50 năm nền văn học nghệ thuật sau ngày đất nước thống nhất

Các thế hệ nhà văn Hà Tĩnh với việc khai thác đề tài lịch sử trong văn học

(Baohatinh.vn) - Sau khi đất nước thống nhất, cùng các nhà văn trên cả nước, các thế hệ nhà văn của Hà Tĩnh cũng đã bước vào khai thác đề tài lịch sử và có những thành công nhất định.

Không kể thế hệ nào, đề tài lịch sử là một thách thức lớn đối với các tác giả. Nó bắt buộc người viết phải dụng công hơn trong việc tìm, đọc, hiểu tài liệu về vấn đề mà mình định viết nhưng không có nghĩa là nó quá khó. Nhiều nhà văn cho rằng, việc đưa tư liệu lịch sử nhiều hay ít vào trong tác phẩm của mình không phải là điều quan trọng, vì viết truyện lịch sử là sáng tác dựa trên một câu chuyện hay một nhân vật lịch sử nào đó chứ không phải là chép lại lịch sử. Điều quan trọng là người viết có thực sự thấm thía nhân vật hay câu chuyện lịch sử đó hay không và nó có đủ sức mạnh để thôi thúc buộc tác giả phải cầm bút để viết về nó?

bqbht_br_70d4220618t56189l0.jpg
Những trầm tích văn hóa, lịch sử của quê hương Hà Tĩnh là đề tài quý giá để các nhà văn khai thác.

Đề tài lịch sử trong văn học gồm hai mảng lớn: viết về thời kỳ trung đại (quá khứ đã lùi xa, từ thế kỷ I đến giữa thế kỷ XX) và thời kỳ kháng chiến kiến quốc (quá khứ gần, từ 1945 đến nay). Viết về thời kỳ trung đại, đó là lịch sử đã lùi xa với những giai đoạn lịch sử đau thương, những vương triều và danh nhân nổi tiếng, cả những nhân vật lịch sử còn tồn nghi, còn những góc khuất.

Trong các loại hình nghệ thuật về đề tài lịch sử, tiểu thuyết chiếm nhiều ưu thế có khả năng tái hiện bức tranh đa dạng, cực kỳ phong phú của cuộc sống, giúp người đọc hiểu cụ thể và toàn diện hiện thực xã hội muôn màu nhà văn muốn phản ánh. Xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử luôn là thách thức lớn với người cầm bút, tiêu biểu nhất có nhà văn Nguyễn Huy Tưởng với “Đêm hội Long Trì” (tiểu thuyết), “Vũ Như Tô” (kịch), “An Dương Vương xây thành Ốc”, “Cột đồng Mã Viện”, “Lá cờ thêu sáu chữ vàng”, “An Tư”, “Kể chuyện Quang Trung” (truyện thiếu nhi)…

11233.jpg
Trích đoạn phim Đêm hội Long Trì chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng.

Từ năm 1975 trở lại đây, đội ngũ nhà văn viết về lịch sử hùng hậu hơn nhiều. Các cây bút thành công xuất sắc ở đề tài này gây được tiếng vang trong dư luận như: “Mẫu Thượng ngàn”, “Hồ Quý Ly”, “Đội gạo lên chùa” (Nguyễn Xuân Khánh), "Bão táp triều Trần" (Hoàng Quốc Hải), "Dàn thiêu" (Võ Thị Hảo), "Gió lửa" (Nam Giao)… và nữa, “Sương mù tháng Giêng”, “Đôi mắt Đông Triều” (Uông Triều) đã “châm ngòi” cho nhiều cuộc tranh luận về hư cấu trong tiểu thuyết lịch sử.

Có một vấn đề khiến độc giả cũng như giới phê bình băn khoăn là hư cấu trong tiểu thuyết lịch sử nên ở mức độ nào; có tỷ lệ giữa hiện thực và hư cấu trong tác phẩm lịch sử hay không bởi không riêng gì đề tài lịch sử mà bất cứ đề tài nào cũng cần hư cấu. Tất nhiên, hư cấu lịch sử thì khó hơn và cũng rất nhạy cảm. Vì lịch sử là một cái gì đó đã đi vào tiềm thức, đã qua sách giáo khoa, đã được sàng lọc rồi, bây giờ các nhà văn viết khác đi thì chuyện tranh cãi là không tránh khỏi. Và, chính sự mạo hiểm, nguy hiểm ở trong từ hư cấu đó tạo nên sự hấp dẫn của đề tài lịch sử.

