Dịch giả Rafael Lobarte Fontecha: “Dịch thuật thuận lợi hơn khi yêu và tôn trọng tác phẩm”

(Baohatinh.vn) - Năm 2015, vào dịp kỷ niệm 250 năm ngày sinh Nguyễn Du, Nhà Xuất bản Hiperión (Tây Ban Nha) phát hành bản dịch Truyện Kiều tiếng Tây Ban Nha do dịch giả Rafael Lobarte Fontecha (R. Lobarte) thực hiện.

Nhân kỷ niệm 255 năm ngày sinh và tưởng niệm 200 năm ngày mất Đại thi hào Nguyễn Du, Báo Hà Tĩnh trân trọng giới thiệu cùng độc giả cuộc trò chuyện với dịch giả R. Lobarte.

Dịch giả Rafael Lobarte Fontecha: “Dịch thuật thuận lợi hơn khi yêu và tôn trọng tác phẩm”

Dịch giả Rafael Lobarte Fontecha

- Ông đã làm quen với văn học Việt Nam và khám phá Truyện Kiều của Nguyễn Du như thế nào?

- Dịch giả R. Lobarte: Lần đầu tiên tôi tiếp xúc với văn học Việt Nam là lúc tôi chuẩn bị cho một chuyến đi đến Đông Nam Á. Trong tất cả các sách hướng dẫn mà tôi đã tham khảo đều có giới thiệu Truyện Kiều, được coi là thành tựu đỉnh cao của thơ ca Việt Nam và là tác phẩm sử thi quốc gia lớn. Là một người say mê thơ sử thi, tôi bị cuốn hút với tác phẩm này ngay lập tức khi tôi tìm thấy một bản dịch song ngữ tiếng Pháp trong một hiệu sách cũ ở Sài Gòn. Ngay khi tôi nhìn vào cuốn sách, tôi nhận ra rằng, đó là một cái gì đó khác biệt.

- Điều gì đã thúc đẩy ông dịch Truyện Kiều? Bản dịch được thực hiện trong bao lâu, dịch từ nguyên bản tiếng Việt hay thông qua một bản dịch khác? Ông có tham khảo các cuốn sách hay có sự trợ giúp của ai khác?

- Dịch giả R.Lobarte: Tôi quyết định dịch Truyện Kiều bởi vì, ngay khi tôi bắt đầu đọc nó, tôi đã rất phấn khích. Những câu thơ đầu tiên của tác phẩm mới đọc đã rất khó quên.

Tôi phải mất vài năm cho việc này, vì dịch thuật không phải là nghề thông thường của tôi, tôi chỉ sử dụng thời gian rảnh mà tôi có. Mặt khác, vào thời điểm đó, tôi hoàn toàn không biết tiếng Việt, vì vậy, việc lấp đầy sự thiếu hụt này cũng mất thời gian. Đó là một bản dịch trực tiếp của bản gốc. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, do kiến thức về tiếng Việt của tôi không hoàn hảo như mong muốn, tôi cần sử dụng các bản dịch khác, cả tiếng Pháp và tiếng Anh, những ngôn ngữ mà tôi có thể đọc mà không gặp khó khăn gì và đó là những bản dịch được thực hiện bởi các dịch giả song ngữ.

Dịch giả Rafael Lobarte Fontecha: “Dịch thuật thuận lợi hơn khi yêu và tôn trọng tác phẩm”

Cuốn Truyện Kiều được dịch ra tiếng Tây Ban Nha của Rafael Lobarte Fontecha

- Giữa ngôn ngữ nguồn là tiếng Việt, đặc biệt tiếng Việt của Nguyễn Du trong Truyện Kiều và ngôn ngữ đích mà ông sử dụng có những điểm tương đồng và khác biệt nào? Những khác biệt đó có ảnh hưởng thế nào trong việc chuyển tải nội dung và cái hay, cái đẹp của Truyện Kiều đến với độc giả?

- Dịch giả R. Lobarte: Tiếng Việt là một ngôn ngữ thanh điệu, còn tiếng Tây Ban Nha là một ngôn ngữ trọng âm, nên việc cố gắng chuyển các giá trị ngữ âm từ bản gốc sang tiếng Tây Ban Nha là một nhiệm vụ bất khả thi. Tuy nhiên, ngay từ đầu tôi đã biết rằng, phần lớn các phương diện văn học của tác phẩm gốc có thể bảo tồn, ít nhất là những gì chung giữa hai ngôn ngữ như vẻ đẹp của hình ảnh, ẩn dụ, đối xứng, giao thoa, nghịch lý v.v…

- Ngoài những khác biệt về ngôn ngữ, những khó khăn gặp phải khi dịch Truyện Kiều là gì? Theo ông, một dịch giả cần có những kiến thức cơ bản và kỹ năng cần thiết nào để có thể dịch thành công một tác phẩm như Truyện Kiều sang ngôn ngữ khác?

