Bản tình ca Hoa Tiên

(Baohatinh.vn) - Những ngày đầu năm mới 2025, tác phẩm Hoa tiên của Nguyễn Huy Tự (1743-1790) được tái bản nhằm chuẩn bị cho sự kiện tưởng niệm 235 năm Ngày mất của danh nhân - tháng 9/2025.

Hoa tiên là một truyện thơ Nôm được Nguyễn Huy Tự viết theo thể lục bát, dựa theo ca bản Đệ bát tài tử Hoa tiên ký của Trung Hoa.

bqbht_br_b7.jpg
Bản Hoa Tiên do ông Nguyễn Huy Dũng và ông Nguyễn Huy Hoàng “ấn tống”, Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông xuất bản quý I năm 2025.

Về nội dung, Hoa tiên kể về mối tình giữa Lương Phương Châu và Dương Dao Tiên. Lương Phương Châu (Lương sinh), con quan tể tướng người Tô Châu, thông minh, học giỏi. Chàng đến trọ học tại nhà người cậu ở Tràng Châu. Một đêm, dạo bước dưới ánh trăng, chàng tình cờ gặp mấy cô gái đánh cờ bên đình, trong đó có Dao Tiên, con quan đô đốc họ Dương đang trị nhậm ở Tràng Châu.

Trong một lần theo cậu đến nhà họ Dương chơi, thấy trên tường có bài thơ Dao Tiên viết, chàng bèn họa lại gửi gắm lòng mình. Dao Tiên xúc động khi đọc bài thơ của Lương sinh. Nhân một đêm trăng đẹp, Lương sinh đã tỏ tình với Dao Tiên. Sau những e ngại ban đầu, hai người đã thề nguyền với nhau. Lời thề được ghi trên giấy “hoa tiên”.

Tuy nhiên, Lương công trên đường về trí sĩ, đã gặp Lưu công và hỏi con gái Lưu công là Lưu Ngọc Khanh cho Lương sinh. Lương sinh rất đau khổ nhưng không thể trái lời cha, phải phục tùng gia pháp.

Khi nghe tin Lương sinh đính hôn với người khác, Dao Tiên đã rất uất ức, oán trách chàng bội ước. Cũng trong thời gian này, Dương công phải lên kinh đô nhậm chức và đem theo cả gia đình, mẹ con Dao Tiên đến ở nhờ người cậu họ Tiền. Lương sinh trở lại Tràng Châu tìm Dao Tiên nhưng không gặp, chàng chán nản, bỏ bê học hành.

Nhờ Diêu sinh khuyên nhủ, chàng đã thi đậu, được bổ làm quan ở kinh đô. Tình cờ, chàng lại ở cạnh nhà Dao Tiên. Hai người gặp nhau, kể hết ngọn nguồn. Lúc này, Dương công đang đi dẹp giặc ở chiến trường, bị giặc vây. Lương sinh bèn xin ra trận giải vây cho Dương công để tỏ tấm lòng với người yêu cũ, nhưng không may cũng bị giặc vây.

Nghe tin đồn Lương sinh tử trận, Lưu Ngọc Khanh thề thủ tiết nhưng bị mẹ ép tái giá. Nàng nhảy xuống sông tự vẫn nhưng được thuyền của quan Long Đề học trẩy kinh đi ngang qua cứu được. Diêu sinh lại xin ra trận, liên lạc được với Lương sinh và Dương công, phối hợp phá tan quân địch.

Trong tiệc mừng chiến thắng, vua biết được mối tình của Lương sinh và Dao Tiên, lại nghe tin Lưu Ngọc Khanh tự tử, bèn cho hai người kết duyên. Khi hay tin Lương sinh đã cưới Dao Tiên, Lưu Ngọc Khanh định cắt tóc đi tu. Tuy nhiên, Long Đề học dâng sớ lên vua, vua lại cho nàng kết duyên cùng Lương sinh... Từ đó, cả gia đình sống trong cảnh đoàn viên, hạnh phúc.

