Hà Tĩnh từ bao đời nay đã nổi danh là vùng “địa linh nhân kiệt” và giàu truyền thống văn hóa. Trong khoảng 8000 lễ hội truyền thống của cả nước, Hà Tĩnh cũng có rất nhiều lễ hội văn hóa đặc sắc, chủ yếu tập trung vào mùa xuân. Ấy cũng chính là nét nhân văn trong các lễ hội văn hóa ở Hà Tĩnh bởi nó thể hiện sự gắn kết hài hòa giữa con người với thiên nhiên.
Thiên nhiên Hà Tĩnh vốn khắc nghiệt với nắng lửa, mưa chan, mùa xuân chính là mùa bình yên nhất với không khí ấm áp, thời tiết hiền hậu, cây cối tốt tươi, muôn hoa kheo màu. Chỉ có cảnh sắc ất trời ấy mới gọi về nhiều xúc cảm giao hòa với thiên nhiên nhất trong lòng người để con người có thể độ lượng quên hết những tai ương mà thiên nhiên đã giáng xuống và cùng nhau thể hiện sự tôn trọng thiên nhiên bằng những nghi lễ truyền thống và cầu xin những ngày tháng mới thanh bình. Đó là khoảng thời gian thuận lợi nhất trong năm để con người có thể thảnh thơi dành nhiều thời gian chuẩn bị và tham gia trọn vẹn các lễ hội. Cũng là thời điểm thích hợp để tổ chức các lễ tế mang tính sùng bái thiên nhiên như dân miền biển thì tế các vị thần biển, người cấy lúa thì cúng thần nông, thần lúa, thần khai cư…để tỏ lòng biết ơn và cầu xin cho cả một năm mưa thuận gió hòa, cầu xin phúc thái dân an.
| Dâng lễ ở đền Nguyễn Thị Bích Châu. Ảnh Internet |
Lễ hội là dịp để con người có dịp trở về nguồn cội. Dẫu là nguồn cội tự nhiên hay nguồn cội dân tộc thì đều có ý nghĩa tâm linh thiêng liêng trong tâm thức người Việt. Tùy từng địa phương mà mỗi lễ hội mang một nét tiêu biểu và giá trị riêng, nhưng thường là hướng tới một đối tượng linh thiêng được nhân dân suy tôn như anh hùng chống ngoại xâm, chống thiên tai, diệt trừ ác thú, người có công dạy dỗ truyền nghề, giàu lòng cứu nhân độ thế...
Lễ hội mùa xuân là thời điểm hội tụ sức mạnh của cộng đồng Việt, ngưng kết nhiều ý nghĩa và biểu tượng văn hóa đã được trao chuyển từ đời này qua đời khác.
Chúng ta tìm thấy trong lễ hội đền thờ bà Nguyễn Thị Bích Châu, đền Chợ Củi, đền thờ Vua Mai Hắc Đế, lễ rước sắc phòng vua Hàm Nghi, lễ hội Chùa Hương Tích, đền Lê Khôi, chùa Chân Tiên, lễ hội cầu ngư ở các làng chài, lễ hội sỹ - nông – công – thương… sự linh thiêng và cả ánh hào quang chiến thắng của những cuộc chiến tranh vệ quốc trong quá khứ, những tầng sâu của nền văn minh lúa nước, những ứng xử của con người đối với tự nhiên và sự giao hòa của con người với thiên nhiên cũng như những khao khát, ước vọng của con người về một cuộc sống thái hòa.
Lễ hội chính là một phần của văn hóa và đạo đức của toàn xã hội, người ta đến với lễ hội không chỉ để cầu xin mà còn để thể hiện niềm tôn kính, ngưỡng vọng đối với các vị anh hùng dân tộc, với Phật và các vị Thánh Thần, thể hiện sự tôn trọng đối với thiên nhiên.
| Lễ rước sắc vua Hàm Nghi ở Hương Khê. Ảnh Internet |
Không chỉ có thế, nhiều năm nay ở Hà Tĩnh, các thế hệ đang cùng tạo nên những ngày lễ thiêng liêng mới như ngay trong đêm giao thừa tại Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc, khu mộ Trần Phú, Hà Huy Tập, Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác… đều đón hàng trăm, hàng nghìn lượt người về làm lễ dâng hương, cầu mong sự siêu thoát cho những người con lỗi lạc của quê hương, cầu xin sự bình an cho gia quyến. Và chắc chắn nghĩa cử ấy sẽ trở thành một tục lệ, để hàng năm vào giờ khắc ấy ở mỗi khu di tích, mỗi khu mộ…đều ấm áp khói hương, ấm áp tình nghĩa đồng bào sâu nặng.
| Người dân tứ xứ về thắp hương trên khu mộ Hải thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác |
Với ý nghĩa giáo dục bài học uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ người trồng cây, lễ hội diễn ra sôi động bằng những sự tích, công trạng, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, làm cho thế hệ trẻ hôm nay hiểu được công lao của tổ tiên, thêm tự hào về tryền thống quê hương đất nước.
Dù lặp lại nhưng năm nào cũng vậy, các bài tế trong lễ tế giỗ bà Nguyễn Thị Bích Châu hay lễ tế Quan Hoàng Mười, Chiêu Trưng Đại Vương Lê Khôi và một số lễ tế khác đều nhắc lại công trạng của các bậc tiền bối nhằm giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn ý nghĩa của việc tổ chức lễ hội, hiểu rõ hơn bài học yêu nước, yêu thương giống nòi.
Ngoài ra, các lễ hội còn mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc bởi người ta còn cầu siêu cho cả bách linh của con người và các tổ loài như một nghĩa cử của tình nghĩa đồng bào, của sự biết ơn sâu sắc với thiên nhiên. Chính vì lẽ đó, lễ hội cũng còn là nơi hội tụ sức sống của dân tộc, sức sống của văn hóa Việt từ ngàn đời truyền lại.
Lễ hội còn thể hiện tính nhân văn ở chỗ nó tự thân còn là một nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần của mọi tầng lớp nhân dân. Chẳng những thế mà các hội hát, các trò chơi đấu vật, đấu võ, cờ thẻ, cờ người hay đua thuyền đầu xuân đều thu hút sự tham gia đông đảo của nhân dân với sự háo hức, tinh thần sáng tạo hết mình. Những phần hội ấy còn là nơi con người thể hiện niềm mơ ước về một cuộc sống bình yên, hạnh phúc… Và nhân văn hơn nữa là những người tổ chức và tham gia lễ hội ấy còn có những nghĩa cử để góp phần khôi phục và duy trì lễ hội, trùng tu, bảo quản di tích…
Ngày nay, lễ hội với những tầm ý nghĩa, giá trị tâm linh, văn hóa sâu sắc cũng đã góp phần to lớn trong việc quảng bá và phát triển du lịch. Hà Tĩnh từ lâu nay vốn là địa chỉ tâm linh hấp dẫn cho cư dân các vùng khác tìm đến. Ngoài những lễ hội truyền thống ở đền thờ Nguyền Thị Bích Châu, đền Chợ Củi, đền Chiêu Trưng Đại Vương Lê Khôi…mang tính truyền thống, ngày nay đông đảo nhân dân các tỉnh còn tìm đến những địa chỉ tâm linh mới như Ngã ba Đồng Lộc, khu di tích Trần Phú, Hà Huy Tập… Từ đó, hình ảnh Hà Tĩnh cũng được nhiều người biết đến hơn, thu hút du khách ngày một nhiều mở ra một hướng đầu tư mới cho ngành du lịch.