Văn hóa đọc trong thời đại số

(Baohatinh.vn) - Có những người vẫn duy trì thói quen đọc truyền thống, nhưng cũng có nhiều người tiếp cận tri thức qua những phương tiện mới. Thay vì đọc sách giấy, họ tìm đến sách điện tử, audiobook...

Tôi vẫn nhớ những ngày còn nhỏ, mỗi lần ra tiệm sách cũ với bố là một lần tôi háo hức vô cùng. Mùi giấy ố vàng, những cuốn sách chồng cao ngất, những trang giấy sờn góc…, tất cả tạo nên một không gian đặc biệt lôi cuốn mà tôi có thể dành hàng giờ để khám phá.

Trong những tháng năm công tác xa nhà, món quà mà bố gửi tặng chị em tôi luôn là những cuốn sách. Mỗi lần nhận được thư và quà của bố, chúng tôi lại reo lên và giành nhau đọc trước. Đến tận giờ, tôi còn nhớ như in cái mùi giấy thơm phức tỏa ra từ đó. Nó đã trở thành một phần quan trọng trong tuổi thơ tôi, để mỗi khi thấy lại mùi hương ấy, lòng tôi lại nghẹn ngào nhớ nhung, mắt tôi lại cay xè muốn khóc.

pho-sach-ha-noi-7.jpg
Sau này khi đã lên Thủ đô học đại học, tôi vẫn giữ thói quen đọc sách hằng ngày... (Ảnh minh họa từ Internet).

Tôi lớn lên cùng những trang sách như thế. Sau này khi đã lên Thủ đô học đại học, tôi vẫn giữ thói quen đọc sách hằng ngày. Cuối tuần tôi tranh thủ tìm đến các hiệu sách cũ trên đường Láng. Đâu đó trên phố Bà Triệu, một tiệm sách cũ nhỏ xíu nhưng nhiều thế hệ sinh viên biết đến bởi hai lý do: một là tiệm có nhiều sách hiếm, hai là ông chủ tiệm rất kiêu kỳ. Ông ta có thể cáu kỉnh, sẵn sàng không bán sách cho người mua chỉ vì bị hỏi những câu hỏi mà ông cho là thừa thãi.

Tôi từng có những ngày nằm dài cả buổi chỉ để đọc “Biên niên ký chim vặn dây cót” của Murakami Haruki, thấy mình như lạc vào một thế giới vừa mơ hồ vừa sâu thẳm và những đêm mùa hè đọc “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư, lòng chộn rộn thương xót những kiếp người trong veo mà khổ đau. Có khi tôi nằm đọc “Và khi tro bụi” của Đoàn Minh Phượng đến tận khuya, rồi mơ hồ nghĩ về tình yêu, sự cô đơn trong lòng những con người thời hiện đại. Những trang sách ấy không chỉ mang lại cảm xúc thẩm mĩ mà còn mở ra những cánh cửa giúp tôi hiểu thêm về chính mình.

Nhưng rồi một ngày, tôi nhận ra mình đã bỏ dần thói quen đọc sách mỗi đêm. Hằng ngày, rồi hằng tuần, những cuốn sách trên giá không còn được lật mở ra nhiều như trước nữa. Chúng bị thay thế bởi điện thoại, máy tính bảng, với những tin tức lướt qua trong vài giây trên màn hình.

imagedaidoanketvn-images-upload-ngocdx-04222022-8anh2.jpg
Thay vì đọc sách giấy, họ tìm đến sách điện tử, audiobook, hoặc thậm chí là những bài viết chuyên sâu trên các nền tảng trực tuyến... (Ảnh minh họa từ Internet).

Có thể dễ dàng nhận ra, ngày nay, ở các quán cà phê, người ta “giao tiếp” với điện thoại nhiều chưa từng thấy. Lướt Facebook, TikTok, YouTube, dường như giới trẻ dửng dưng với mọi thứ còn lại, trong đó có sách. Chính tôi cũng bị cuốn vào dòng chảy của mạng xã hội với vô vàn thứ hấp dẫn. Đôi khi không hẳn vì những thứ hấp dẫn, mà là những thứ có tính giải trí cao, vô thưởng vô phạt song khiến con người tiêu hao được thời gian rảnh rỗi hay buồn chán. Và có lúc giật mình tôi tự hỏi: phải chăng văn hóa đọc đang dần biến mất? Hay nó chỉ đang thay đổi theo một cách mà chính tôi cũng chưa kịp nhận ra?