Ngay sau khi Hoa tiên của Nguyễn Huy Tự ra đời, Nguyễn Thiện (1763 - 1818) đã tiếp cận và nhuận chính đầu tiên. Tiếp theo Nguyễn Thiện là Vũ Đãi Vấn. Trong bài tựa Hoa tiên ký viết năm 1829, Vũ Đãi Vấn ghi rõ: “Nguyễn Công ở tổng Lai Thạch, huyện La Sơn đầu tiên diễn làm quốc âm và Nguyễn Thiện làng Tiên Điền theo đó mà nhuận sắc”.

bqbht_br_v1.jpg
Ông Nguyễn Huy Dũng - Chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên (áo đen) và ông Nguyễn Huy Thiện dâng cuốn sách Hoa tiên tại Đền thờ Nguyễn Huy Tự ở xã Kim Song Trường (Can Lộc).

Sau hai lần nhuận sắc của Nguyễn Thiện và Vũ Đãi Vấn, Hoa tiên còn được Cao Bá Quát (1808 - 1855) sửa chữa thêm ít nhiều và đề tựa vào năm 1843. Cao Bá Quát đã viết trong lời tựa: “Câu chuyện bắt đầu từ khi gặp gỡ lứa đôi, tây riêng ân ái, mà đạt đến đạo cha con, nghĩa vua tôi, ý nhã thân thiết bạn bè, tình thân yêu mến anh em...; văn thì lạ, nghĩa thì chính, nói về lý thì rạch ròi mà không vướng mắc, nói về đời thì biến hóa mà vẫn giữ thường...”[1].

Hiện đã có khá nhiều văn bản Hoa tiên được lưu hành (trên 15 bản), trong đó bản sớm nhất do Đỗ Hạ Xuyên khắc in năm Ất Hợi đời Tự Đức (1875) và bản mới nhất do Nguyễn Huy Dũng và Nguyễn Huy Hoàng “ấn tống”, Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông, xuất bản quý I năm 2025.

Có thể nói rằng, trong lịch sử văn học Việt Nam, trước đó chưa có mấy tác phẩm đề cập sâu đến đề tài tình yêu đôi lứa, đến khát vọng tự do yêu đương như ở Hoa tiên. Bằng thể lục bát được thể hiện qua hình thức một truyện thơ Nôm giai nhân - tài tử, Hoa tiên được coi là câu chuyện tình yêu tự do đầu tiên được ghi lại trong kho tàng văn học thành văn nước ta.

Trong Hoa tiên, những câu thơ viết về tình yêu, ca ngợi tình yêu lứa đôi chính là những câu thơ hay nhất, đồng thời đây cũng là phần được tác giả dụng công miêu tả nhiều nhất... Điều này cũng cho thấy, quan niệm về tình yêu, viết về tình yêu của Nguyễn Huy Tự đã có nhiều thay đổi, chuyển biến tích cực, phóng khoáng hơn các nhà nho trước đó nhiều.

Phong tình hết tấc yêu đương,

Lại truyền đem dán phấn tường một bên.

Còn thừa hai cánh hoa tiên,

Chắt chiu sinh đã nong liền vào bao.

Hay:

Trong duyên gặp gỡ với duyên,

Trong tình vẹn vẽ đôi bên mới tình.

Hoặc:

Trăm năm chùng vụng tấm nguyền,

Vừng soi đã hổ với trên đỉnh đầu.

Thề lòng đợi bến Hà Châu,

Đợi nhau nghĩa bộc ca dâu ru mà!

Với những ngôn từ được trau chuốt, mỹ lệ, súc tích, uyển chuyển, giàu tính tạo hình và khá gần gũi với lời ăn tiếng nói của dân gian, Nguyễn Huy Tự đã làm cho tình yêu lứa đôi thêm lãng mạn, đằm thắm.

