Sim, mua góp phần thông đường, thông xe
Thời chiến tranh, Đồng Lộc không chỉ là "chảo lửa túi mưa" mà còn là "chảo lửa túi bom". Đồng Lộc nắng tóe lửa. Đồng Lộc mưa thối đất. Bom đạn thời chiến tranh cày nát Đồng Lộc. Sử sách đã ghi lại: "Từ tháng 3 đến tháng 10 năm 1968, Mỹ ném xuống Ngã Ba Đồng Lộc 43.600 quả bom, có 6.000 quả nổ chậm". Trên mảnh đất mưa bom, bão đạn, chết chóc rình rập tưởng không thể có gì sống được, ấy vậy mà những người dân bám đường, bám đất với sim, mua hoang dại không hề bị hủy diệt.
Hoa sim Đồng Lộc cánh mỏng manh, khiêm nhường nhưng là loài hoa bất tử
Ông Đinh Yến, 90 tuổi, nguyên là xã đội trưởng Đồng Lộc, chứng nhân của lịch sử nhớ lại: “Cách đây 50 năm, vùng Truông Kén, Động Vành vô cùng âm u, hoang dại. Cây cối um tùm. Sim, mua tốt quá đầu người. Các đơn vị pháo cao xạ trên trận địa Động Cổ Khuyên, Bãi Đồn (thuộc xã Mỹ Lộc) phải ngụy trang bằng cây sim”. “Chúng tôi đào nguyên cả gốc sim trồng lên chiến hào, quanh ụ pháo để che mắt máy bay địch. Cây sim kiên cường, chịu nắng gió, nên có thể nói là không có cây xanh nào làm ngụy trang tốt hơn. Sau này, sim còn được dùng ngụy trang cho xe pháo qua ngã ba huyền thoại này vào Nam” - ông Yến chậm rãi kể.
Hàng chục năm làm xã đội trưởng gắn liền với tuyến đường 15, với ngã ba huyết mạch giao thông, ông Đinh Yến cùng với cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương lãnh đạo dân quân tự vệ, lãnh đạo nhân dân "tay cày, tay súng" vừa sản xuất, vừa chiến đấu, phối kết hợp với lực lượng bộ đội, thanh niên xung phong đảm bảo đường thông tuyến trong bất cứ tình huống nào, bất cứ thời điểm nào. Có những thời điểm cần thông tuyến tức khắc, tức thì, nhân dân Đồng Lộc đã có sáng kiến dùng cây sim, cây mua để lấp hố bom.
Ở tuổi 90, ông Đinh Yến - nguyên Xã đội trưởng Đồng Lộc vẫn thường xuyên theo dõi tình hình phát triển của đất nước, quê hương qua sóng phát thanh.
"Cho đến bây giờ, tôi cũng không nhớ, ai là người đầu tiên đưa ra sáng kiến này. Nhưng sáng kiến đó được lan rộng. Cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương thấy sáng kiến hay, áp dụng ngay, giao chỉ tiêu cho mỗi gia đình trữ sẵn trong nhà năm gánh bổi (cây sim, mua...), lúc nào cần huy động là đưa ngay lên hiện trường. Nhờ cách làm đó, mà tuyến đường 15 ác liệt này, địch đánh ngày, đánh đêm, huyết mạch giao thông chưa bao giờ tắc nghẽn. B52, F105, bom tấn, bom tạ, rốc két, pháo sáng cùng với các phương tiện chiến tranh tối tân, hiện đại của đế quốc Mỹ ngày đêm thi nhau trút xuống mấy cây số vuông này nhưng thua cây sim hoang dại, vô danh mỏng manh Đồng Lộc chúng tôi" - ông Đinh Yến cười, nheo mắt nhìn ra bãi sim Truông Kén.
Ở tuổi 90, ơn trời ông vẫn ăn ngon ngủ khỏe, chỉ có đôi tai là hơi nghễng ngãng. Muốn trao đổi với ông phải nói to. Tôi hỏi ông: "Thời ở cương vị xã đội trưởng, ông có kỷ niệm gì với Đại đội TNXP 552, Tổng đội 55, đơn vị của 10 cô gái đã hy sinh anh dũng ngày 24/7/1968 không?".
