Nhà báo phải có bản lĩnh và chiều sâu văn hóa

Văn hóa truyền thông trước những nhiễu loạn

Điều không thể phủ nhận là báo mạng đã làm phong phú đời sống báo chí, giúp người đọc đón nhận thông tin nhanh nhạy, giúp họ mãn nhãn những hình ảnh đẹp, clip sống động khiến những người không chứng kiến sự kiện, sự việc được xem lại. Báo mạng cũng nhanh chóng làm tốt trách nhiệm của mình khi kết nối thông tin từ thiện, nhân đạo, hỗ trợ cộng đồng và tạo hiệu ứng xã hội rộng lớn với những con người và sự kiện lịch sử, đất nước.

Tuy nhiên, điều tôi muốn đề cập ở đây là một số báo mạng dựa vào thị hiếu của một bộ phận độc giả và nhu cầu kinh tế của báo chí đã đăng tải những bài viết mang tính giật gân, câu khách, thiếu tính thẩm mỹ... Nhiều tờ báo mạng xem việc đưa tin, bài liên quan đến trang phục, chuyện đời tư của ca sĩ, diễn viên, người mẫu trở thành “món ăn” không thể thiếu để phục vụ trí tò mò độc giả. Hàng loạt bài viết trên một số tờ báo điện tử gây phản cảm cho người đọc như: “Angela Phương Trinh diện váy đính hoa hồng 400 triệu đồng”, “Hà Hồ gây hụt hẫng vì kết show không múa cột”, “Bộ sưu tập vòng cổ hoành tráng của Ngọc Thảo”, “Tuyển tập đồ táo bạo gây sóng gió của An Tây”, “Đối thủ Ngọc Trinh thừa nhận nâng ngực”, “Hết dạy bánh bao, bà Tưng lại ôm bóng hưởng ứng”...

Điều đáng buồn là những bài báo kiểu này còn xuất hiện ở một số tờ báo chính thống với tần số khá dày. Người viết viết “say mê”, người đọc đọc “say mê” nhưng hãy đặt câu hỏi: giá trị của những bài viết này là gì? Thông tin của bài có mang đến giá trị thẩm mỹ, sự tiến bộ cho xã hội, có giúp mở mang tri thức cho độc giả hay không?

Không chỉ là những bài viết vô giá trị mà còn có hiện tượng dựng nên tin đồn để tạo “cơn sốt” thu hút người đọc. Khá nhiều thông tin trên báo mạng hiện nay bắt nguồn từ các tin đồn. Nói một cách dễ hiểu thì tin đồn là những thông tin được truyền miệng từ người này sang người khác một cách không chính thức, chưa nắm rõ nguồn gốc, chưa được đảm bảo về tính chính xác và được nhiều người quan tâm. Ngay từ đầu, bản chất của tin đồn đối lập với tiêu chí quan trọng nhất của thông tin báo chí là tính chính xác. Thế nhưng, trong các phương tiện góp phần vào việc lan truyền tin đồn thì báo chí truyền thông, đặc biệt là các diễn đàn, blog, mạng xã hội Facebook... là các kênh “đẩy” tin đồn lan nhanh, lan rộng nhất.

Thực tế không phải tin đồn nào cũng mang tính tiêu cực, song trong sinh hoạt xã hội thì tin đồn tiêu cực thường dễ lan truyền và được quan tâm hơn các tin đồn tích cực. Đứng trước những tin đồn xung quanh vụ thẩm mỹ viện Cát Tường; hoa hậu mua giải; một nhà báo nổi tiếng bị tai nạn qua đời; phát hiện đỉa trong mì tôm, sữa, trứng gà giả..., báo chí thay vì đưa ra những thông tin được kiểm chứng, xác thực thì lại đăng tải nhiều bài viết nhằm đẩy tin đồn đi xa hơn. Vai trò của báo chí truyền thông trong việc chuyển tải nhiều loại hình thông tin đến công chúng rất quan trọng. Trách nhiệm đặt ra cho báo chí là phải kiểm soát, xử lý tin đồn. Bởi với sự lan tỏa thông tin mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông đại chúng, báo chí có thể chỉnh sửa các thông tin sai lệch và đưa ra những thông tin tin cậy. Trong nhiều trường hợp, việc xác định “sự thật” của tin đồn chỉ được công bố sau khi tin đồn đã được đăng tải rộng rãi, gặp phản ứng của dư luận, hay các cơ quan chức năng yêu cầu điều tra, đính chính.

