Postprandial somnolence là trạng thái buồn ngủ xuất hiện ngay sau bữa ăn, thường rõ nhất vào khoảng đầu giờ chiều, thời điểm nhiều người gọi là "cơn buồn ngủ sau bữa trưa".
Trái với quan niệm cũ cho rằng máu bị "chuyển" từ não xuống dạ dày để tiêu hóa, khoa học cho thấy nguyên nhân thực sự là sự kết hợp của nhiều quá trình sinh học và thói quen sinh hoạt.
Sự thay đổi của cơ thể sau bữa ăn
Ngay khi bạn bắt đầu ăn, hệ tiêu hóa lập tức "vào guồng". Cơ thể ưu tiên phân bổ nhiều máu hơn đến dạ dày và ruột để nghiền, phân giải và hấp thu chất dinh dưỡng. Điều này giống như "điều quân" tới một mặt trận chính, khiến lượng máu và kèm theo đó là oxy tới các cơ quan khác, bao gồm cả não, tạm thời giảm xuống.
Mặc dù não vẫn hoạt động bình thường, sự giảm nhẹ lượng oxy có thể khiến bạn cảm thấy chậm chạp và uể oải hơn một chút.
Song song, hệ thần kinh phó giao cảm (parasympathetic nervous system) được kích hoạt mạnh mẽ sau bữa ăn. Đây là bộ phận chịu trách nhiệm cho trạng thái "nghỉ ngơi và tiêu hóa" (rest and digest), trái ngược với hệ thần kinh giao cảm vốn hỗ trợ cơ thể khi cần tỉnh táo và phản ứng nhanh.
Khi phó giao cảm "lên ngôi", cơ thể nhận tín hiệu rằng đây là thời điểm thư giãn, giảm hoạt động thể chất và tinh thần để ưu tiên cho quá trình tiêu hóa. Kết quả là bạn dễ cảm thấy mơ màng, chậm lại và muốn… tìm một chỗ để nghỉ ngơi.
Vai trò của loại thực phẩm bạn ăn
Theo các chuyên gia sức khỏe, thành phần dinh dưỡng của bữa ăn ảnh hưởng rất lớn đến mức độ buồn ngủ. Những bữa ăn giàu carbohydrate tinh chế như pizza, bánh mì trắng, khoai tây chiên hay đồ ngọt thường gây mệt mỏi hơn.
Nguyên nhân là chúng khiến đường huyết tăng nhanh, buộc cơ thể giải phóng insulin để hạ xuống. Sự sụt giảm đường huyết đột ngột này có thể tạo ra cảm giác uể oải, buồn ngủ.
Một số thực phẩm giàu axit amin tryptophan như sữa, thịt gà, tôm hùm và một số loại hạt cũng có thể khiến bạn dễ rơi vào trạng thái lừ đừ, uể oải. Tryptophan là nguyên liệu để cơ thể sản xuất serotonin và melatonin, hai chất liên quan đến cảm giác thư giãn và giấc ngủ.
Khẩu phần bữa ăn cũng quan trọng
Không chỉ loại thực phẩm, khẩu phần ăn cũng là yếu tố đáng kể. Càng ăn nhiều, hệ tiêu hóa càng phải làm việc nhiều hơn để nghiền, phân giải, hấp thu, vận chuyển và dự trữ chất dinh dưỡng. Khối lượng công việc này đòi hỏi nhiều năng lượng, khiến cơ thể "rút" năng lượng từ những hoạt động khác, làm bạn cảm thấy buồn ngủ.
Việc duy trì bữa ăn đều đặn giúp ổn định đường huyết, từ đó giữ năng lượng ổn định. Ngược lại, bỏ bữa, ăn thất thường hoặc để quá lâu giữa các bữa có thể khiến mức năng lượng dao động mạnh, dẫn đến tình trạng "tụt pin" vào giữa buổi chiều.
Lời khuyên để tránh buồn ngủ sau ăn
Cảm giác buồn ngủ sau bữa ăn là hiện tượng sinh lý bình thường, đặc biệt nếu bạn vừa ăn nhiều hoặc dùng nhiều thực phẩm giàu carbohydrate tinh chế.
Tuy nhiên, nếu tình trạng này xảy ra thường xuyên, quá mức hoặc kèm theo các triệu chứng khác như sụt cân, mệt mỏi kéo dài, hãy đi khám để loại trừ các vấn đề sức khỏe như rối loạn đường huyết hoặc bệnh lý tuyến giáp.
Một số cách giúp tránh buồn ngủ sau ăn:
Ăn khẩu phần vừa phải, tránh quá no.
Kết hợp carbohydrate phức hợp (như ngũ cốc nguyên cám, rau) với protein và chất béo lành mạnh để duy trì năng lượng.
Ăn đúng giờ, tránh bỏ bữa.
Uống đủ nước và vận động nhẹ sau khi ăn để hỗ trợ tiêu hóa.
Một bữa ăn ngon nên mang lại năng lượng chứ không phải kéo bạn vào giấc ngủ ngay lập tức. Điều chỉnh thói quen ăn uống hợp lý sẽ giúp bạn tỉnh táo, khỏe mạnh và tận hưởng trọn vẹn mọi hoạt động trong ngày.