"Có ! Có chứ ! Tất cả các đơn vị bộ đội, thanh niên xung phong trên địa bàn đều phối kết hợp với chúng tôi để triển khai nhiệm vụ và hỗ trợ nhau trong cuộc sống. Chiều ngày 24/7/1968, sau khi nhận được tin dữ, chúng tôi đã tổ chức kết hợp với các đơn vị cứu thương, bới tìm thi hài các cô, khâm liệm, mai táng rồi tiếp tục công việc các cô để lại".
Hoa sim và ký ức về 10 cô gái Đồng Lộc
Về Đồng Lộc, may mắn cho tôi là được gặp gỡ ông Nguyễn Thế Linh - Nguyên Đại đội trưởng Đại đội TNXP 552 đến thắp hương cho đồng đội. Cắm hương trên mộ 10 cô gái, mắt ông rưng rưng lệ: "Tôi còn nhớ vào mùa hoa sim nở, lên tuyến giữa bom đạn ác liệt, đối mặt với chết chóc, ấy vậy mà vẫn không quên ngắt hoa sim cài trên mái tóc, vẫn vội vàng hái những trái sim bo bo còn khét lẹt khói bom, dính bụi đỏ, chà lên tà áo, nhấm nháp. Cô Hồ Thị Cúc (quê Sơn Bằng, Hương Sơn) ao ước hòa bình trở lại, về quê chăn trâu cắt cỏ, mùa hè lên núi Nầm hái sim, bắt cào cào đá cho thỏa thích".
Những đồi sim nơi Ngã ba Đồng Lộc gắn với kỷ niệm của biết bao thế hệ
Tôi đã về quê chị Hồ Thị Cúc. Nhà chị nằm bên dòng sông Ngàn Phố. Bên kia là núi Nầm. Dãy Mồng Gà tít tắp sim. Những người thân của chị Cúc kể thuở nhỏ, nhà nghèo, tháng 8, mùa sim chín, Cúc cùng bạn bè lên đồi hái sim rồi mang đến chợ Rạp bán để góp tiền mua sách vở.
Tôi cũng đã đến Đức Hòa quê của chị Hà Thị Xanh. Nhà chị Xanh cách dòng sông Ngàn Sâu chưa đầy một ki lô mét và cách núi Phượng Thành trên dưới một cây số. Phượng Thành mùa này đang sim. Đâu là dấu chân của cô bé Xanh ngày xưa lên núi hái hoa sim ?
Hai chị em Võ Thị Tần, Võ Thị Hợi cùng quê Thiên Lộc đã có tuổi thơ gắn bó với 99 ngọn núi Hồng Lĩnh. Hồng Lĩnh không chỉ bạt ngàn thông mà còn bạt ngàn sim. Cho nên với 10 cô gái Ngã Ba Đồng Lộc, sim không chỉ là tuổi thơ, là quê hương mà còn là kỷ niệm. Nhà thơ Yên Thanh- cán bộ kỹ thuật Tổng đội TNXP 55 đã kể về những cuộc gặp gỡ, chia tay thời chiến tranh giữa những người lính lái xe và các cô TNXP: "Vội vàng, rất vội vàng. Cảm động. Vô cùng cảm động! Gặp nhau trên đường. Không kịp chào. Không kịp nói. Một bông hoa mua, hoa sim, hái vội nói thay lời tiễn biệt".
Cho nên, lần này trở về Đồng Lộc, nhà thơ Yến Thanh nói với tôi phải chụp ảnh kỷ niệm bên hoa sim. Bởi mới trưa nay thôi, trong chập chờn thức ngủ, ông đã nhìn thấy hoa sim xòe cánh mỏng, Xanh, Xuân, Rạng, Hợi, Hường, Hà, Nhỏ, Tần, Cúc lần lượt bước ra và nhà thơ Yến Thanh quả quyết với tôi rằng: Ba ngày sau tìm được thi hài của Cúc. Cúc bị vùi, tay nắm chặt một cành sim.
