Bài hát World Cup 2010 và dấu hỏi về hàng triệu USD thất lạc

15 năm sau khi ra đời, bài hát chính thức của World Cup 2010 - Waka Waka (This Time for Africa) - vẫn nổi tiếng toàn cầu, đứng thứ 18 trong những video nhiều lượt xem nhất lịch sử YouTube, với hơn 4,3 tỷ lượt xem. Lượt xem của nó vẫn tăng liên tục, đặc biệt vào dịp diễn ra mỗi kỳ World Cup.

Nhưng đằng sau giai điệu được coi như "lời ca châu Phi" ấy là câu chuyện phức tạp về bản quyền, cam kết từ thiện và số tiền hàng triệu USD chưa bao giờ đến được nơi hứa hẹn.

Ngày 26/4/2010, FIFA và Sony Music ra thông cáo chung: "Toàn bộ lợi nhuận từ bài hát sẽ được chuyển cho chiến dịch chính thức của World Cup 2010, chương trình '20 Centers for 2010', nhằm xây dựng 20 trung tâm bóng đá - giáo dục - y tế trên khắp châu Phi, cùng các tổ chức từ thiện khác".

Shakira, nữ ca sĩ người Colombia được mệnh danh là "nữ hoàng nhạc Latin", cũng không giấu được sự phấn khích. "Đây là cơ hội tạo ra một di sản giáo dục bền vững cho trẻ em, điều tôi luôn ấp ủ", cô nói.

Chủ tịch FIFA khi đó, Sepp Blatter, cũng gọi Waka Waka là "nhịp điệu của châu Phi", một biểu tượng cho kỳ World Cup đầu tiên trên lục địa này.

Bài hát nhanh chóng trở thành hiện tượng toàn cầu, đạt bạch kim tại Mỹ, kim cương ở Pháp, Đức, Brazil, Thụy Điển, và đứng đầu bảng tại 11 quốc gia khác. Video trên YouTube hiện vượt 4,3 tỷ lượt xem, còn trên Spotify là gần 1 tỷ lượt nghe. Đây là một trong 5 ca khúc nổi tiếng nhất của Shakira.

Nhờ doanh thu khổng lồ, đến năm 2014, 20 trung tâm mà FIFA cam kết đã được xây dựng. Nhưng từ đó, nguồn tiền biến mất.

Từ năm 2014, Waka Waka vẫn tiếp tục đem về doanh thu lớn nhờ bản quyền phát sóng, biểu diễn và stream trực tuyến. Tuy nhiên, theo tạp chí điều tra Josimar Football, không một đồng nào trong khoản thu này được báo cáo là chuyển cho quỹ từ thiện. Các câu hỏi gửi tới FIFA và Sony Music đều không có hồi đáp.

Tạp chí kinh tế Nam Phi Currency từng ước tính, riêng tiền bản quyền streaming có thể lên tới 9 triệu USD. Nhưng, không ai biết số tiền đó đi đâu.

Ngay từ khi phát hành, Waka Waka đã vướng tranh cãi đạo nhạc. Điệp khúc "Zamina mina éé Waka Waka éh éh" thực chất được lấy nguyên giai điệu từ bài Zamina Mina năm 1986 của ban nhạc Cameroon Zangalewa.

Bị phản đối dữ dội tại châu Phi, FIFA và Sony buộc phải tìm giải pháp thỏa hiệp. Tháng 5/2010, trước nguy cơ kiện tụng, một thỏa thuận bí mật được ký kết. Theo Josimar, Zangalewa được hưởng 33,33% tiền bản quyền xuất bản. Ban nhạc Freshlyground của Nam Phi góp phần thu âm ca khúc, nhận tổng cộng 4%. Nhà sản xuất John Hill giữ 23,33%. Phần lớn nhất, 39,34%, thuộc về Shakira.

Điều này trái ngược hoàn toàn với tuyên bố "toàn bộ lợi nhuận dành cho từ thiện" mà FIFA từng công bố.

Freshlyground, nhóm nhạc Nam Phi đa chủng tộc, được mời tham gia với niềm tin rằng đây là một dự án thiện nguyện. Họ thu âm một phần nhạc nền tại New York, song không bao giờ ký hợp đồng chính thức.

Thực tế, FIFA đã đặt điều kiện, rằng ca khúc chính thức World Cup 2010 phải có yếu tố châu Phi. Việc John Hill tình cờ gặp Freshlyground trong cùng tòa nhà thu âm tại New York đã giúp Shakira đáp ứng yêu cầu. Đến ngày chung kết World Cup, Shakira thậm chí từng muốn loại Freshlyground khỏi màn trình diễn, nhưng FIFA buộc phải giữ nhóm này lại.

Mỗi thành viên Freshlyground chỉ nhận 0,57% bản quyền, gần như tượng trưng. Điều khiến họ bức xúc không phải vì tỷ lệ nhỏ, mà vì từ năm 2014, toàn bộ dòng tiền ca khúc không còn minh bạch.

Theo các chuyên gia trong ngành, doanh thu một bản nhạc đến từ hai nguồn: master rights (quyền đối với bản thu âm gốc) và publishing rights (quyền xuất bản). Quyền "master rights" thường thuộc về các nghệ sĩ nhỏ lẻ, với tỷ lệ thường không quá 15% doanh thu. Còn "publishing rights" thuộc về các nhà sản xuất, đem lại doanh thu trực tiếp từ mỗi lượt bán hay stream.

Khác với ban nhạc Band Aid năm 1984, khi hai ca sĩ Bob Geldof và Midge Ure hiến toàn bộ quyền lợi ca khúc Do They Know It’s Christmas? cho quỹ từ thiện, Shakira và John Hill giữ nguyên quyền xuất bản của họ. Điều đó có nghĩa, từ ngày đầu tiên phát hành, họ đã liên tục thu tiền từ Waka Waka, dù bài hát mang nhãn từ thiện.

Josimar cho rằng: "Shakira và John Hill kiếm hàng triệu USD từ một ca khúc mà phần nổi tiếng nhất không phải do họ sáng tác, lại được quảng bá là vì châu Phi".

Đến nay, FIFA và Sony vẫn im lặng. Những trung tâm "20 Centers for 2010" hoạt động trong vài năm, nhưng các nguồn tài trợ sau đó không còn. Câu hỏi "hàng triệu USD từ Waka Waka đã đi đâu?" chưa có lời giải.

Điều chắc chắn là Shakira vẫn biểu diễn ca khúc trong các tour diễn. Và mỗi lần nó vang lên, tiền vẫn chảy vào tài khoản của cô cùng ê-kíp sản xuất. Trong khi đó, mục tiêu "tạo di sản giáo dục cho châu Phi" chỉ còn là ký ức.

Một thành viên Freshlyground thừa nhận: "Chúng tôi không có thù oán gì, chỉ muốn biết: số tiền sau 2014 đã đi đâu?".

Waka Waka được nhớ đến như giai điệu rộn ràng của World Cup 2010, kỳ World Cup đầu tiên ở châu Phi. Nhưng sau 15 năm, người ta không còn chỉ nhắc đến niềm vui. Bài hát trở thành minh chứng cho khoảng cách giữa lời hứa và thực tế, khi một sản phẩm được gắn mác từ thiện, nhưng vận hành như một sản phẩm thương mại toàn cầu.

Và đến nay, với hàng triệu USD biến mất, chưa ai đứng ra giải thích.

Theo Josimar Football