Cuốn sách Hoàng Hoa sứ trình đồ được xuất bản phục vụ Hội nghị lần thứ 8 tại Hàn Quốc của Ủy ban Chương trình ký ức thế giới khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (Ảnh: Phan Trung Hiếu)
Không thể kể hết niềm vui của dòng họ và quê hương Can Lộc khi có thêm một di sản bước ra khỏi khuôn khổ của dòng họ hoà nhập với văn hoá thế giới. Nếu như Mộc bản trường học Phúc Giang là di sản do nhiều người tạo nên thì Hoàng hoa sứ trình đồ là sách của riêng Thám hoa Nguyễn Huy Oánh (1713-1789) biên soạn về hành trình đi sứ Trung Hoa. Cuốn sách là tập bản đồ tập hợp các tài liệu của nhiều thế hệ đi sứ trước đồng thời bổ sung thêm các chi tiết liên quan đến chuyến đi năm 1766-1767 do ông làm Chánh sứ.
Ông Trần Đình Hùng - Trưởng phòng VHTT huyện Can Lộc cho biết: “Chúng tôi rất tự hào về vùng đất Trường Lưu với những con người tài hoa đã để lại cho quê hương, cho dân tộc những di sản vô cùng quý báu. Chúng tôi càng xúc động hơn nữa khi hậu duệ đời thứ 16 của dòng họ này là GS. Viện sỹ Nguyễn Huy Mỹ đã rất quyết tâm và kỳ công trong việc lập hồ sơ để trình UNESCO công nhận Di sản tư liệu ký ức thế giới cho cuốn sách này. Để lưu giữ và phát huy giá trị của những di sản này, hiện nay, huyện Can Lộc cũng đang trình UBND tỉnh cho chủ trương để sớm xây dựng Nhà bảo tàng văn hoá Trường Lưu”.
Lãnh đạo tỉnh và đại biểu cùng xem cuốn Hoàng Hoa sứ trình đồ tại Hàn Quốc (ảnh Phan Trung Hiếu)
Theo hồ sơ đề cử danh mục di sản tư liệu chương trình ký ức thế giới của Bảo tàng Hà Tĩnh thì Hoàng hoa sứ trình đồ là tư liệu phong phú xung quanh chuyến đi của các sứ thần Việt Nam. Cuốn sách này ra đời từ thực tế nhu cầu hiểu biết của Nguyễn Huy Oánh về các chuyến đi sứ trước đó để chuẩn bị tốt cho chuyến đi sứ của ông.
Từ các tư liệu thu thập được, Nguyễn Huy Oánh đã định bản, biên tập, hiệu đính, chú thích để cung cấp tư liệu, hướng dẫn tiện lợi cho đoàn của mình. Chính tư liệu này đã giúp Nguyễn Huy Oánh hoàn thành tốt chuyến đi sứ, nâng cao vị thế của Việt Nam. Với những giá trị độc đáo, cuốn sách này còn được sử dụng liên tục cho tới giữa thế kỷ XX.
Một trong những trang sách chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, địa lý, văn hoá trong hành trình đi sứ thế kỷ XVIII của dân tộc
Hoàng hoa sứ trình đồ bao gồm 7 phần, ghi chú rõ ràng về hành trình đi sứ cả thời gian, địa điểm dừng nghỉ, ngày lưu trú và các hoạt động của đoàn sứ bộ; chiều dài của mỗi dịch trạm, chiều dài toàn bộ đường thủy bộ đi sứ; cấu trúc, thời gian xây các cửa cung của Yên Kinh. Đặc biệt, sách còn chọn lọc và mô tả rất rõ về địa hình sông núi, phong cảnh, con người, nghi lễ ngoại giao khi qua các địa phương Trung Quốc và Việt Nam.
Cuốn sách thể hiện tài năng của Thám hoa Nguyễn Huy Oánh trên tất cả các lĩnh vực lịch sử, địa lý, chính trị, ngoại giao và thơ ca. Trong đó, phần thứ 2 có tên Lưỡng kinh trình lộ ca (Bài ca về lộ trình giữa hai kinh đô), tuy không phải là phần chính của sách nhưng lại đậm dấu ấn cá nhân của tác giả nhất. Phần này gồm 26 câu thơ thất ngôn chữ Hán, viết khái quát về chặng mà sứ bộ đã đi qua. Lưỡng kinh trình lộ ca thể hiện nhãn quan chính trị, tài năng thơ ca, sự tinh tế, nhạy bén trong cảm nhận về thiên nhiên, con người và thời cuộc của tác giả.
Nhiều trang trong Hoàng Hoa sứ trình đồ đã bị mục nát cần có biện pháp bảo vệ, lưu giữ
Ông Võ Hồng Hải - Phó Chủ tịch HĐND tỉnh cho biết: “Sự kiện Hoàng Hoa sứ trình đồ được công nhận là di sản ký ức thế giới đã thêm 1 lần nữa khẳng định sự lấp lánh của những giá trị di sản mà dòng họ Nguyễn Huy và Thám hoa Nguyễn Huy Oánh để lại. Để bảo tồn và phát huy những giá trị này, theo tôi cần xây dựng làng văn hoá du lịch Trường Lưu và tổ chức khai thác, biến di sản này thành một sản phẩm du lịch độc đáo nhằm thu hút du khách trong và ngoài nước đến với Hà Tĩnh”.
Hoàng hoa sứ trình đồ hiện là bản chép tay do ông Nguyễn Huy Triện - hậu duệ đời thứ 5 của dòng họ chép lại năm 1887, được lưu giữ tại tư gia dòng họ ở làng Trường Lưu. Việc được Ủy ban Chương trình ký ức thế giới khu vực Châu Á – Thái Bình Dương công nhận là Di sản tư liệu ký ức thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đã tạo cơ hội cho cuốn sách cổ này được bảo vệ, lưu giữ tốt hơn.
Trước đây, Hoàng hoa sứ trình đồ được để tự nhiên trong nhà con cháu dòng họ, hiện nay đã được Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I tu bổ và đóng lại, số hóa. Hiện tại Bảo tàng Hà Tĩnh cùng dòng họ đang nghiên cứu chọn phương pháp và vật liệu để bảo quản nhằm kéo dài tuổi thọ cho Hoàng hoa sứ trình đồ đồng thời có kế hoạch cụ thể trong việc hợp tác với nhiều cơ quan tổ chức công bố giới thiệu bằng nhiều hình thức như biên dịch, in sách, triển lãm, làm phim tư liệu…
Hồ sơ đề cử danh mục di sản tư liệu Chương trình ký ức thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.
