Hình tượng “ông Táo” trong văn hóa dân gian Á Đông

Hình tượng Táo quân đã tồn tại trong tín ngưỡng dân gian Á Đông từ lâu. Theo quan niệm dân gian, ông Táo vừa là thần bếp trong nhà vừa ghi chép lại tất cả việc tốt xấu của con người trong năm cũ.

"Ông Táo" trong văn hóa dân gian Việt Nam

Theo quan niệm truyền thống, vào ngày 23 tháng Chạp, ông Táo sẽ bay lên thiên đình báo cáo với Ngọc Hoàng tất cả những chuyện tốt xấu của gia chủ trong năm. Lễ cúng ông Táo thường được tiến hành vào trưa hoặc chiều.

Theo sự tích ông Táo, cá chép sẽ đưa ông Táo vượt qua Vũ Môn để lên thiên đình gặp Ngọc Hoàng. Tập tục thả cá chép phóng sinh sau khi cúng là một nét đẹp văn hóa, ngụ ý “cá chép hóa rồng”, cá chép vượt Vũ Môn.

Hơn thế, trong tâm thức người Việt, cá chép vượt Vũ Môn hay “cá chép hóa rồng” còn là biểu tượng của sự thăng hoa, của tinh thần vượt khó, sự kiên trì, bền chí chinh phục khó khăn để đi tới thành công, biểu trưng cho sức mạnh tiềm ẩn, hướng đến một tương lai tốt đẹp.

Hình tượng “ông Táo” trong văn hóa dân gian Á Đông

Theo quan niệm truyền thống, vào ngày 23 tháng Chạp, ông Táo sẽ bay lên thiên đình báo cáo với Ngọc Hoàng tất cả những chuyện tốt xấu của gia chủ trong năm (Ảnh: Korea Science).

Xưa kia, vào ngày cúng ông Táo, người Việt còn có phong tục dựng cây nêu. Vì từ ngày 23 tháng Chạp cho tới đêm Giao thừa sẽ vắng mặt Táo quân dưới trần gian nên người xưa sợ ma quỷ quấy nhiễu, việc trồng cây nêu là một tập tục với ý nghĩa là để trừ tà. Ngày 7 tháng Giêng là ngày “hạ cây nêu”.

Cây nêu ngày xưa là một cây tre cao khoảng 5-6 mét. Ở ngọn treo nhiều thứ như vàng mã, xương rồng, tỏi ớt, hình nộm, lá dứa, bầu rượu, cá chép giấy, cờ vải, khánh nhỏ… Người ta tin rằng những vật nhiều màu sắc treo ở cây nêu, cộng thêm tiếng động của khánh sẽ báo hiệu cho ma quỷ biết nơi đây là nhà có chủ, không được tới quấy nhiễu... Vào buổi tối, người ta còn treo thêm một chiếc đèn lồng ở cây nêu để tổ tiên biết đường về nhà ăn Tết với con cháu.

Táo quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam gắn với huyền tích “hai ông một bà” gồm vị thần Đất, thần Nhà và thần Bếp.

Trong quan niệm dân gian, ba vị Táo quân chính là những vị thần định đoạt phúc đức cho mỗi gia đình. Phúc đức này có được do việc ăn ở đúng đạo lý của gia chủ mà nên. Người xưa thường có bàn thờ Táo quân riêng, đặt gần bếp, khi cúng phải nổi lửa lên cho bếp cháy rực. Tuy vậy, giờ đây, người ta giản tiện đi và thường cúng ông Táo ngay tại bàn thờ gia tiên.

Mâm cỗ cúng ngày 23 tháng Chạp là để tiễn Táo quân lên trời chầu Ngọc Hoàng, bẩm báo về những chuyện đã xảy ra trong một năm qua ở dưới trần gian. Mâm cỗ thịnh soạn thể hiện mong muốn của người dân rằng Táo quân dùng cơm xong sẽ “ấm lòng”, lên chầu sẽ bẩm tâu những điều tốt đẹp với Ngọc Hoàng và báo cáo nhẹ đi những điều không nên không phải của gia chủ.

