Nón Ba Giang - giản dị mà tinh tế

Để làm được những chiếc nón lá đẹp, bền là cả một nghệ thuật đòi hỏi người làm cần có sự tỉ mỉ, công phu. Tuy làm vất vả với nhiều công đoạn mới ra được một sản phẩm hoàn chỉnh nhưng sản phẩm lại được bán với giá rẻ. Hiện nay, một chiếc nón lá thường được bán từ 20-50 nghìn đồng, loại nón đẹp nhất cũng chỉ được bán với giá 60-80 nghìn đồng.

Vật dụng chính để làm nón là tre, nứa, chỉ và quan trọng nhất là lá tơi. Lá tơi được lấy từ rừng, nhưng người dân Phù Việt chủ yếu sử dụng nguồn từ một số hộ ở xã Thạch Khê thu gom, bán lại. Công đoạn đầu tiên là làm lá, tuy có vẻ đơn giản nhưng thật ra lại đòi hỏi sự khéo léo, cẩn thận, bởi lá tơi được hơ trên lửa nên khi vuốt, là thẳng bằng tay rất dễ bị rách, gãy...

Khung nón được làm từ 18-20 vành tùy loại. Những chiếc nan tre được vót nhỏ một cách cẩn thận, ghép uốn rồi bỏ vào khung.

Những sợi chỉ tăm tắp được khâu bởi bàn tay khéo léo của những người thợ. Mũi khâu tuy chỉ được ước lượng bằng mắt, bằng cảm giác mà vẫn đều đặn như được đo lường kĩ lưỡng.

Tuy đã 80 tuổi nhưng bà Nguyễn Thị Hồng Niên vẫn xâu chỉ rất chính xác. Bà cho hay: “Mỗi người thấy một công đoạn có cái khó riêng của nó. Theo tôi thì xoay lá là công đoạn khó nhất vì nếu xoay lá không đều thì không thể có chiếc nón đẹp. Nhờ mấy chục năm làm trong nghề rồi nên không thấy khó nữa”.

Chị Trần Thị Xuân ở tổ 1, thôn Thống Nhất có hoàn cảnh khó khăn, bị khuyết tật bẩm sinh từ nhỏ nhưng đã vượt lên số phận, tự nuôi sống bản thân bằng nghề làm nón.

Trước đây, nghề làm nón ở Phù Việt được gọi là để “chạy gạo” như lời kể của ông Bùi Văn Nhân, tổ 3, xóm Thống Nhất. Cuộc sống nghèo khó khiến người dân ở đây chỉ biết bám trụ vào nghề nón mà sống, làm bữa trưa kiếm ăn cho bữa tối, cuộc sống cứ thế quay vòng, lay lắt theo nghề. Những vòng xoay của nón cũng như những con người nơi đây luôn phải chống chọi với những khó khăn trong cuộc sống mà vẫn giữ gìn được nghề truyền thống này.

Thời gian trước, làng Phù Việt làm nón rất nhiều. Có xóm, cả nhà đều làm nón. Trẻ em không làm được công đoạn khó thì vuốt lá giúp bố mẹ. Giờ đây, do thị trường tiêu thụ khó khăn, người dân bỏ nghề chuyển sang làm công nhân, thợ nề… nên làng nghề chỉ còn tồn tại nhỏ lẻ trong một số gia đình.

Những câu ví phường nón gắn với một làng nghề truyền thống từng được mệnh danh là “làng Đỏ” trong những năm 30-31 nay vẫn còn được lưu giữ trong ký ức của nhiều thế hệ. Đây là một trong những nét độc đáo, riêng biệt của làng nón Phù Việt mà ít nơi nào có được. (Trong ảnh là nghệ nhân Nguyễn Thị Giang - 81 tuổi, ở thôn Thống Nhất , xã Phù Việt vừa đan nón vừa hát những điệu ví đã gắn bó với bà từ những năm tháng ấu thơ.