Phải thừa nhận một thực tế là hiện nay, đọc sách không còn là một ưu tiên tự nhiên trong cuộc sống của nhiều người. Chúng ta có quá nhiều thứ để bận tâm: công việc, học hành, mạng xã hội, những video ngắn đầy hấp dẫn, những cuộc trò chuyện không đầu không cuối trên các nền tảng trực tuyến. Việc ngồi xuống, mở một cuốn sách và dành trọn vẹn sự chú ý cho nó trở thành một điều xa xỉ. Ngay cả với tôi - người từng mê mải nằm đọc sách suốt buổi chiều - cũng từng có lúc không chạm đến cuốn sách nào trong suốt cả tháng. Mỗi lần định đọc, tôi lại bị cám dỗ bởi thông báo mới, bởi một video trending, hay đơn giản chỉ là cảm giác muốn nghỉ ngơi bằng những thứ “dễ tiêu hóa” hơn.

bqbht_br_dsc03471.jpg
Sách chưa từng biến mất khỏi cuộc đời mình, chỉ là nó đang bị lấn át bởi quá nhiều tiếng ồn khác...

Nhưng tôi cũng nhận ra: sách chưa từng biến mất khỏi cuộc đời mình, chỉ là nó đang bị lấn át bởi quá nhiều tiếng ồn khác. Trước đây, tôi có thể dành cả buổi chiều bên một cuốn tiểu thuyết dày, còn bây giờ, tôi đọc những bài báo trên mạng, theo dõi tin tức từ các trang điện tử, thậm chí nghe audiobook khi di chuyển. Việc đọc không mất đi, chỉ là nó không còn giới hạn trong những cuốn sách truyền thống nữa. Văn hóa đọc không mất đi, nó chỉ không còn giống như trước. Không còn nhiều người đọc sách giấy trong im lặng, nhưng họ vẫn đọc, bằng những cách mới. Có người chọn sách điện tử, có người nghe sách nói khi đi làm, có người đọc những bài viết dài trên các nền tảng chuyên sâu, có người vẫn giữ thói quen đọc mỗi đêm dù chỉ một chương.

Với thể loại sách văn học, các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng truyện ngắn và tiểu thuyết được độc giả quan tâm nhiều hơn so với các thể loại khác như thơ, ký… Phần lớn người đọc chọn sách văn học là đọc theo cảm hứng, do thích đọc, chỉ một số ít đọc do thói quen. Mục đích của việc đọc chủ yếu là để giải trí, thư giãn và để nâng cao kiến thức, vốn hiểu biết cuộc sống.

Có những người vẫn duy trì thói quen đọc truyền thống, nhưng cũng có nhiều người tiếp cận tri thức qua những phương tiện mới. Thay vì những tác phẩm văn học kinh điển, họ chọn sách kỹ năng, truyện tranh hoặc những cuốn self-help. Thay vì đọc sách giấy, họ tìm đến sách điện tử, audiobook, hoặc thậm chí là những bài viết chuyên sâu trên các nền tảng trực tuyến. Họ không chỉ đọc mà còn chia sẻ, thảo luận về những gì mình đọc trên mạng xã hội, trong các hội nhóm yêu sách. Với các tác phẩm văn học mạng, nơi các sáng tác được đưa lên từng phần và nhà văn chờ đợi ý kiến, sự tham gia của độc giả, họ thậm chí còn tương tác, thúc đẩy các kết thúc theo cách họ mong muốn, trở thành đồng tác giả. Đây cũng là một trong những ưu điểm của văn học mạng khi mở rộng vai trò của người đọc, khuyến khích trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo của họ, khiến họ không còn là những người đọc thụ động.

Trường Tiểu học, THCS&THPT Albert Einstein (TP Hà Tĩnh) tổ chức chương trình "Đọc sách trong thời đại kỹ thuật số".

Trường Tiểu học, THCS&THPT Albert Einstein (TP Hà Tĩnh) tổ chức chương trình "Đọc sách trong thời đại kỹ thuật số".

Một thách thức khác của văn hóa đọc hiện đại là sự cạnh tranh với những hình thức giải trí khác. Người đọc dễ bị cuốn vào những video ngắn, những nội dung nhanh chóng thay vì dành thời gian để đọc một cách chậm rãi. Khi có quá nhiều thứ hấp dẫn, việc đọc sách trở thành một lựa chọn ít được ưu tiên hơn.