154d1102014t1783l4-kieu21.jpg
Tạo hình 3 nhân vật chính: Thúc Sinh, Thúy Kiều, Hoạn Thư trong phim điện ảnh “Kiều” của đạo diễn Mai Thu Huyền. Ảnh: Internet.

Không nằm ngoài dòng chảy đó, những nhà văn Hà Tĩnh đã có những đóng góp nhất định khi viết về đề tài lịch sử nói về con người và vùng đất Hà Tĩnh, đó là một lợi thế khiến các nhà văn Hà Tĩnh từng bước có những khẳng định với đề tài này. Thế hệ trước có Kịch tác gia Phan Lương Hảo (giải thưởng Nhà nước về VHNT) với những vở kịch nổi tiếng: “Cô Tám” (1973), “Mai Thúc Loan” (1985), “Xôn xao rừng quế” (1990), “Huyền thoại núi Hồng” (1998)… Nhà văn Đức Ban (giải thưởng Nhà nước về VHNT) với “La Sơn Nguyễn Biểu” (kịch dài); “Lửa Ngàn Sâu” (kịch dài), “Trăm năm ngàn năm Hải Thượng Lãn Ông”.

bqbht_br_b1.jpg
Một cảnh trong vở kịch “Trăm năm ngàn năm Hải Thượng Lãn Ông” của nhà văn Đức Ban

Và gần đây nữa, những tác giả trẻ Hà Tĩnh đã gây được dấu ấn khi sáng tác về đề tài lịch sử. Có thể kể đến tác giả Trần Quỳnh Nga với các truyện ngắn: “Chuyện cũ như mây dần trôi” (viết về Hải Thượng Lãn Ông), “Bóng dáng người xưa” (viết về Đại thi hào Nguyễn Du), “Ức cố nhân” (viết về Nguyễn Trãi), “Trong rừng trúc” (viết về Hoàng Hoa Thám)… Trần Tú Ngọc với “Chiều Cổ Loa nổi gió”, “Giấc mơ xa xứ”, “Đêm An Kinh mây phủ”, “Ngụ ngôn tháng Tư”… hay Nguyễn Trung Tuyến với “Mây trắng đầu non”, “Mai núi”, “Cửu Khổng”… đều gây được tiếng vang trên văn đàn.

Chính sử của Việt Nam thường ghi lại những sự kiện lớn mà ít khi ghi chép lại những vấn đề cá nhân của các nhân vật lịch sử. Đó chính là mảnh đất để nhà văn xây dựng nên những nhân vật sống động, là nơi tác giả thể hiện được tài năng của mình trong nghệ thuật miêu tả tính cách nhân vật. Nhân vật đó như thế nào, họ có suy nghĩ gì, có tình cảm gì, điều gì đã đẩy họ đến những hành động sách sử đã ghi lại...

Kể từ khi đất nước thống nhất, một trang mới trong lịch sử và đời sống dân tộc được mở ra. Toàn dân ta tiến hành hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhờ có độ lùi thời gian, nhà văn có điều kiện thuận lợi hơn trong việc đọc, nghiên cứu và có nhiều cảm hứng viết về đề tài lịch sử. Đây là một mảng đề tài rộng lớn có đời sống sáng tác đa dạng. Những người viết về đề tài lịch sử ít nhiều cũng là các nhà biện khảo, họ đều có tư cách của nhà khảo cứu để làm việc với hàng núi tư liệu, đào bới trong đó để tạo nên một ý tưởng của mình.

Nhìn lại để thấy rằng, trong “nhịp độ” phát triển mới của đời sống văn học nghệ thuật, trao cho tác giả trẻ những điều kiện về không gian sáng tạo - sự bình đẳng, dân chủ, đồng thời đặt vào họ niềm tin, chính là hướng đi đầy hy vọng của sáng tạo nghệ thuật trong đề tài lịch sử.