Việc làm này ở một khía cạnh nào đó giúp con người sống tốt hơn, tự ý thức lại những việc làm tốt và chưa tốt trong năm cũ.

"Ông Táo" trong văn hóa dân gian Trung Quốc

Người Trung Quốc cũng cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch. Trong quan niệm của người Trung Quốc, phúc lộc mà gia chủ được ban cho trong năm mới được quyết định phần nhiều bởi “bài báo cáo” của Táo quân với Ngọc Hoàng trên thiên đình về những việc làm tốt xấu của gia chủ trong một năm đã qua.

Tuy vậy, Táo quân của người Trung Quốc chỉ có một ông một bà. Người Trung Quốc thường lập bàn thờ Táo quân trong bếp với tranh hoặc tượng của ông Táo - bà Táo. Vào ngày 23 tháng Chạp, người ta thường bôi mật ong lên miệng của ông Táo - bà Táo với hàm ý là Táo quân ăn mật xong sẽ “ngọt giọng” hơn và bẩm tâu những điều tốt đẹp về gia chủ lên Ngọc Hoàng.

Hình tượng “ông Táo” trong văn hóa dân gian Á Đông

Người Trung Quốc cũng cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch (Ảnh: Korea Science).

Khi cúng lễ xong xuôi, gia chủ sẽ đem hóa bức tranh khắc họa ông Táo - bà Táo nếu họ vốn thờ bằng tranh vẽ. Sau đó, vào ngày đầu năm mới, họ sẽ dán bức tranh mới vào vị trí thờ ông Táo - bà Táo như cũ. Nếu gia chủ thờ ông Táo - bà Táo bằng tượng, vào ngày 23 tháng Chạp, họ được phép lau tượng cho sạch sẽ để chuẩn bị đón năm mới.

Ở Trung Quốc, người ta thường dâng cúng nước và chút cỏ khô bên cạnh mâm cỗ cúng, họ coi đây là thức ăn cho ngựa của Táo quân. Theo quan niệm của người Trung Quốc, ngựa mới là con vật đưa Táo quân lên trời.

Những gia đình có quan niệm truyền thống tại Trung Quốc vẫn cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm, dù vậy, nhiều gia đình hiện đại tại Trung Quốc đã không còn duy trì hoạt động cúng lễ trong gia đình vào dịp này nữa.

Mâm cỗ cúng của người Trung Quốc dâng lên Táo quân thường đặt ở gần nơi đặt bếp nấu của gia đình. Cỗ cúng gồm có các món mặn và đồ ngọt. Đồ ngọt gồm các món như rượu nếp, bánh, mứt, kẹo... với quan niệm rằng cúng Táo quân cả đồ ngọt để ngài nói những lời “ngọt ngào” về gia chủ khi trình tấu lên Ngọc Hoàng.

"Ông Táo" trong văn hóa dân gian Hàn Quốc

Người Hàn Quốc có nữ thần Jowangshin là vị thần lửa, vị thần của bếp núc trong các gia đình. Xưa kia, phụ nữ Hàn Quốc thường là người đảm nhận việc cúng tế nữ thần Jowangshin nhưng về sau, tục lệ này mai một dần và giờ người Hàn Quốc không còn thờ vị nữ thần này nữa.

Hình tượng “ông Táo” trong văn hóa dân gian Á Đông

Người Hàn Quốc có nữ thần Jowangshin là vị thần lửa, vị thần của bếp núc trong các gia đình (Ảnh: Korea Science).

Tuy vậy, nữ thần Jowangshin vẫn là một trong những vị thần “nổi tiếng” nhất trong văn hóa dân gian Hàn Quốc. Vị nữ thần này cũng là người ghi chép lại những chuyện tốt xấu xảy ra trong mỗi gia đình trong suốt một năm và sau đó lên thiên đình bẩm lại với Ngọc Hoàng.

