Bà con nhân dân xã Cương Gián thành kính dâng hương tại đền Nguyễn Xí ở thôn Song Nam
Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí quê gốc ở làng Động Gián, nay là xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Ông sinh năm Đinh Sửu 1397, tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc, nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Ông mất năm 1465, được an táng ngay tại quê nhà, ngày giỗ được tổ chức vào 30 tháng 10 âm lịch.
Đền thờ Nguyễn Xí tại thôn Song Nam, xã Cương Gián được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 2007.
Trong số đại công thần dưới chế độ phong kiến Việt Nam nói chung, triều đại Lê sơ nói riêng, Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí là vị công thần đầu tiên được định danh là người hai lần khai quốc.
Lần thứ nhất là với cương vị một kiệt tướng của phong trào khởi nghĩa Lam Sơn từ đầu đến ngày toàn thắng giành lại non sông đất nước từ quân xâm lược nhà Minh. Lần thứ hai là người cầm đầu công cuộc diệt bọn phản tặc Phan Ban, Phạm Đồn, hạ bệ Lê Nghi Dân, đưa Lê Tư Thành lên ngôi (tức Vua Lê Thánh Tông) trị vì 38 năm, đưa đất nước phát triển ngang tầm các nước thịnh vượng trong khu vực lúc bấy giờ.
Đền Thượng (xã Cương Gián) - nơi thờ Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh năm 2014
Với công lao hiển hách, Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí đã được giao giữ các chức vị, tước vị cao hàng đầu dưới 4 triều đại Lê sơ. Ông được lập đền thờ theo chế độ "’Quốc tạo” và “Quốc tế” được phong Thượng thượng đẳng tôn thần. Sau khi ông mất, đền thờ được lập ở nhiều nơi, trong đó nhiều nhất là tại quê làng Thượng Xá, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An và quê gốc là Động Gián, nay là xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
Thành kính lễ dâng hương tại đền Thượng
Hiện có khoảng 20 di tích lịch sử - văn hóa liên quan đến Nguyễn Xí, trong đó, di tích chính hiện thuộc thôn Song Nam, xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân. Di tích này đã được xếp hạng cấp quốc gia tại Quyết định số 74/2006/QĐ-BVHTT ngày 28/9/2006 của Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch).
Hàng năm, vào ngày 30/10 âm lịch, tại các đền thờ Nguyễn Xí, nhân dân tổ chức lễ giỗ rất trang nghiêm. Đây là một trong những lễ hội lớn mang đậm bản sắc văn hóa địa phương để tưởng nhớ về một bậc anh hùng đã để lại thiếng thơm cho hậu thế muôn đời.