Cũng bởi vậy mà xu hướng đọc nhanh, đọc ngắn, đọc sách mỏng trở nên phổ biến. Bên cạnh đó, truyện tranh cũng được nhiều người ưa thích, với lý do dễ đọc, đọc nhanh hết, dễ hiểu. Một bài viết dài có thể bị bỏ qua, nhưng một bài viết tóm tắt với nội dung cô đọng lại thu hút nhiều người. Tôi không phủ nhận sự tiện lợi của điều này, nhưng đồng thời tôi cũng lo rằng chúng ta đang dần mất đi thói quen đọc sâu - một thói quen giúp chúng ta suy ngẫm và thấu hiểu vấn đề một cách toàn diện hơn.

Tôi đã từng thử đọc sách trên điện thoại và máy tính bảng, nhưng không có cảm giác trọn vẹn như khi cầm một cuốn sách thực sự. Tôi dễ bị phân tâm bởi những thông báo trên màn hình, và đôi khi chỉ lướt qua mà không thực sự suy ngẫm. Nhưng tôi cũng không thể phủ nhận rằng, việc đọc sách điện tử mang lại nhiều tiện ích: tôi có thể lưu trữ hàng trăm cuốn sách trong một thiết bị nhỏ gọn, có thể đọc ở bất cứ đâu, bất cứ khi nào mà không cần lo lắng về trọng lượng của những cuốn sách dày cộp.

Một trong những điều khiến tôi lo lắng nhất chính là sự thay đổi trong cách chúng ta tiếp cận thông tin. Khi mọi thứ đều có thể tra cứu trên Google chỉ trong vài giây, chúng ta có còn đủ kiên nhẫn để đọc một cuốn sách dày hàng trăm trang chỉ để hiểu về một vấn đề? Tôi cũng từng rơi vào vòng xoáy này. Có những lúc, tôi không muốn đọc một cuốn sách dài mà chỉ tìm một bài viết tóm tắt trên mạng. Nhưng rồi tôi nhận ra rằng, đọc tóm tắt không bao giờ có thể thay thế trải nghiệm thực sự khi đọc sâu một cuốn sách. Nó giống như việc xem một bộ phim qua phần giới thiệu, bạn có thể biết nội dung chính nhưng không thể cảm nhận được chiều sâu của câu chuyện.

Các phương tiện nghe nhìn như truyền hình, báo mạng, sách điện tử… rõ ràng đã làm thay đổi thói quen đọc sách của độc giả. Tuy nhiên, tôi từng hỏi nhiều người và được biết họ vẫn thích cầm một cuốn sách trên tay để đọc hơn. Bản thân tôi cũng vậy, mặc dù việc đó đã không duy trì được thường xuyên như trước, nhưng mỗi khi cầm một cuốn sách in để đọc, tôi vẫn có cảm giác thư thái hơn là đọc trên một chiếc điện thoại hay iPad.

Tôi có thể chạm vào từng con chữ trên đó, nhấn nhá đọc đi đọc lại một đoạn. Tôi có thể gấp mép một trang nào đó để đánh dấu, thậm chí dùng bút màu gạch chân, tô đậm một đoạn cần nhớ, cần đọc lại. Tôi có thể hình dung những câu chuyện có thực phía sau những lời đề tặng ở đầu cuốn sách mua ở tiệm sách cũ, tưởng tượng ra những người bố nào đó từng yêu thương dành dụm tiền để mua tặng con mình, người đọc nào đó từng thích thú với cuốn sách để rồi tặng lại bạn thân, hay nhà văn nào đó mới vào nghề vừa e dè vừa háo hức ghi lời đề tặng cuốn sách vừa xuất bản dành cho một nhà văn thế hệ trước…

bqbht_br_img-7417.jpg
Sẽ luôn có một phần trong thế hệ hôm nay, và cả mai sau, vẫn trân trọng những khoảnh khắc được sống cùng một cuốn sách...

Những trang sách này đã từng được lật giở, những cảm xúc đã từng lắng đọng ở đây, những đời sống từng tiếp diễn bên trang sách này…, tất cả khiến tôi xúc động khi cầm trên tay một cuốn sách cũ. Rồi đến lúc mở những cuốn sách mới mua để trở thành người đầu tiên đọc chúng, tôi lại nghĩ rằng một ngày nào đó những người bạn, những đứa con tôi sẽ tiếp tục lật giở trang giấy thơm tho này, họ sẽ khóc, sẽ cười giống như tôi bây giờ. Ý nghĩ ấy khiến tôi thực sự vui thích.

