Đó là nhận định bước đầu của Tổ công tác liên ngành (theo Quyết định số 2586, ngày 2/8/2019 của UBND tỉnh Hà Tĩnh) tại cuộc họp UBND tỉnh Hà Tĩnh vào chiều 8/8 nghe báo cáo nguyên nhân gây ra hiện tượng chuyển màu nguồn nước tại hệ thống thủy lợi Ngàn Trươi – Cẩm Trang.
Bí thư Tỉnh ủy Lê Đình Sơn, Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh Trần Tiến Hưng, Cục Trưởng Cục Quản lý xây dựng công trình nông nghiệp (Bộ NN&PTNT) Nguyễn Hải Thanh chủ trì cuộc họp. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đặng Ngọc Sơn, các nhà khoa học, các sở, ngành, đơn vị liên quan cùng dự.
Xác định nguyên nhân ban đầu
Theo báo cáo của Tổ công tác liên ngành về kết quả quan trắc, phân tích mẫu nước tại công trình thủy lợi Ngàn Trươi – Cẩm Trang từ năm 2016 đến quý II/2019, hàm lượng sắt trong nước cao, vượt giới hạn cho phép từ 1,26 – 2,2 lần.
Tuy nhiên, đến thời điểm tháng 7/2019, hàm lượng sắt cao hơn mức bình thường. Hàm lượng sắt cao nhất tại thời điểm này tập trung ở tầng đáy hồ Ngàn Trươi và lòng dẫn đập dâng Vũ Quang. Các chỉ tiêu khác cũng có nhiều biến động, nhưng cơ bản nằm trong giới hạn cho phép ở cột B1, QCVN 08-MT:2015/BTNMT.
Ông Hồ Huy Thành - Giám đốc Sở Tài nguyên & Môi trường Hà Tĩnh, Tổ trưởng Tổ công tác liên ngành: Bước đầu nhận định nước ở đập dâng Vũ Quang chuyển màu, nguyên nhân có phần là do trong nước tồn tại hàm lượng sắt khá cao từ hồ Ngàn Trươi và khe Trươi chảy xuống, lắng đọng trước đập dâng Vũ Quang, khi xả nước hồ Ngàn Trươi về sẽ cuộn lên lớp lắng đọng gây màu.
Theo nhận định, đánh giá ban đầu của Tổ công tác liên ngành, về nguyên nhân hàm lượng sắt cao vượt giá trị giới hạn trong các đợt lấy mẫu, cho thấy, khu vực vùng lòng hồ Ngàn Trươi là vùng đất chứa nhiều quặng Pirit (FeS2), trong điều kiện yếm khí thì các vi sinh vật yếm khí sẽ chuyển hóa sắt tồn tại trong đất, xác thực vật thành dạng Fe (II) hòa tan trong nước.
Nước xả từ vùng đáy hồ Ngàn Trươi ra đập dâng chứa nhiều Fe dạng hòa tan khi vào đập dâng tiếp xúc nhiều với ô xi trong nước, trong không khí thì sẽ chuyển hóa thành Fe (III) bền, hydroxit và một số muối Fe (III) hầu hết không tan, một phần kết tủa bám lên 2 bờ của đập, kênh dẫn và lắng xuống lòng đập có màu cam, đỏ, nâu, xỉn, phần còn lại là các muối và phức tan trong nước.
Tại khu vực khe Trươi, do đặc điểm của rừng Vũ Quang có nhiều sắt, xung quanh công trình thủy lợi Ngàn Trươi có đến 6 mỏ quặng sắt, khi có mưa mang theo sắt chảy về Hói Trươi, chảy xuống đập dâng.
Nhận định về nguyên nhân nước có màu, mùi hôi tanh, do khu vực lòng hồ Ngàn Trươi có nhiều xác thực vật đang bị phân hủy yếm khí nên nước ở tầng đáy có chứa nhiều hợp chất hữu cơ. Các hợp chất hữu cơ trong nước tầng đáy lòng hồ Ngàn Trươi chủ yếu là các hợp chất hữu cơ bền, khó phân hủy bằng sinh học và hóa học... đây cũng là 1 trong những nguyên nhân làm nước đập dâng có màu.
Mùi tanh hôi là do khí sinh ra trong quá trình phân hủy yếm khí ở tầng đáy như sunfua, amoniac… ở điều kiện pH thấp, tồn tại ở dạng ion hòa tan, khi chuyển qua đập dâng do điều kiện (pH, DO tăng cao) nên chuyển sang dạng khí sufua, amoniac hòa tan trong nước, khi nhiệt độ tăng thì bay hơi và phát tán vào môi trường không khí, gây mùi.
Giáo sư, Tiến sỹ Hà Văn Khối (Trường Đại học Thủy lợi Hà Nội): Nguồn nước gây đổi màu là chủ yếu do Fe (III), và nguồn sắt thiên về xuất phát từ đống quặng sắt của Nhà máy quặng sắt Vũ Quang bên dòng Khe Trươi
Giáo sư, Tiến sỹ Hà Văn Khối (Trường Đại học Thủy lợi) cho rằng, nguồn nước gây đổi màu là chủ yếu do Fe (III), và nguồn sắt thiên về xuất phát từ đống quặng sắt của Nhà máy quặng sắt Vũ Quang bên dòng Khe Trươi. Thời gian tới cần tập trung quan sát tại khu vực này.