Người Hàn Quốc xưa kia thường thờ nữ thần Jowangshin bằng cách đặt một bát nước trên một bàn thờ làm bằng đất nung gắn ở phía trên nơi có bếp nấu của gia đình. Người phụ nữ trong gia đình thức dậy mỗi sáng sẽ lấy nước mới vào bát rồi cầu khấn những điều may mắn tới với gia đình.

Việc thờ nữ thần Jowangshin từng rất phổ biến ở Hàn Quốc. Vào những dịp lễ Tết hay gia đình có việc đại sự, người ta dâng lên bàn thờ nữ thần Jowangshin bánh gạo và trái cây.

Để thể hiện sự tôn kính đối với nữ thần Jowangshin, trong những gia đình có lập bàn thờ nữ thần, người Hàn Quốc quan niệm không bao giờ được nói những lời dung tục trong gian bếp, cách đứng ngồi trong gian bếp phải luôn thể hiện sự tôn trọng đối với chiếc bếp - vốn là nơi nữ thần ngự trị gần đó, phải luôn giữ gìn cho gian bếp sạch sẽ, gọn gàng...

"Ông Táo" trong văn hóa dân gian Nhật Bản

Người Nhật Bản có nam thần Kojin là vị thần lửa chủ sự chuyện nhà cửa, bếp núc và tài lộc của mỗi gia đình. Người Nhật Bản xưa quan niệm nam thần Kojin ngự ở chiếc bếp nấu của mỗi gia đình. Nam thần Kojin dùng quyền năng của lửa để tiêu diệt những gì đen tối, xấu xa, hắc ám.

Hình tượng “ông Táo” trong văn hóa dân gian Á Đông

Người Nhật Bản có nam thần Kojin là vị thần lửa chủ sự chuyện nhà cửa, bếp núc và tài lộc của mỗi gia đình (Ảnh: Korea Science).

Ngài cũng có trách nhiệm quan sát gia chủ để báo cáo tất cả những việc tốt xấu của gia đình tới vị thần cai quản tại địa phương.

Người Nhật Bản xưa thường thờ thần Kojin gần bếp nấu của gia đình. Dù vậy, trong xã hội hiện đại bây giờ, tục lệ thờ thần Kojin không còn phổ biến trong đời sống của người dân Nhật Bản nữa.

Theo dantri/www.koreascience.or.kr

Đọc thêm

Podcast tản văn: Hương thị mùa thu

Podcast tản văn: Hương thị mùa thu

Mùa thu đến mang theo mùi hương của một loài quả rất đặc trưng của mùa, đó là quả thị. Hương thị cũng gắn liền với những kỷ niệm ngọt ngào của tuổi thơ.
24 giờ chơi Tết độc lập ở Hà Nội

24 giờ chơi Tết độc lập ở Hà Nội

Gợi ý một số hoạt động phải xem trong ngày 2/9 và một số điểm tham quan, ăn uống, vui chơi đậm chất Hà Nội cho du khách đến từ miền Trung và miền Nam.
ADB mong muốn xây dựng mô hình du lịch "chữa lành" tại Hà Tĩnh

ADB mong muốn xây dựng mô hình du lịch "chữa lành" tại Hà Tĩnh

Trong xu thế ngày càng nhiều người Việt lựa chọn rời xa phố thị, tìm đến thiên nhiên và sự tĩnh lặng để chữa lành cả thể chất lẫn tinh thần, ADB định hướng phát triển du lịch "chữa lành", tận dụng lợi thế giữa rừng núi, thiên nhiên nhằm thu hút du khách trải nghiệm tại Hà Tĩnh.
Hơn 1.000 khán giả Hà Tĩnh đặt vé xem phim "Mưa đỏ"

Hơn 1.000 khán giả Hà Tĩnh đặt vé xem phim "Mưa đỏ"

Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, khán giả cả nước, trong đó có Hà Tĩnh sẽ được thưởng thức bộ phim điện ảnh “Mưa Đỏ” – một khúc tráng ca về tinh thần bất khuất, khát vọng hòa bình và hòa hợp dân tộc.
Kịch bản Lễ kỷ niệm diễu binh, diễu hành sáng 2/9

