Đền thờ La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp ở xã Kim Lộc (Can Lộc) được Bộ VH–TT&DL công nhận là di tích lịch sử văn hóa theo Quyết định số 921 QĐ/BT ngày 20/7/1994. Tuy nhiên, hiện nay, ngôi đền bị xuống cấp nghiêm trọng, cỏ dại mọc um tùm, hàng rào phủ kín rêu xanh. Nền nhà và nền sân đều bị bong tróc, trơ lại lớp đất đá, tường nhà nứt nẻ, mái ngói dột nát.
 |
| Đền thờ Nguyễn Thiếp đang bị xuống cấp, cần sớm được tôn tạo, trùng tu |
Cùng cảnh ngộ là miếu Biên Sơn thuộc thôn Trung Sơn (Hồng Lộc, Lộc Hà). Đây là ngôi miếu thờ Nữ tướng Phan Thị Sơn, hay còn gọi là miếu Bà Chúa Mậu, người con kiên trinh của quê hương Hồng Lộc từng ra Bắc tham gia cuộc khởi nghĩa chống giặc Minh và lập nhiều chiến công hiển hách. Miếu xây dựng từ đời nhà Lê và được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1991.
Miếu có diện tích 16,4m2, được làm bằng gỗ mít, cấu trúc theo kiểu trùng diêm 4 mái, lợp ngói âm dương, đầu đao cong vút, bờ nóc trang trí hình lưỡng long chầu nguyệt. Miếu Biên Sơn là nơi cất giấu tài liệu và là nơi hoạt động cách mạng trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Tuy nhiên, hiện nay, miếu bị xuống cấp nghiêm trọng. Mái miếu được lợp chắp vá bằng những tấm tôn, xung quanh che mấy tấm bạt, ván rất sơ sài, xập xệ...
Từng là thư viện lớn nhất xứ Nghệ, là nơi cất giấu tài liệu, sách báo, toàn bộ di cảo của Nguyễn Trường Tộ và Nguyễn Du, nhưng giờ đây, quần thể di tích Chi Gia Trang và Mộng Thương Thư Trai (thôn Thống Nhất, xã Ích Hậu – Lộc Hà) đang đứng trước nguy cơ bị xóa sổ.
 |
| Cả ngôi nhà thư viện Chi Gia Trang đang hoang tàn, đổ nát |
Quần thể di tích này được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2005, là nơi ghi nhận những công lao to lớn của nhiều thế hệ yêu nước, các nhà khoa học, nhà văn hóa đầu thế kỷ XX đến nay. Không chỉ là nơi cất giấu tài liệu, có giá trị về mặt lịch sử, nơi đây còn là biểu tượng về tinh thần hiếu học của người dân xứ Nghệ. Thế nhưng, lâu nay, quần thể di tích này không được tu bổ nên bị xuống cấp nghiêm trọng. Cửa ra vào, mái ngói, tường vách... sụp đổ; cỏ dại mọc um tùm bao quanh di tích.
 |
| Đền Đô Nam Nhạc Ô Trà Sơn bị đổ nát, hư hại, đứng trước nguy cơ đổ sụp |
Không chỉ các di tích cấp quốc gia mà hiện nay, nhiều di tích văn hóa lịch sử được xếp hạng cấp tỉnh cũng đang “đua nhau” xuống cấp. Trong đó, phải kể đến đền Đô Nam Nhạc Ô Trà Sơn (xã Thuần Thiện, Can Lộc), nhà Cụ Mai Kính (xã Phù Việt, Thạch Hà), đền thờ Nguyễn Biên (xã Cẩm Huy, Cẩm Xuyên).
Việc các di tích bị xuống cấp đã được nói đến từ lâu, nhưng chính quyền các địa phương đành bất lực do kinh phí hạn hẹp. Vì vậy, để bảo tồn được những giá trị văn hóa vô giá này, cần sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, ngành liên quan.