Sách vẫn ở đó, chỉ là chúng ta cần một chút nỗ lực để tìm lại nó trong đời sống bận rộn. Tôi học cách sắp xếp lại thời gian, đọc ít nhưng đều đặn. Tôi lựa những cuốn sách khiến mình rung động, không cần phải nặng nề, chỉ cần đủ để giữ mình lại lâu hơn với trang giấy. Tôi tắt thông báo điện thoại khi đọc, tự tạo cho mình những khoảng không gian yên tĩnh.

Tôi biết rằng văn hóa đọc vẫn đang tồn tại, không phải ở hình thức bề nổi như những trào lưu mạng xã hội, mà ở sâu dưới lớp bề mặt ồn ào đó. Nó vẫn hiện hữu trong những người lặng lẽ đọc sách giữa một quán cà phê đông người, trong tiếng lật trang khe khẽ trên xe buýt, trong những góc nhỏ của các thư viện cũ kỹ mà vẫn có người lui tới.

Và tôi cũng tin rằng, sẽ luôn có một phần trong thế hệ hôm nay, và cả mai sau, vẫn trân trọng những khoảnh khắc được sống cùng một cuốn sách. Sẽ luôn có những ông bố công tác xa nhà và gửi về cho con mình những món quà trong đó gói ghém cẩn thận và đẹp mắt một cuốn sách. Sẽ luôn có những cô bé, cậu bé như tôi háo hức chờ đợi và mở món quà đó ra với một tiếng reo mừng, lúc nào cũng như lần đầu tiên được tặng quà. Chỉ cần ta không để thói quen đọc sách trôi tuột đi, văn hóa đọc sẽ không bao giờ mất. Nó chỉ đang lớn lên và thay đổi, như chính chúng ta và như bản thân cuộc sống này mà thôi.

Chủ đề Đời sống văn hóa

Đọc thêm

Podcast tản văn: Bến nước sông quê

Podcast tản văn: Bến nước sông quê

Có những dòng sông không chỉ chảy qua đất đai mà còn chảy dọc theo miền ký ức. Có những bến nước không chỉ là nơi neo đậu của những chuyến đò ngang, mà còn là nơi neo đậu của hồn quê, của tình người, và những kỷ niệm lắng sâu.
Podcast tản văn: Nhớ bóng tre làng

Podcast tản văn: Nhớ bóng tre làng

Tôi sinh ra và lớn lên từ làng, nơi có lũy tre xanh rì rào khăng khít, nơi ôm ấp tôi từ thuở ấu thơ đầu trần chân đất, nơi thật thà chất phác ruộng đồng vàng hươm, dòng kênh miệt mài tưới tắm đi qua bao vật đổi sao dời…
Podcast mỗi tuần một câu chuyện: Mùa lúa trổ bông

Podcast mỗi tuần một câu chuyện: Mùa lúa trổ bông

Chiều quê yên ả, những cánh đồng mướt xanh như tấm thảm trải dài vô tận. Màu xanh ngút ngàn căng tràn sức sống của lúa đương thì con gái khiến người xem như được tiếp thêm nguồn sinh lực sống mạnh mẽ...
Thái Lan lo du lịch Việt Nam vượt mặt

Thái Lan lo du lịch Việt Nam vượt mặt

Lượng khách quốc tế đến Việt Nam trong tháng 3 tăng gần 50% so với trước đại dịch, trong khi Thái Lan tăng trưởng chậm khiến các doanh nghiệp lữ hành lo lắng.
Podcast truyện ngắn: Mùa cau trở lại

Podcast truyện ngắn: Mùa cau trở lại

"Mùa cau trở lại" của tác giả Sơn Trần. Với giọng kể chân thành, mộc mạc, câu chuyện không chỉ nói về mùa cau – mùa vụ gắn bó với đời sống người dân quê – mà còn thấm đẫm những tình cảm gia đình, nỗi nhớ quê hương, và tình yêu âm thầm mà sâu sắc.
Podcast tản văn: Nhớ nhung mít ta ở làng

