Năm 2008, chàng trai trẻ Trần Quốc Quân mang theo hành trang là khát vọng học tập, rời quê hương ra Hà Nội nhập học tại Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội, mở đầu cho hành trình hơn 17 năm gắn bó với mảnh đất Thủ đô.
Bốn năm rưỡi sau, anh tốt nghiệp thủ khoa ngành Cơ học Kỹ thuật, sau đó chuyển tiếp làm nghiên cứu sinh, được giữ lại trường làm giảng viên và bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ vào năm 2018, khi mới 28 tuổi.
“Từ nhỏ, tôi đã yêu thích Toán học và các môn khoa học cơ bản nên quyết định theo đuổi chuyên ngành Cơ học Kỹ thuật, bởi đây là ngành vừa có tính nền tảng, vừa ứng dụng thực tiễn. Tại Trường Đại học Công nghệ, tôi được trải nghiệm môi trường học thuật nghiêm túc, nhận được sự hướng dẫn tận tình, định hướng và hỗ trợ của các thầy cô, đồng thời được tiếp cận nghiên cứu từ rất sớm. Chính những trải nghiệm đó đã thôi thúc tôi tiếp tục gắn bó với ngôi trường này cho đến hôm nay”, PGS. TS Trần Quốc Quân chia sẻ.
Anh kể, quãng thời gian làm nghiên cứu sinh là thử thách lớn nhất. Tốt nghiệp thủ khoa, Trần Quốc Quân từng nghĩ đến việc đi làm trong doanh nghiệp để tự trang trải cuộc sống.
“Cầm tấm bằng tốt nghiệp trên tay, đó có lẽ cũng là thời điểm khó khăn nhất. Ước mơ theo đuổi con đường nghiên cứu đã có từ lâu, nhưng tôi thật sự chần chừ khi nhìn thấy phần lớn bạn bè đầu quân cho các tập đoàn, doanh nghiệp lớn, mức lương đủ để tự lập. Gia đình tôi không khá giả, bố mẹ đã cố gắng nuôi tôi ăn học suốt những năm đại học. Vì vậy, khi PGS.TSKH Nguyễn Đình Đức – người tôi luôn biết ơn – động viên tiếp tục theo hướng nghiên cứu, tôi đã xin thầy thêm thời gian suy nghĩ. Phải mất trọn 3 tháng, tôi mới đưa ra quyết định theo diện chuyển tiếp nghiên cứu sinh", anh Quân chia sẻ.
Vừa ra trường, anh vừa phải tự lo chi phí nghiên cứu, vừa đi dạy thêm để trang trải sinh hoạt. “Học phí chương trình tiến sĩ và chi phí học tiếng Anh khá cao, trong khi thu nhập hạn chế, nên nhiều lúc tôi vẫn phải nhờ gia đình hỗ trợ”, anh nói.
Đúng vào giai đoạn này, bố anh bất ngờ ngã bệnh khiến gia đình vốn đã vất vả lại càng thêm chật vật. Giữa Hà Nội rộng lớn và bộn bề nỗi lo cơm áo, có những ngày anh ngồi một mình thật lâu, tự hỏi liệu mình có đủ sức đi tiếp con đường này, hay nên dừng lại để san sẻ phần nào những khó khăn đang đè nặng lên những người thân yêu.
Nhưng anh chọn tiếp tục, vì những người luôn dõi theo mình, vì đam mê nghiên cứu và vì niềm tin vào con đường anh đã kiên định từ năm 18 tuổi. Điểm tựa của anh không chỉ có bố mẹ, mà còn là sự hỗ trợ của các thầy cô, đồng nghiệp và cả các bạn sinh viên mà anh giảng dạy - những người đã giúp anh vững tâm trong giai đoạn khó khăn nhất.
Từ đó, Trần Quốc Quân từng bước xây dựng dấu ấn khoa học của riêng mình. Anh nhớ mãi bài báo quốc tế đầu tiên - thành quả của gần một năm miệt mài trong phòng lab, kiên trì với từng phép thử và từng dòng số liệu. “Khi bài báo được đăng tải, tôi thực sự rất vui và xúc động. Đó là cảm giác khó quên đối với bất kỳ người trẻ nào mới bước vào con đường nghiên cứu”, anh hồi tưởng.
Một cột mốc khác là công trình đăng trên Aerospace Science and Technology - tạp chí ISI Q1 thuộc Top 5% vào năm 2024, đánh dấu bước tiến lớn trong hướng nghiên cứu mà anh cùng các thành viên trong nhóm của mình đã theo đuổi trong suốt nhiều năm.