Về nguyên nhân nước gây mùi hôi tanh, theo GS.TS Hà Văn Khối, tất cả các hồ đập thủy lợi trong giai đoạn đầu tích nước đều có hiện tượng này, và sẽ giảm dần theo thời gian.
Ông Nguyễn Quang Thịnh – Giám đốc Ban Thủy lợi 4 phát biểu tại cuộc họp
Theo nhận định của ông Nguyễn Quang Thịnh – Giám đốc Ban Thủy lợi 4, có thể có nhiều tác nhân gây ra nguồn nước đổi màu, trong đó sắt là 1 trong những tác nhân chính.
“Hiện trong khu vực còn có Nhà máy sắt Vũ Quang đang tồn hơn 8 vạn tấn quặng sắt đã được khai thác, chế biến, đang phơi mưa, phơi nắng. Mỗi khi có mưa lớn, các chất sắt, mùn rỉ sét trong đống quặng này sẽ theo Khe Trươi chảy xuống đập dâng Vũ Quang” - ông Nguyễn Quang Thịnh nhận định.
Chưa thấy ảnh hưởng đến cây trồng, thủy sản
Theo kết quả kiểm tra của Tổ công tác liên ngành, trong khu vực sử dụng nguồn nước của hệ thống thủy lợi Ngàn Trươi – Cẩm Trang, cây trồng đang sinh trưởng bình thường, không thấy hiện tượng cá chết.
TS. Nguyễn Lương Tâm - Giám đốc Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh (Sở Y tế Hà Tĩnh) báo cáo kết quả xét nghiệm chất lượng nước
Cũng theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh (Sở Y tế Hà Tĩnh), kết quả xét nghiệm chất lượng nước (lấy 3 mẫu nước) tại Nhà máy nước Vũ Quang cho thấy, 26 chỉ tiêu hóa lý và vi sinh thuộc mức độ A và mức độ B theo QCVN01:2009/BYT. Trong kết quả xét nghiệm 3 mẫu thì chỉ có chỉ tiêu Clo dư là không đạt theo tiêu chuẩn quy định tại QCVN01:2009/BYT.
Qua kết quả phân tích của Trung tâm Phân tích và Chuyển giao công nghệ môi trường (Viện Môi trường nông nghiệp – Bộ NN&PTNT) cho thấy, các yếu tố môi trường trong nước đều nằm trong ngưỡng cho phép, trừ Fe có hàm lượng cao hơn so với quy định. Tuy nhiên, cũng chưa thấy có dấu hiệu bất thường nào ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển của cây trồng và thủy sản.
Tiếp tục xác định rõ nguyên nhân, tính toán kỹ biện pháp xử lý
Phát biểu tại cuộc họp, Cục Trưởng Cục Quản lý xây dựng công trình nông nghiệp Nguyễn Hải Thanh khẳng định vai trò quan trọng của công trình thủy lợi Ngàn Trươi – Cẩm Trang đối với phát triển kinh tế, xã hội của Hà Tĩnh; là công trình thủy lợi cấp quốc gia.
Cục Trưởng Cục Quản lý xây dựng công trình nông nghiệp Nguyễn Hải Thanh cho rằng, cần xem xét, thống nhất phương pháp làm việc, thu thập dữ liệu, lấy mẫu phân tích hết sức khách quan, khoa học để có kết luận chính xác, giải pháp xử lý hiệu quả.
Kết luận cuộc họp, Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh Lê Đình Sơn khẳng định đây chỉ mới là những kết quả bước đầu, là sự cố gắng của Tổ công tác liên ngành, thể hiện trách nhiệm với tỉnh, với Bộ.
“Kết luận quan trọng bước đầu đã chỉ ra nguyên nhân chính là do Fe (III); và có sự liên quan của tác động biến đổi khí hậu. Chỉ số chất lơ lửng vượt ngưỡng qui định. Ngoài ra, các chỉ số khác cơ bản đang trong ngưỡng cho phép. Cây trồng và thủy sản sinh trưởng, phát triển bình thường” - Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh Lê Đình Sơn nhấn mạnh.
Bí thư Tỉnh ủy yêu cầu Tổ công tác, về mặt phương pháp, cách làm cần thống nhất lại; tiếp tục quan trắc, lấy mẫu làm đảm bảo khách quan, khoa học, chính xác, kịp thời; mời tham vấn chuyên gia (thống nhất giữa Bộ NN&PTNT với tỉnh).
Bí thư Tỉnh ủy đề nghị Sở NN&PTNT cho mở nước tưới sản xuất bình thường, lấy mẫu lúa so sánh, đối chứng với các vùng tưới khác, tiếp tục kiểm tra sự ảnh hưởng đối với gia súc, gia cầm; Sở Y tế tiếp tục theo dõi, quan trắc chất lượng nước sinh hoạt.
Khi có kết luận chính xác, sẽ đưa ra các giải pháp đồng bộ để xử lý hiệu quả.