Dịch giả R. Lobarte: Khó khăn lớn nhất là, như tôi vừa chỉ ra, tiếng Tây Ban Nha và tiếng Việt hầu như không có điểm tiếp xúc, cả về ngữ âm và cú pháp. Tuy nhiên, mọi khó khăn đều có thể vượt qua dựa trên tình yêu và sự tôn trọng đối với tác phẩm mà bạn dịch, cần sự cống hiến và phát huy tất cả các năng lực văn chương mà bạn có, về điều này là điểm mạnh của tôi, với tư cách là nhà văn và nhà thơ. Đây là một bản dịch song ngữ khó thể hiện nhịp điệu, vốn là khía cạnh trực quan thông thường của một văn bản thơ. Tôi đã cố gắng để phiên bản tiếng Tây Ban Nha mang hơi hướng trữ tình nhất có thể và bảo tồn tối đa các yếu tố của bản gốc khi chuyển sang một ngôn ngữ mà cú pháp và ngữ âm rất khác với tiếng Việt. Tôi cũng cố gắng để bản dịch không sa đà vào chú giải dễ gây nhàm chán cho người đọc.

Dịch giả Rafael Lobarte Fontecha: “Dịch thuật thuận lợi hơn khi yêu và tôn trọng tác phẩm”

Độc giả ở Tây Ban Nha khám phá những giá trị của Truyện Kiều từ bản dịch của Rafael Lobarte Fontecha

- Truyện Kiều được viết bằng thể thơ lục bát. Ông đã dịch sang thể thơ văn xuôi tiếng Tây Ban Nha. Người ta cho rằng, dịch thơ là không thể. Ông đã thực hiện việc không thể đó như thế nào?

- Dịch giả R. Lobarte: Mặc dù thông thường tôi chọn dịch có vần nhịp thành tác phẩm thơ, nhưng trong trường hợp này tôi thấy một bản dịch thơ văn xuôi phù hợp hơn. Đối với ngôn ngữ Tây Ban Nha thì đây là cách khá phổ biến, thường thấy trong các bản dịch từ một ngôn ngữ phương Đông và như vậy, người đọc đương thời được chuẩn bị tốt hơn. Tôi cũng đã nghĩ đến khả năng dịch thành thể thơ 8 âm tiết (octosílabos) kiểu thơ romance - một hình thức thơ truyền thống tuyệt vời của Tây Ban Nha nhưng cuối cùng tôi đã nghĩ rằng, một nỗ lực như vậy có thể mất quá nhiều thời gian, trong khi dễ dẫn đến nguy cơ với việc không nên làm, là xa rời bản gốc. Vì vậy, tôi đã loại bỏ ý định đó.

Tôi không nghĩ là không thể dịch thơ. Điều chắc chắn là thơ chỉ có thể được dịch qua thơ; do đó, bản dịch của nó về cơ bản là một tác phẩm thuần túy sáng tạo văn học.

- Kiến thức về văn hóa gốc (văn hóa Việt Nam) và văn hóa đến (nơi tác phẩm được tiếp nhận) giữ vai trò quan trọng thế nào trong việc chuyển tải tác phẩm Truyện Kiều thông qua bản dịch?

- Dịch giả R. Lobarte: Mặc dù kiến thức tốt về văn hóa Việt Nam là rất cần thiết, nhưng kiến thức về văn hóa Đông Á nói chung và đặc biệt là văn học Trung Quốc cũng quan trọng không kém. Theo nghĩa này, tôi cho rằng, tác phẩm của Nguyễn Du không thể bị thu hẹp trong phạm vi văn học Việt Nam, mà bên cạnh đó, tác phẩm được đặt trong lĩnh vực văn hóa rộng lớn hơn, là văn hóa phương Đông, rồi thông qua đó, tiến tới một lĩnh vực khác lớn hơn nữa, đó là nền văn học phổ quát.

Xin cảm ơn dịch giả!