Đến nay, anh đã là tác giả và đồng tác giả của hơn 40 bài báo khoa học, trong đó có hơn 30 bài đăng trên các tạp chí quốc tế uy tín thuộc danh mục ISI, Scopus…, cùng một cuốn sách đã xuất bản.
Các nghiên cứu của anh chủ yếu thiên về vật liệu chức năng có cơ tính biến đổi giúp cứng hơn, bền hơn, chịu nhiệt tốt hơn. Cụ thể là nghiên cứu về ứng xử cơ học của các kết cấu composite có cơ tính biến đổi; nghiên cứu ổn định tĩnh và dao động của các kết cấu composite sandwich và phân lớp; nghiên cứu ổn định tĩnh và dao động của các kết cấu làm từ vật liệu auxetic; tối ưu hóa hình học, vật liệu và dự đoán đặc trưng cơ học của các kết cấu composite áp dụng học máy…
Anh Quân tâm niệm: “Khoa học không có con đường tắt. Kết quả sẽ đến từ sự tích lũy lâu dài, kiên trì, và có thể là hàng nghìn giờ nghiên cứu một cách nghiêm túc. Người trẻ có thể tiến nhanh hơn nếu có nền tảng kiến thức vững chắc được rèn luyện từ giảng đường đại học, môi trường nghiên cứu tốt, sự đam mê và tinh thần chủ động”.
Và những “quả ngọt” đã đến với anh Trần Quốc Quân từ chính sự nghiêm túc và đam mê ấy. Anh được trao Giải thưởng Tài năng Cơ học trẻ Nguyễn Văn Đạo năm 2016 – giải thưởng danh giá nhất trong lĩnh vực Cơ học tại Việt Nam. Năm 2020, anh tiếp tục ghi dấu khi có mặt trong danh sách Forbes Việt Nam 30 Under 30.
“Tôi rất bất ngờ khi biết mình được Forbes chọn. Đây là danh sách 30 người trong độ tuổi dưới 30 có nhiều thành tích nổi bật trong lĩnh vực, ngành nghề của mình, đồng thời tạo ra sức ảnh hưởng và đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của xã hội. Năm ấy có nhiều gương mặt truyền cảm hứng như cầu thủ Huỳnh Như, Quang Hải, nghệ sĩ Châu Bùi và nhiều bạn trẻ tài năng khác, nên tôi thực sự cảm thấy rất vinh dự”, anh nhớ lại.
Ngày được công nhận chức danh phó giáo sư, đặc biệt là trở thành người trẻ tuổi nhất của quê hương Hà Tĩnh trong đợt xét duyệt năm 2025, anh Trần Quốc Quân chia sẻ rất vui mừng và xúc động. “Đây là sự ghi nhận cho quá trình phấn đấu trong học tập, nghiên cứu và giảng dạy của tôi trong nhiều năm qua. Đồng thời, đây cũng là động lực để tôi tiếp tục nỗ lực hơn nữa, đóng góp tốt hơn trong công tác chuyên môn của mình”, anh nói.
Hiện tại, PGS.TS Trần Quốc Quân tiếp tục gắn bó với Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội trong vai trò giảng viên, nhà nghiên cứu và hướng dẫn sinh viên thực hiện đồ án tốt nghiệp, đồng thời đồng hành cùng các học viên cao học và nghiên cứu sinh. Anh cũng đang theo đuổi một số hướng nghiên cứu mới và triển khai các đề tài hợp tác với các nhà khoa học trong và ngoài nước.
Trong tương lai xa hơn, anh mong muốn xây dựng một nhóm nghiên cứu mạnh, tạo môi trường để các bạn sinh viên đam mê khoa học có thể phát triển và theo đuổi con đường nghiên cứu lâu dài.
Gửi lời nhắn đến các bạn trẻ có chung niềm yêu thích nghiên cứu khoa học, anh chia sẻ: “Đam mê là điểm khởi đầu, nhưng chính sự bền bỉ mới là thứ đưa bạn đi xa”. Trong bối cảnh đổi mới sáng tạo, trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số phát triển mạnh mẽ, PGS.TS Trần Quốc Quân bày tỏ tin tưởng các nhà khoa học trẻ sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc mở ra những hướng đi mới, góp phần nâng tầm vị thế khoa học Việt Nam trên bản đồ thế giới.