Dự án sim Đồng Lộc
Chị Diệu Tâm, vốn là cô giáo gốc Hà Nội vào thành phố Hồ Chí Minh kinh doanh thiết bị dạy học. Đang ăn nên làm ra, thế mà nửa đường bỏ cuộc. Năm 2012, khánh thành chùa Tượng Sơn (Hương Sơn), chị về với Thượng tọa Thích Nhật Từ tính bài trồng dược liệu theo bước Hải Thượng Lãn Ông. Nhưng một lần đến Đồng Lộc, giữa trưa, chị thấy trên trời xuất hiện vầng mây trắng hình chim bồ câu dang cánh. Chị đã lưu giữ được khoảnh khắc và linh cảm duyên nợ giữa mình với mảnh đất linh thiêng này. Chị ngạc nhiên khi nhìn thấy dưới những cây thông trên đồi Trọ Voi, cạnh mộ 10 cô gái Đồng Lộc, sim nở hoa tím biếc. Chị đã hái những bông hoa sim dễ thương ấy đặt lên mộ 10 cô gái. Hoa sim mềm mại, tràn đầy nữ tính. Chị Diệu Tâm như linh cảm rằng, 10 anh hùng trinh liệt đã hóa thân vào sim Đồng Lộc.
Ngã ba Đồng Lộc (Can Lộc, Hà Tĩnh) hôm nay. Ảnh Thanh Hải
Vào một chiều tháng 5, tôi đã cùng chị Diệu Tâm đến eo Truông Kén. Điều kỳ lạ là sim đã che phủ hết đồi, che phủ những ngôi mộ của thập loại chúng sinh. Sim xanh tốt nở hoa tỏa hương ngay bên những hố bom. Chị Diệu Tâm tinh tế cho rằng hoa sim Đồng Lộc hai mùa nắng gió không phai màu, tươi nguyên đến cả khi rụng cánh. Chị đã kể cho tôi nghe cách đây 5 năm, chị đã mua một héc-ta đất ở động Trăn và dựng nhà cắm chân lâu dài với Đồng Lộc. Chị thấy mình có bổn phận, có trách nhiệm chăm sóc linh hồn cho các anh hùng liệt sĩ, nhất là mười cô gái trinh nữ. Quy hoạch xong một héc-ta vườn, chị Diệu Tâm ra Hà Nội, chọn giống hoa cúc trắng, hoa hồng bạch mang về ươm trồng. Thời gian trôi qua, hoa cúc trắng còi cọc, chẳng thể lớn lên, không thể đơm hoa. Nhưng kỳ lạ, ở góc vườn, những cây sim hoang dại lại vùn vụt, phổng phao, xanh tốt, ra hoa rực rỡ. Mùa hoa nở, ong bướm tứ xứ bay về hút nhụy dập dìu. Thế là chị làm tổ nuôi ong. Ong mật hút nhụy hoa sim, hoa mua, hoa dại dưới dãy núi Trà Sơn làm nên thứ mật vàng hươm, ngọt lừ, thơm phức. Chị Tâm đã ủ sim chín với mật ong. Tôi có hạnh phúc được nếm thứ mật sim đặc biệt Đồng Lộc và cảm nhận được một thức uống vô cùng thơm ngon, quyến rũ!
Thế là ý tưởng sim Đồng Lộc trong chị hình thành. Chị trao đổi với cô Nguyễn Gia Mân - Viện Nghiên cứu Truyền thông văn hóa dân tộc về dự án sim Đồng Lộc với sản phẩm rượu sim, mật sim. Hy vọng tương lai không xa, dự án sim Đồng Lộc sẽ trình làng sản phẩm làm hài lòng khách du lịch. Và chị chia sẻ suy nghĩ về một ngày không xa, Hà Tĩnh sẽ có lễ hội hoa sim Đồng Lộc để mọi người hiểu hơn, yêu hơn loài hoa bất tử này.
Hoa sim hoang dại, khiêm nhường, loài hoa mọc lên từ máu lửa biểu tượng cho tình yêu, khát vọng sống mãnh liệt, biểu tượng cho tự do, hòa bình gửi thông điệp cho con người và đất trời về sự bất tử.
Hương Sơn cuối tháng 5 năm 2018