Chủ đề 50 năm văn học nghệ thuật sau ngày đất nước thống nhất

Đọc thêm

Podcast tản văn: Có những sớm mai

Podcast tản văn: Có những sớm mai

"Có những sớm mai" của tác giả Thanh Tuân là tản văn nhẹ nhàng, đưa người đọc về với cảm giác bình yên vào buổi sáng với những âm thanh, hình ảnh giản dị, quen thuộc...
Vui hè ở quê - trải nghiệm thú vị

Vui hè ở quê - trải nghiệm thú vị

Cho trẻ vui hè ở quê là cơ hội để trẻ em có những trải nghiệm ngày hè lý thú ở các vùng nông thôn, được khám phá thiên nhiên gần gũi mà ở các đô thị lớn các em không dễ gì có được.
Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Tiếc cho phim hoạt hình Việt

Doanh thu hạn chế của các phim hoạt hình Việt ra rạp dịp hè không hoàn toàn phản ánh chất lượng phim. Chuyên gia đánh giá "Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu", "Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội" và "Wolfoo: Cuộc đua Tam Giới" hấp dẫn không kém hoạt hình nước ngoài, nhưng khâu quảng bá phát hành còn yếu.
Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Podcast tản văn: Khi mùa hạ trở mình

Tháng Bảy trở mình trong những cơn mưa mềm như dải lụa. Tháng của hoa trái vào mùa, của những tờ giấy báo điểm run run tay học trò, của tiếng ve như thầm tạm biệt...
Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Niềm tin du lịch Thái Lan dần 'chạm đáy'

Nhiều yếu tố bất lợi đang kéo ngành du lịch Thái Lan vào giai đoạn khó khăn, khi niềm tin thị trường giảm sâu, dự báo lượng khách quốc tế thấp hơn năm ngoái.
Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Podcast truyện ngắn: Một vòm trời rất xanh

Câu chuyện nhẹ nhàng về tình yêu, sự gắn bó và những khởi đầu mới. Trong vòm trời xanh cao ấy, có ánh mắt lặng thầm, có nhịp tim xao động và một lời khẽ chạm trái tim người ở lại.
Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

Ra mắt công chúng vở kịch "Mẹ đợi"

"Mẹ đợi" khắc họa sâu sắc sự hy sinh và nghị lực phi thường của người phụ nữ Việt Nam. Đây là tác phẩm mở đầu cho chương trình "Sân khấu truyền hình" của Báo Hà Tĩnh trong năm 2025.
Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Cảnh Hà Giang hiếm thấy nhìn từ trên cao

Dành vài ngày đến Tuyên Quang (địa phận tỉnh Hà Giang trước sáp nhập) mỗi tháng, Trần Trung kể lại những gì mình thấy qua những tấm ảnh chụp từ trên cao.
Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Podcast Truyện ngắn: Chiếc áo cũ của Ba

Kỷ vật luôn gợi nhớ thật nhiều ký ức. Với nhiều người, đó là động lực, niềm tin để ghi nhớ và phấn đấu nhiều hơn trong cuộc sống, học tập...
Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Tác giả Yến Thanh và ký ức Đồng Lộc

Từ trái tim người trong cuộc, tác giả Yến Thanh đã viết nên "Cúc ơi" - bài thơ lay động lòng người, khắc họa chân thực sự khốc liệt của cuộc chiến tranh và tinh thần quả cảm của những con người tại Ngã ba Đồng Lộc.
Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Podcast tản văn: Tháng Bảy lắng đọng lòng tri ân

Năm nay, thời tiết với nhiều thay đổi, giăng mắc vào hồn người những nỗi niềm xa vọng, ưu tư. Sự đan xen của đất trời làm cho nhịp sống bớt vội vàng, lòng người lắng lại, hoài niệm về những dấu ấn tháng Bảy xưa, cùng tri ân các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh vì Tổ quốc...
Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Cơn địa chấn chưa từng có của 'Conan'

Càn quét phòng vé Nhật rồi tiếp tục làm dậy sóng rạp Việt chỉ với 2 ngày chiếu đặc biệt, "Dư ảnh của độc nhãn" đang chứng minh sức hút chưa từng thấy với một tác phẩm hoạt hình.
Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Rực rỡ sắc hoa nơi miền quê xứ đạo

Xứ đạo Cự Lâm (xã Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) - vùng quê nghèo đang chuyển mình từng ngày với hệ thống cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, những tuyến đường, khu vườn rực rỡ sắc hoa.
Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Khám phá 7 thư viện cổ nhất thế giới

Không chỉ lưu giữ kho tàng trí thức nhân loại, 7 thư viện lâu đời nhất thế giới dưới đây còn là những kiệt tác kiến trúc, nghệ thuật độc đáo, tráng lệ cho các tín đồ sách khám phá.
Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Podcast tản văn: Nội tôi thơm ngát hương dầu

Nhỏ bé, giản dị, những lọ dầu gió đã trở nên quen thuộc ở đâu đó trong ngăn tủ đầu giường hay góc bàn nhỏ. Còn với tác giả Hồ Điệp, mùi hương ấy còn là dư âm của một thời đã xa...