Rafael Lobarte Fontecha sinh ở Zaragoza năm 1959, là nhà thơ và dịch giả Tây Ban Nha. Ông là tác giả của các tập thơ: Học cách cô đơn (1979), nơi ở của Eros (2006), Mặt trời đen (2011), Mười hai vương miện trắng (2016), Sự chậm trễ của Sicilia (2017), Lý do để chờ đợi (2020). Ông cũng đã xuất bản các bản dịch thơ như: Epipsychidion (2008) và Thư gửi Maria Gistern cùng những bài thơ khác (2017) của nhà thơ Anh Percy B.Shelle; Tuyển tập thơ John Kears (2009) - nhà thơ Anh, Truyện Kiều (2014) của Nguyễn Du, Thơ (2020) của nhà thơ Ý Guido Cavalcanti. Dịch giả Rafael Lobarte Fontecha từng đến Việt Nam vào năm 2007, chuyến đi đã đưa ông đến với Truyện Kiều của Nguyễn Du, để rồi 5 năm sau, bản dịch tiếng Tây Ban Nha của ông ra đời ở Thủ đô Madrid, được đông đảo độc giả đón nhận và đánh giá cao.

Chủ đề KỶ NIỆM NGÀY SINH DANH NHÂN NGUYỄN CÔNG TRỨ

Đọc thêm

Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Doanh thu hạn chế của các phim hoạt hình Việt ra rạp dịp hè không hoàn toàn phản ánh chất lượng phim. Chuyên gia đánh giá "Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu", "Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội" và "Wolfoo: Cuộc đua Tam Giới" hấp dẫn không kém hoạt hình nước ngoài, nhưng khâu quảng bá phát hành còn yếu.
Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Tháng Bảy trở mình trong những cơn mưa mềm như dải lụa. Tháng của hoa trái vào mùa, của những tờ giấy báo điểm run run tay học trò, của tiếng ve như thầm tạm biệt...
Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Nhiều yếu tố bất lợi đang kéo ngành du lịch Thái Lan vào giai đoạn khó khăn, khi niềm tin thị trường giảm sâu, dự báo lượng khách quốc tế thấp hơn năm ngoái.
Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Câu chuyện nhẹ nhàng về tình yêu, sự gắn bó và những khởi đầu mới. Trong vòm trời xanh cao ấy, có ánh mắt lặng thầm, có nhịp tim xao động và một lời khẽ chạm trái tim người ở lại.
Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

"Mẹ đợi" khắc họa sâu sắc sự hy sinh và nghị lực phi thường của người phụ nữ Việt Nam. Đây là tác phẩm mở đầu cho chương trình "Sân khấu truyền hình" của Báo Hà Tĩnh trong năm 2025.
Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Dành vài ngày đến Tuyên Quang (địa phận tỉnh Hà Giang trước sáp nhập) mỗi tháng, Trần Trung kể lại những gì mình thấy qua những tấm ảnh chụp từ trên cao.
Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Kỷ vật luôn gợi nhớ thật nhiều ký ức. Với nhiều người, đó là động lực, niềm tin để ghi nhớ và phấn đấu nhiều hơn trong cuộc sống, học tập...
Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Từ trái tim người trong cuộc, tác giả Yến Thanh đã viết nên "Cúc ơi" - bài thơ lay động lòng người, khắc họa chân thực sự khốc liệt của cuộc chiến tranh và tinh thần quả cảm của những con người tại Ngã ba Đồng Lộc.
Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Năm nay, thời tiết với nhiều thay đổi, giăng mắc vào hồn người những nỗi niềm xa vọng, ưu tư. Sự đan xen của đất trời làm cho nhịp sống bớt vội vàng, lòng người lắng lại, hoài niệm về những dấu ấn tháng Bảy xưa, cùng tri ân các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh vì Tổ quốc...
Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Càn quét phòng vé Nhật rồi tiếp tục làm dậy sóng rạp Việt chỉ với 2 ngày chiếu đặc biệt, "Dư ảnh của độc nhãn" đang chứng minh sức hút chưa từng thấy với một tác phẩm hoạt hình.
Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Xứ đạo Cự Lâm (xã Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) - vùng quê nghèo đang chuyển mình từng ngày với hệ thống cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, những tuyến đường, khu vườn rực rỡ sắc hoa.
Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Không chỉ lưu giữ kho tàng trí thức nhân loại, 7 thư viện lâu đời nhất thế giới dưới đây còn là những kiệt tác kiến trúc, nghệ thuật độc đáo, tráng lệ cho các tín đồ sách khám phá.
Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Nhỏ bé, giản dị, những lọ dầu gió đã trở nên quen thuộc ở đâu đó trong ngăn tủ đầu giường hay góc bàn nhỏ. Còn với tác giả Hồ Điệp, mùi hương ấy còn là dư âm của một thời đã xa...
Harry Potter mới lộ diện

Harry Potter mới lộ diện

HBO vừa công bố Hình ảnh đầu tiên về "cậu bé phù thủy" trong series phim truyền hình Harry Potter. Phim dự kiến ra mắt vào năm 2027.