Chung tình trước một ai đâu,

Còn dan díu lắm còn âu yếm nhiều.

... Trong duyên gặp gỡ với duyên,

Trong tình vẹn vẻ đôi bên mới tình.

Về mặt nghệ thuật, mặc dù phải kế thừa, sử dụng cốt truyện của Trung Quốc nhưng ông đã biến Đệ bát tài tử Hoa tiên ký thành Hoa tiên với màu sắc, dấu ấn hoàn toàn Việt Nam. Thế giới nghệ thuật trong Hoa tiên có khung cảnh thật lãng mạn, thiên nhiên đầy ánh trăng mơ mộng và huyền ảo. Tịnh Tĩnh Trai (Trung Quốc) đã coi Hoa tiên “khởi bằng gió trăng, kết bằng gió trăng mà trong khoảng giữa không có điểm xuyết nào thoát ra ngoài hai chữ gió trăng”[2]:

Gác rèm câu nguyệt xiên xiên,

Này hôm ả Chức chàng Khiên họp vầy...

... Gió thanh hây hẩy gác vàng,

Thảnh thơi chèo Phó nhẹ nhàng gánh Y...

Hoa tiên là một bản tình ca đẹp, một câu chuyện tình yêu diễm lệ. Hoa tiên giống như một người đẹp dịu dàng, kín đáo và khó “nắm bắt”, nhưng khi đã “nắm bắt”, cảm nhận được thì sẽ làm cho người đọc say đắm, đam mê.

Ngày nay, nhìn lại hành trình kiến tạo văn hóa, văn học của dân tộc, chúng ta càng khâm phục các thế hệ đi trước. Với Nguyễn Huy Tự, từ một ca bản của Trung Quốc, ông đã biến nó thành một tác phẩm mang màu sắc hoàn toàn Việt Nam, phù hợp với tâm tư, tình cảm, bản sắc con người Việt Nam. Đây cũng chính là sự thể hiện cái phông văn hóa, tầm cao văn hóa trong con người Nguyễn Huy Tự cũng như chính tác phẩm Hoa tiên.

[1]. Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Thiện (1978), Truyện Hoa tiên, (Đào Duy Anh khảo đính, chú thích và giới thiệu), Nxb Văn học, Hà Nội, tr.9.

[2]. Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Thiện (1961), Truyện Hoa tiên, (Lại Ngọc Cang khảo đính và giới thiệu), Nxb Văn hóa, Hà Nội, tr.10.

Chủ đề Danh nhân Hà Tĩnh

Đọc thêm

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Sáng 6/5, Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025 đã khai mạc trọng thể tại Học viện Phật giáo Việt Nam ở TP Hồ Chí Minh với chủ đề “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững".
Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Trên tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh có nhiều đoạn tuyến băng qua đồng ruộng, đồi núi, sông suối tạo nên những cảnh đẹp hữu tình. Tuyến cao tốc được kỳ vọng tạo động lực quan trọng trong việc mở ra không gian phát triển mới về kinh tế - xã hội, thu hút đầu tư cho Hà Tĩnh.
Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Thời tiết khá tốt, nhiều sản phẩm mới hấp dẫn, giao thông thuận tiện... là những yếu tố quan trọng giúp các khu, điểm du lịch Hà Tĩnh thu hút hơn 734 nghìn lượt khách trong kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5.
Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Hà Tĩnh được thiên nhiên ban tặng cảnh quan sơn thủy hữu tình với những bãi biển cát mịn, nước trong, nhiều làng chài cổ có tuổi đời hàng ngàn năm. Về Hà Tĩnh, du khách không chỉ được đắm mình trong làn nước biển xanh trong, ngắm cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn được nghe những huyền tích thú vị.
Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Danh họa Nguyễn Phan Chánh có mối tình lớn với người vợ đầu tiên, người đã sinh cho ông 6 người con và dâng hiến cả cuộc đời cho gia đình. Dù là vợ của một danh họa nổi tiếng, nhưng bà có một cuộc đời vất vả, lo toan và nhiều hy sinh.
Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Võ Hồng Huy là người có nhiều đóng góp cho kho tàng văn hoá dân gian xứ Nghệ với danh xưng: “kẻ sĩ Ngàn Hống”.
Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Duyên nợ với thi ca đã giúp thầy giáo dạy Sử sinh ra từ miền quê mặn mòi ven biển Đỉnh Bàn (TP Hà Tĩnh) đến với những vần thơ thấm đẫm phù sa quê hương. Trương Ngọc Ánh làm nhiều thơ, đủ các thể loại nhưng nhiều nhất, đặc sắc nhất vẫn là những bài thơ lục bát.
Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