Chưa hết, những tin đồn vẫn chưa được xử lý dứt điểm mà nhiều trang tin do “chuyên gia cóp nhặt” bài từ các báo khác vẫn đăng tải. Thực tế cho thấy, nhiều nhà báo, phóng viên đang sống đời “tầm gửi” dựa vào những nguồn tin chưa rõ thực hư trên mạng, để “xào xáo” và “chế biến” thành “món ăn” của mình. Đạo đức báo chí xuống cấp còn độc giả thì “chết chìm” trong biển thông tin.

Nguyên nhân của việc nhiễu loạn thông tin

Thực trạng báo mạng tràn lan các bài viết giật tít “rẻ tiền” hay việc những tin đồn mất kiểm soát không xác thực... đã tạo nên diện mạo méo mó về báo điện tử nước ta hiện nay. Theo số liệu nghiên cứu của Yahoo công bố gần đây thì tỷ lệ người trẻ ở Việt Nam dùng internet đông hơn cả. Như vậy, rõ ràng, nguồn thông tin mà người trẻ tiếp cận từ internet sẽ điều chỉnh và ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi của họ về sau. Nếu như báo chí không làm tốt chức năng văn hóa thông tin mà thay vào đó là đưa những thông tin phản giáo dục thì sẽ đem đến những nhận thức sai lệch cho một bộ phận không nhỏ lớp trẻ.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhiễu loạn thông tin xuất phát từ việc đạo đức báo chí xuống cấp. Đó là kết quả của sự thiếu kỹ năng, vô trách nhiệm trong quá trình tác nghiệp của phóng viên, tòa soạn, những người có trách nhiệm công bố thông tin. Việc chọn lựa, sử dụng nguồn tin hiệu quả, hợp lý, đòi hỏi nhà báo phải có bản lĩnh chính trị và bản lĩnh nghề nghiệp vững vàng. Để làm được điều đó là cả một quá trình cọ xát thực tiễn, đúc rút kinh nghiệm. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, làm báo có nhiều thuận lợi nhưng cũng vô vàn thách thức, người làm báo phải thực hiện đúng sứ mệnh của báo chí và thể hiện đúng văn hóa báo chí. Văn hóa báo chí đầu tiên chính là đạo đức nghề nghiệp của người viết. Nhà báo phải là người có phông nền văn hóa rộng, là người tôn trọng luật pháp và các quy ước của cộng đồng. Việc thắt chặt quản lý của cơ quan báo chí và cơ quan chủ quản sẽ góp phần làm giảm tình trạng nhiễu loạn thông tin hiện nay.

Việc hỗn loạn thông tin báo chí không còn là vấn đề mới mẻ nhưng luôn cần một cái nhìn đầy trách nhiệm, thẳng thắn để thay đổi. Bản chất của môi trường internet là môi trường mở nên người dùng có thể truy cập, cung cấp, khai thác tất cả thông tin có trên internet. Thông tin trên internet xuất phát từ cơ quan báo chí, từ các trang thông tin điện tử của cá nhân, tổ chức trong nước, từ các trang thông tin điện tử, website, blog của cá nhân và tổ chức ngoài nước mà các server hay máy chủ đặt ở ngoài biên giới Việt Nam. Chính bởi nguồn tin xuất phát từ nhiều nguồn nên để có thể quản lý thông tin trên internet hiện nay là thách thức không hề đơn giản đối với các cơ quan quản lý.

Gần đây, nổi lên một vài trang thông tin điện tử chộp giật tin tức về một số lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Lợi dụng, xuyên tạc quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, các tổ chức phản động của người Việt lưu vong ở nước ngoài cũng tìm cách để dựng chuyện, bịa đặt về chính quyền Việt Nam, chống phá việc xây dựng và phát triển đất nước. Chính những thông tin vô căn cứ, thiếu tính xác thực đã gây nhiễu loạn thông tin và gây nguy hại cho xã hội.

Để ngăn chặn tình trạng nhiễu loạn thông tin trên internet và tôn trọng quyền tự do ngôn luận đặt trong khuôn khổ luật pháp, ngày 15/7/2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 72/2013/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên mạng. Đây là nghị định rất quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý cũng như động lực thúc đẩy phát triển internet và cung cấp, sử dụng dịch vụ trên internet cũng như mạng xã hội.

Bộ trưởng Bộ TT-TT Nguyễn Bắc Son nhấn mạnh: “Với trách nhiệm cơ quan quản lý nhà nước về báo chí, Bộ TT-TT cũng thường xuyên khuyến cáo các cơ quan báo chí tuyên truyền theo đúng tôn chỉ, mục đích, những nội dung phục vụ cho lợi ích của đất nước, nhân dân, đặc biệt, đẩy mạnh tuyên truyền những gương người tốt, việc tốt, theo hướng “lấy cái đẹp dẹp cái xấu” trên mạng internet hiện nay”.