Minh Thu, nhân viên văn phòng tại quận 1, cho biết từ sau Tết, cô luôn thấy bất an như bị theo dõi. Cô đổi điện thoại, không dùng smartwatch, tắt GPS, nhưng thi thoảng bạn trai cũ vẫn nhắn tin nói biết cô đi chơi ở đâu, về lúc nào sao giờ làm. Trong một lần mang xe đi rửa, người thợ vô tình thấy một thiết bị nhỏ gắn dưới gầm. “Tôi nhờ một người bạn kiểm tra và biết đây là cục định vị gắn sim, không chỉ theo dõi vị trí mà còn có thể nghe được cuộc trò chuyện xung quanh”, Thu nói.
Đầu tháng 3, độc giả Hùng Minh cũng chia sẻ cảm giác bị theo dõi, dù đã kiểm tra kỹ điện thoại nhưng vẫn không tìm ra ứng dụng nào khả nghi. “Mỗi lần gửi xe vào quán hay đi hát karaoke là vợ tôi gọi điện hỏi. Việc này lặp lại nhiều lần nên tôi nghĩ điện thoại đã bị cài phần mềm hoặc xe bị gắn định vị”, anh cho hay. “Tôi đã bỏ dùng smartwatch, chuyển sang dùng đồng hồ cơ, gỡ ứng dụng liên quan đến định vị trên điện thoại nhưng vẫn chưa yên tâm”.
Trong khảo sát ngày 8/3 trên VnExpress, 41% trong số 2.000 người tham gia nói họ nghi ngờ mình bị theo dõi nhưng không thể xác minh. 33% cho biết từng bị theo dõi định vị.
Thiết bị định vị bán tràn lan trên mạng
Thiết bị theo dõi vị trí được bán tràn lan trên một trang thương mại điện tử. Ảnh: Khương Nha
Trên các nền tảng thương mại điện tử, khi nhập từ khóa “thiết bị định vị”, người dùng được gợi ý hàng trăm cửa hàng, bán sản phẩm giá từ vài chục nghìn đồng đến vài triệu đồng. Một số quảng cáo thiết bị “có thể theo dõi người ngoại tình, định vị chính xác đến từng số nhà, con ngõ”.
“Trung bình mỗi ngày chúng tôi bán được hơn chục chiếc. Người dùng chủ yếu mua để gắn ôtô, xe máy. Mẫu ăn khách nhất giá hơn 900.000 đồng”, một người bán cho biết.
Những thiết bị này thường to bằng hai đầu ngón tay, hoạt động không dây kèm sim bán sẵn. Chúng được quảng cáo chống nước, pin liên tục 5 ngày, nam châm để gắn vào xe. Người dùng có thể kết nối với ứng dụng để cập nhật vị trí, theo dõi tốc độ di chuyển, lọc tạp âm để nghe được các hội thoại xung quanh.
Ngọc Hân, chủ một cửa hàng bán chuyên bán thiết bị định vị, cho biết các mẫu AirTag cắt loa được nhiều người mua nhất. AirTag là phụ kiện được Apple ra mắt năm 2021, kết nối với iPhone qua Bluetooth để giúp tìm kiếm đồ vật. Tuy nhiên, thiết bị gây tranh cãi khi nhiều người sử dụng nó để theo dõi người khác vì thiết kế nhỏ gọn như đồng xu, dễ đặt ở bất cứ đâu.
AirTag vốn tích hợp loa, phát ra tiếng kêu mỗi khi iPhone ở gần, thông báo kết nối hoặc tách khỏi thiết bị ghép nối. “Việc cắt loa là theo yêu cầu của khách muốn theo dõi mà không bị lộ”, Hân nói.
AirTag cắt loa được rao bán trên trang thương mại điện tử. Ảnh: Khương Nha
Cảnh sát ở nhiều nơi trên thế giới đã phát đi cảnh báo về tình trạng tội phạm lạm dụng thiết bị như AirTag để lần theo nạn nhân. Theo giới chuyên gia, việc thiết bị này được bán tràn lan trên mạng là điều đáng báo động. “Nó không được bán như một công cụ gián điệp, theo dõi người khác mà chỉ đơn giản là một món đồ công nghệ. Đôi khi, người mua không nghĩ họ đang làm gì sai, chỉ đơn giản họ đang dùng một món đồ công nghệ”, The Verge dẫn lời Adam Dodge, CEO của EndTab, chuyên gia trong lĩnh vực phân tích về hành vi quấy rối được hỗ trợ bởi công nghệ.
Mua bán, sử dụng thiết bị theo dõi người khác là phạm pháp
Ở Việt Nam, hành vi sử dụng thiết bị để theo dõi người khác là trái pháp luật, cho dù là người thân trong gia đình. Luật sư Hà Hải, Đoàn luật sư TP Hồ Chí Minh, cho biết việc dùng công cụ định vị xâm phạm trực tiếp về quyền được Nhà nước bảo vệ đời tư mỗi cá nhân. Tại Khoản 1, Điều 159 Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, người thực hiện hành vi vi phạm có thể bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt hành chính, phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm.
Theo luật sư Hải, người buôn bán thiết bị định vị để theo dõi người khác cũng có thể bị xử lý theo luật Viễn thông năm 2009, quy định việc nghe lén điện thoại của người khác là hành vi bị cấm.
“Nhiều văn bản pháp luật được ban hành nhằm bảo vệ quyền riêng tư cá nhân và doanh nghiệp, cũng như chống hành vi vận chuyển, buôn bán và sử dụng các thiết bị quay lén, nghe lén, định vị với mục đích xấu. Kinh doanh loại hàng hóa này có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức tiền phạt đến 200 triệu đồng, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự”, luật sư lưu ý.