50 năm sau ngày thống nhất đất nước, các thế hệ văn nghệ sỹ Hà Tĩnh đã góp phần xây dựng được một nền VHNT dày dặn. Với hàng ngàn tác phẩm trên các lĩnh vực,  phản ảnh sinh động về sự phát triển kinh tế, văn hoá xã hội của Hà Tĩnh qua các giai đoạn lịch sử.
Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc đã 50 năm nhưng âm hưởng hào hùng của những ngày tháng khói lửa vẫn vẹn nguyên bởi những ca khúc đi cùng năm tháng. Lời ca tiếng hát đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn, hun đúc tâm thế của cả dân tộc cùng ra trận và làm nên chiến thắng 30/4/1975.
Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Hai người bạn già ngồi bên nhau, nhấp từng ngụm trà cảm nhận vị đắng chát tan ra trong khoang miệng. Rồi chỉ còn lại vị ngọt cứ mênh mang nơi cuống họng. Ánh mắt họ hướng về phía lá cờ đỏ sao vàng treo trước cổng nhà đang tung bay trong gió…
Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Tối 29/4 - rạng sáng 30/4, hàng nghìn người dân tập trung trên các tuyến đường trung tâm TP.HCM để chờ xem Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Tối 28/4, 10.500 drone lần lượt thắp sáng bầu trời TP.HCM trong khoảng 7 phút, chào mừng 50 năm thống nhất đất nước với hàng loạt hình ảnh biểu tượng như Bác Hồ, Dinh Độc Lập...
Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Đây là sự kiện khởi động cho mùa du lịch biển sôi động năm 2025, góp phần quảng bá vẻ đẹp nguyên sơ, hấp dẫn của vùng biển Thạch Hải (TP Hà Tĩnh) đến với du khách gần xa.
Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Bước đi trong lòng địa đạo, cô thấy tim mình rung lên trong lồng ngực. Còn người cựu chiến binh già, có biết bao hồi ức đẹp ùa về, hồi ức về một thời binh lửa...
Podcast tản văn" Về đâu tháng Tư

Podcast tản văn: Về đâu tháng Tư?

Rồi mùa hạ sẽ bước những bước chân dập dồn mạnh mẽ, cái nắng non nớt run rẩy tháng Tư sẽ thay bằng những trận nắng trập trùng tháng Năm, tháng Sáu...
Những bài ca bất tử…

Những bài ca bất tử…

Chiến tranh đã lùi xa, mảnh đất bom cày đạn xới năm xưa nay đã trở thành những địa chỉ đỏ. Bài ca bất tử về những người đã sống, chiến đấu trên quê hương Hà Tĩnh vẫn còn vang vọng mãi...
Việt Nam ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ du lịch toàn cầu

Việt Nam ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ du lịch toàn cầu

Nền tảng dịch vụ du lịch trực tuyến toàn cầu Trip.com vừa chính thức công bố Bảng xếp hạng Trip.Best toàn cầu năm 2025, vinh danh những điểm lưu trú, nhà hàng và điểm tham quan được yêu thích nhất trên thế giới. Trong đó, Việt Nam gây ấn tượng mạnh với 38 đại diện đến từ 11 tỉnh, thành phố trải dài khắp ba miền, góp mặt ở cả ba hạng mục chính.