Nếu đột tử xảy ra với những người đang ở độ chín của cuộc đời, nhất là những người có sức ảnh hưởng rộng, mang lại nhiều giá trị cho xã hội, thì niềm tiếc thương càng gấp bội.
Chuyện gì đã xảy ra? Y học hiện đại hiểu biết đến đâu về hiện tượng này?
Nguyên nhân gây đột tử
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và các hiệp hội y khoa như Hiệp hội Tim mạch Mỹ (AHA), đột tử (Sudden Death - SD) thường được định nghĩa là trường hợp tử vong bất ngờ trong vòng 1 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng ở người không có bệnh lý rõ ràng trước đó, hoặc trong vòng 24 giờ nếu không có nhân chứng.
Đột tử không phải nguyên nhân do tim dù chỉ chiếm khoảng 20-30%. Tuy nhiên nguyên nhân lại rất đa dạng, có thể kể đến một số tình trạng phổ biến như:
Hệ hô hấp: Quan trọng nhất là thuyên tắc phổi cấp, thường do biến chứng của huyết khối tĩnh mạch sâu.
Hệ thần kinh trung ương: Bệnh lý đột quỵ (stroke), thường để lại di chứng yếu - liệt; 30% bệnh nhân có thể hồi phục vẫn có thể bị đột tử trong một số trường hợp nặng.
Có 2 loại đột quỵ chính gồm nhồi máu não (chiếm 85% nguyên nhân đột quỵ): do xơ vữa động mạch hoặc tắc mạch; xuất huyết não (chiếm 15% nguyên nhân đột quỵ): có hai thể là xuất huyết nội sọ và xuất huyết dưới nhện, thường do tăng huyết áp hoặc vỡ túi phình động mạch não.
Các nguyên nhân ít gặp khác như xuất huyết ồ ạt vùng bụng do thủng các ổ viêm loét ống tiêu hóa, thai ngoài tử cung vỡ, suy thượng thận cấp, hôn mê do đái tháo đường, sử dụng chất kích thích... và có khoảng 5-10% tổng số ca đột tử không rõ nguyên nhân (sudden unexplained death) thường gặp ở người trẻ.
Chiếm khoảng 70-80% nguyên nhân của đột tử trên toàn thế giới là các bệnh tim mạch, lúc này thuật ngữ đột tử do tim thường được sử dụng (Sudden Cardiac Death - SCD).
Ở những người trẻ tuổi, dù tỉ lệ rất thấp, đôi khi chúng ta vẫn thấy một số trường hợp đột tử, nổi tiếng nhất là ở các vận động viên (với tỉ lệ khoảng 0.5 - 2/100.000 vận động viên trẻ mỗi năm). Rối loạn nhịp tim do di truyền, bệnh cơ tim di truyền, viêm cơ tim và dị dạng động mạch vành là những nguyên nhân gây đột tử do tim hay gặp ở nhóm bệnh nhân này.
Các nguyên nhân hiếm gặp khác của đột tử do tim bao gồm ngộ độc thuốc, co thắt động mạch vành và chấn thương tim.
Ở bệnh nhân cao tuổi (khoảng 80%), bệnh động mạch vành là nguyên nhân gây ra đa số trường hợp đột tử do tim. Cạnh đó là các nhóm nguyên nhân khác như rối loạn nhịp tim nguyên phát, bệnh van tim, bệnh cơ tim, suy tim...
Việc chẩn đoán sớm bệnh lý mạch vành và điều chỉnh sớm các yếu tố nguy cơ của bệnh lý tim mạch do xơ vữa đã được xác định là những chiến lược tốt nhất để giảm thiểu nguy cơ ngừng tim và đột tử do tim.
Phòng ngừa được không?
Bên cạnh các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi như tuổi cao, giới tính nam và tiền căn gia đình mắc bệnh tim mạch sớm, rất nhiều yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch khác có thể thay đổi được như:
- Tăng huyết áp
- Đái tháo đường
- Rối loạn lipid máu
- Hút thuốc lá
- Sử dụng nhiều rượu bia
- Ăn ít trái cây và rau xanh
- Béo phì, rối loạn chuyển hóa
- Các yếu tố tâm lý xã hội (lo âu, trầm cảm, công việc căng thẳng, tình trạng kinh tế thấp)
- Suy thận
- Lối sống ít vận động.
Người dân có thể thực hành chế độ ăn uống lành mạnh như chế độ ăn Địa Trung Hải, giảm ăn mặn, giảm ăn ngọt. Hạn chế rượu, bia, thuốc lá. Tập vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày và 5 ngày mỗi tuần. Sinh hoạt giờ giấc điều độ.
Cùng với đó, kiểm soát cân nặng từ sớm và giảm căng thẳng trong cuộc sống, kết hợp khám sức khỏe định kỳ là khá đủ để chúng ta có thể dự phòng không chỉ các bệnh lý tim mạch do xơ vữa mà còn dự phòng được nhiều rối loạn chuyển hóa khác, ngay cả một số bệnh ung thư.
Theo ghi nhận, việc trang bị kiến thức về sơ cấp cứu ngừng tim như hồi sức tim phổi (ấn tim ngoài lồng ngực), trang bị và hướng dẫn sử dụng máy khử rung tự động bên ngoài (Automated external defibrillator - AED) tại các địa điểm công cộng (sân bay, siêu thị, chung cư, trường học...) giúp cải thiện tỉ lệ tử vong ngoại viện do ngưng tim ở các nước phát triển.