Kịch bản Lễ kỷ niệm diễu binh, diễu hành sáng 2/9

Chương trình diễu binh, diễu hành sáng 2/9 gồm không quân bay chào mừng, diễu binh diễu hành các khối theo thứ tự diễu hành của các khối nghi trượng, diễu binh của các khối đi bộ, các khối Quân đội nhân dân Việt Nam trước, sau đó đến các khối quân đội nước ngoài, rồi đến khối dân quân, du kích, các khối công an. Kịch bản chương trình được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phê duyệt. 
Podcast truyện ngắn: Giữa lằn ranh sinh tử

Podcast truyện ngắn: Giữa lằn ranh sinh tử

Để giữ bình yên cuộc sống, người chiến sĩ công an đều có những lần đối diện ranh giới sống - chết, giữa nhiệm vụ và tình thân. Câu chuyện của Thượng úy Trần Long là 1 trong số đó...
Đưa nghệ thuật biểu diễn tới gần hơn với công chúng Hà Tĩnh

Đưa nghệ thuật biểu diễn tới gần hơn với công chúng Hà Tĩnh

Nhằm nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của người dân, thời gian qua, các đơn vị nghệ thuật và cơ quan liên quan ở Hà Tĩnh không ngừng tìm tòi hướng đi đưa nghệ thuật biểu diễn đến gần hơn với khán giả, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
Podcast ghi chép: Vị xưa trong những món quê

Podcast ghi chép: Vị xưa trong những món quê

Dù không được bày biện cầu kỳ, chẳng mang tên gọi mỹ miều, nhưng những món ăn của Hà Tĩnh chất chứa bao ký ức ngọt ngào, thấm đẫm tình thân và gửi gắm trọn vẹn hồn cốt quê nhà...
80 năm văn chương một vùng đất

80 năm văn chương một vùng đất

Tám mươi năm qua, văn học Hà Tĩnh đã để lại nhiều dấu ấn quan trọng trong dòng chảy văn chương nước nhà, xứng danh một vùng văn hóa lớn của Tổ quốc.
Podcast tản văn: Ký ức sông La

Podcast tản văn: Ký ức sông La

Với tác giả Nguyễn Bá Thuyết, sông La đã nuôi dưỡng tâm hồn và chở che suốt hành trình hơn nữa thế kỷ cuộc đời. Đó cũng là dòng ký ức được ông nâng niu lưu giữ và gửi gắm trong tản văn: Ký ức sông La
13 bãi biển "đẹp nhất thế giới" năm 2025

13 bãi biển "đẹp nhất thế giới" năm 2025

Công ty du lịch nổi tiếng thế giới Explore Worldwide xếp hạng các bãi biển ở Thái Lan, Anh và Mỹ đẹp nhất thế giới năm 2025, nhờ cảnh quan độc đáo, trải nghiệm gắn liền thiên nhiên.
Hà Tĩnh sẵn sàng tham gia Triển lãm 80 năm thành tựu Đất nước

Hà Tĩnh sẵn sàng tham gia Triển lãm 80 năm thành tựu Đất nước

Thực hiện chỉ đạo của Trung ương, đến nay, Hà Tĩnh đã chuẩn bị các điều kiện cần thiết để cùng cả nước tổ chức Triển lãm thành tựu Đất nước nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025) tại Hà Nội.
Podcast truyện ngắn: Chuyện tình bên suối vắng

Podcast truyện ngắn: Chuyện tình bên suối vắng

Truyện ngắn "Chuyện tình bên suối vắng" của tác giả Lê Nguyễn là một minh chứng rõ nét cho tình yêu thời chiến, một tình yêu vừa lãng mạn, nên thơ nhưng cũng đầy bi tráng và hy sinh.
Podcast tản văn: Nhớ cơn mưa mùa cũ

Podcast tản văn: Nhớ cơn mưa mùa cũ

Tản văn "Nhớ cơn mưa mùa cũ" của tác giả Nguyễn Thị Hà sẽ đưa chúng ta về lại một miền ký ức tuổi thơ trong trẻo và hồn nhiên và cả tình yêu thương ấm áp của mẹ.