Podcast tản văn: Nhớ nhung mít ta ở làng

Có những hương vị tuổi thơ chỉ cần nhắc tới thôi đã khiến lòng ta thổn thức. Trong ký ức của nhiều người, trái mít quê – mộc mạc, thơm nồng – không chỉ là món quà ngọt ngào của đất trời mà còn là biểu tượng của tình làng nghĩa xóm, đầy ắp yêu thương.
Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Sáng 6/5, Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025 đã khai mạc trọng thể tại Học viện Phật giáo Việt Nam ở TP Hồ Chí Minh với chủ đề “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững".
Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Trên tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh có nhiều đoạn tuyến băng qua đồng ruộng, đồi núi, sông suối tạo nên những cảnh đẹp hữu tình. Tuyến cao tốc được kỳ vọng tạo động lực quan trọng trong việc mở ra không gian phát triển mới về kinh tế - xã hội, thu hút đầu tư cho Hà Tĩnh.
Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Thời tiết khá tốt, nhiều sản phẩm mới hấp dẫn, giao thông thuận tiện... là những yếu tố quan trọng giúp các khu, điểm du lịch Hà Tĩnh thu hút hơn 734 nghìn lượt khách trong kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5.
Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Hà Tĩnh được thiên nhiên ban tặng cảnh quan sơn thủy hữu tình với những bãi biển cát mịn, nước trong, nhiều làng chài cổ có tuổi đời hàng ngàn năm. Về Hà Tĩnh, du khách không chỉ được đắm mình trong làn nước biển xanh trong, ngắm cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn được nghe những huyền tích thú vị.
Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Danh họa Nguyễn Phan Chánh có mối tình lớn với người vợ đầu tiên, người đã sinh cho ông 6 người con và dâng hiến cả cuộc đời cho gia đình. Dù là vợ của một danh họa nổi tiếng, nhưng bà có một cuộc đời vất vả, lo toan và nhiều hy sinh.
Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Võ Hồng Huy là người có nhiều đóng góp cho kho tàng văn hoá dân gian xứ Nghệ với danh xưng: “kẻ sĩ Ngàn Hống”.
Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Duyên nợ với thi ca đã giúp thầy giáo dạy Sử sinh ra từ miền quê mặn mòi ven biển Đỉnh Bàn (TP Hà Tĩnh) đến với những vần thơ thấm đẫm phù sa quê hương. Trương Ngọc Ánh làm nhiều thơ, đủ các thể loại nhưng nhiều nhất, đặc sắc nhất vẫn là những bài thơ lục bát.
Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

50 năm sau ngày thống nhất đất nước, các thế hệ văn nghệ sỹ Hà Tĩnh đã góp phần xây dựng được một nền VHNT dày dặn. Với hàng ngàn tác phẩm trên các lĩnh vực,  phản ảnh sinh động về sự phát triển kinh tế, văn hoá xã hội của Hà Tĩnh qua các giai đoạn lịch sử.
Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc đã 50 năm nhưng âm hưởng hào hùng của những ngày tháng khói lửa vẫn vẹn nguyên bởi những ca khúc đi cùng năm tháng. Lời ca tiếng hát đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn, hun đúc tâm thế của cả dân tộc cùng ra trận và làm nên chiến thắng 30/4/1975.
Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Hai người bạn già ngồi bên nhau, nhấp từng ngụm trà cảm nhận vị đắng chát tan ra trong khoang miệng. Rồi chỉ còn lại vị ngọt cứ mênh mang nơi cuống họng. Ánh mắt họ hướng về phía lá cờ đỏ sao vàng treo trước cổng nhà đang tung bay trong gió…
Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Tối 29/4 - rạng sáng 30/4, hàng nghìn người dân tập trung trên các tuyến đường trung tâm TP.HCM để chờ xem Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Tối 28/4, 10.500 drone lần lượt thắp sáng bầu trời TP.HCM trong khoảng 7 phút, chào mừng 50 năm thống nhất đất nước với hàng loạt hình ảnh biểu tượng như Bác Hồ, Dinh Độc Lập...
Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Đây là sự kiện khởi động cho mùa du lịch biển sôi động năm 2025, góp phần quảng bá vẻ đẹp nguyên sơ, hấp dẫn của vùng biển Thạch Hải (TP Hà Tĩnh) đến với du khách gần xa.
Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Bước đi trong lòng địa đạo, cô thấy tim mình rung lên trong lồng ngực. Còn người cựu chiến binh già, có biết bao hồi ức đẹp ùa về, hồi ức về một thời binh lửa...