần trượng phu, là quê hương Đại thi hào Nguyễn Du, tác giả kiệt tác Truyện Kiều. Với chiều sâu tư tưởng và giá trị nhân văn, Truyện Kiều vượt khỏi khuôn khổ văn học, trở thành biểu tượng văn hóa, kết tinh trí tuệ, tâm hồn và bản sắc Việt. Không chỉ có Nguyễn Du, Tiên Điền còn gắn với tên tuổi Uy Viễn tướng công Nguyễn Công Trứ nhà quân sự, chính trị, nhà thơ kiệt xuất.

Trên mảnh đất văn hiến này, nhiều danh nhân khác cũng ra đời, từ văn chương, chính trị, quân sự đến nhà địa lý Tả Ao. Tiên Điền vì thế không chỉ là quê hương các bậc hiền tài, mà còn là nơi lưu giữ giá trị văn hóa bền vững, minh chứng cho sức sống truyền thống Việt qua nhiều thế hệ.

Nếu Tiên Điền được biết đến như chiếc nôi lưu giữ hồn cốt văn chương dân tộc, thì Trường Lưu (Lai Thạch xưa) lại tỏa sáng với truyền thống hiếu học và kho tàng tri thức vô giá mang tầm nhân loại. Vùng đất này đã sản sinh nhiều di sản tư liệu độc đáo, được UNESCO vinh danh trong Chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Tiêu biểu là Mộc bản Trường học Phúc Giang, bộ sách khắc gỗ do dòng họ Nguyễn Huy biên soạn từ thế kỷ XVIII, phản ánh nền giáo dục tiến bộ của cha ông.

Bên cạnh đó, "Hoàng Hoa sứ trình đồ" là tập bản đồ và ghi chép hành trình đi sứ, đã phác họa tầm vóc ngoại giao Đại Việt, mở ra góc nhìn rộng lớn về giao lưu văn hóa khu vực. Đặc biệt, hệ thống văn bản Hán Nôm đồ sộ của dòng họ Nguyễn Huy, với hàng nghìn tư liệu quý, đã góp phần tái hiện dòng chảy lịch sử, văn hóa và khoa bảng rực rỡ của vùng Tiên Điền - Trường Lưu.

Giáo sư, Viện sỹ, Tiến sỹ Khoa học Nguyễn Huy Mỹ tự hào: “Tiên Điền là một vùng quê có nhiều danh nhân tiêu biểu, có Đại thi hào Nguyễn Du, đây là vùng đất có nhiều danh nhân về văn chương. Còn đối với vùng đất Lai Thạch lại có truyền thống học hành thi cử, thứ hai là sáng tác, thứ ba là giáo dục, thứ tư là xây dựng và bảo tồn các di sản văn hoá".

Tiên Điền và Lai Thạch - hai mạch nguồn tưởng chừng riêng rẽ nhưng lại giao hòa, tạo nên diện mạo văn hóa đặc sắc của Hà Tĩnh. Một bên gắn với hồn cốt văn chương của Đại thi hào Nguyễn Du, một bên lưu giữ kho tư liệu quý được UNESCO vinh danh. Hai dòng chảy ấy đã bồi đắp truyền thống văn hiến lâu đời của vùng đất địa linh nhân kiệt.

Từ giá trị nền tảng đó, Hà Tĩnh vừa tổ chức hội thảo khoa học cấp tỉnh nhằm bàn giải pháp bảo tồn và phát huy di sản Tiên Điền - Trường Lưu trong thời kỳ hội nhập. Với 22 tham luận, hội thảo không chỉ khẳng định ý nghĩa đặc sắc của di sản mà còn đề xuất gắn bảo tồn với phát triển du lịch bền vững. Nổi bật là ý tưởng xây dựng tuyến du lịch văn hóa “Con đường di sản - Danh nhân và tư liệu UNESCO”, mở ra hướng phát triển đột phá, khẳng định vị thế Hà Tĩnh trên bản đồ văn hóa - du lịch quốc gia và quốc tế.

Nhằm kết nối Con đường di sản - Danh nhân và tư liệu UNESCO theo bà Phan Thư Hiền - Chủ tịch Chi hội Văn hóa dân gian tại Hà Tĩnh cho biết: “Để đưa những giá trị di sản văn hoá của hai vùng này thành sản phẩm du lịch, chúng ta cần kết nối với các công ty lữ hành du lịch, tổ chức nhiều không gian diễn xướng, hay những gian hàng sản phẩm địa phương, đặc biệt cần quan tâm đến đội ngũ nghệ nhân và đào tạo các thế hệ trẻ, khi có sự đồng bộ thì chắc chắn con đường di sản sẽ trở thành sản phẩm du lịch góp phần phát triển kinh tế cho địa phương.

Di sản không chỉ là ký ức của quá khứ, mà còn là hành trang quý giá cho tương lai. Khi Tiên Điền và Trường Lưu được bảo tồn, phát huy và kết nối thành công thành "Con đường di sản - Danh nhân và tư liệu UNESCO", Hà Tĩnh có thêm nguồn lực nội sinh để khẳng định vị thế: vừa giàu truyền thống, vừa năng động trong hội nhập. Đó chính là con đường để di sản sống cùng hiện tại, mở ra cơ hội phát triển bền vững cho kinh tế, văn hóa và du lịch của cả một vùng đất giàu trầm tích trong tiến trình hội nhập hôm nay.