Để hợp nhất hai cái tôi trong một con người...

Tư duy nhanh và chậm (*) có thể khiến bạn e ngại vì sự “đồ sộ”: hơn 600 trang in khổ lớn, chưa kể tác giả cuốn sách lại là người đoạt giải Nobel về kinh tế!

Tuy nhiên, nếu bạn đủ kiên nhẫn vượt qua 30 trang đầu tiên của cuốn sách, đặc biệt là 20 trang lời nói đầu của tác giả, ngay trong tức khắc tiếp cận loạt thuật ngữ mới, diễn đạt đôi lúc khó hiểu hoặc chưa rõ nghĩa (do tham vọng gói gọn nội dung cuốn sách trong vài trang giấy của tác giả hay việc chuyển ngữ chăng?), sẽ thấy các khái niệm/thuật ngữ chuyên ngành kể cả công trình đã giúp tác giả nhận được giải Nobel kinh tế danh giá vào năm 2002, thật bất ngờ, vẫn có thể khiến bạn liền mạch theo dõi sách.

Tư duy nhanh, tư duy chậm

Daniel Kahneman cho chúng ta tiếp cận với hai khái niệm, hai hệ thống tư duy của con người: hệ thống 1 hoạt động một cách tự động, cảm tính, rập khuôn, không cần sự cố gắng (ví dụ khi nhìn thấy hình một phụ nữ giận dữ chúng ta có thể gán cho rất nhiều suy đoán về chất giọng, tính chất lời nói của người phụ nữ sắp phát ra) - gọi là tư duy nhanh.

Hệ thống 2 đòi hỏi sự nỗ lực, tập trung, có tính toán và ý thức của chủ thể (hãy xem xét phản ứng của chúng ta khi nhìn thấy phép nhân 17x24, chúng ta có thể biết ngay đáp án 12.609 hay 123 là không hợp lý, nhưng cũng không dám chắc 568 có phải là đáp án đúng hay không. Và chúng ta sẽ cảm thấy tốt hơn là ngồi lại tính toán phép tính này) - được gọi là tư duy chậm.

Trong cuộc sống hằng ngày, con người chủ yếu sử dụng hệ thống tư duy nhanh để quyết định mọi việc. Hệ thống tư duy nhanh liên tục diễn dịch chuyện gì đang xảy ra trong thế giới của chúng ta, và quá trình này sẽ sản sinh những phán đoán suy nghiệm khá hữu ích, nhưng đôi khi cũng dẫn đến những lỗi sai nghiêm trọng và hệ thống.

Với các chuyên gia, những người đã luyện tập hàng nghìn giờ trong lĩnh vực của mình, tư duy nhanh của họ (gọi là tư duy trực giác của các chuyên gia) phần lớn rất chính xác vì nó được dựa trên kinh nghiệm nhiều năm trời của họ. Ví như một cao thủ cờ vua chỉ cần liếc mắt vào một bàn cờ trên đường phố mà ông đi qua là có thể tuyên bố “quân trắng, ba nước, chiếu tướng”...

Tuy nhiên, bên ngoài lĩnh vực chuyên môn, hệ thống tư duy nhanh của con người chủ yếu là suy nghiệm trực giác đơn thuần. Và suy nghiệm này có thể khiến con người mắc nhiều sai lầm, đơn cử đứng trước một lựa chọn may rủi, chúng ta sẵn sàng trả giá cho nỗi sợ hãi mất mát khi ở tình trạng được lợi và tìm kiếm vận may khi đang rơi vào tình trạng thiệt hại.

Có nghĩa chúng ta sẽ sẵn sàng chi trả một khoản phụ phí để giành được một lợi ích nhỏ nhưng chắc chắn, hơn là đối mặt với cơ hội kiếm được nhiều lợi ích hơn trong trò may rủi. Và cũng sẽ sẵn sàng chi trả một khoản phụ phí (trong giá trị dự tính) để tránh một tổn thất chắc chắn nhưng đồng thời cũng có cơ hội kiếm được nhiều lợi ích hơn.

Điều này chính là do sự hạn chế của hệ thống tư duy nhanh khi chỉ có xu hướng đưa ra các quyết định với từng vấn đề nảy sinh, mà không chịu đưa ra sự kết hợp logic và xem xét các vấn đề một cách tổng thể theo cách tư duy chậm.

Thực tế, xét trên khía cạnh đầu tư, chúng ta đã để lỡ nhiều cơ hội thu được những khoản tiền khổng lồ khi bỏ qua những cơ hội đầu tư độc lập, có tỉ lệ chiến thắng lớn, chỉ với một khoản tiền rất nhỏ so với tổng tài sản mà chúng ta có - điều mà những nhà đầu tư tài chính, các tay buôn chứng khoán lão luyện vẫn làm mỗi ngày.

Đây cũng chính là nội dung cơ bản của lý thuyết viễn cảnh, công trình được trao giải Nobel kinh tế năm 2002 của tác giả cuốn sách.

Và con đường hạnh phúc

Ngoài ra còn có rất nhiều nghịch lý khác dẫn đến các sai lầm trong suy nghiệm trực giác của con người như: nghịch lý liên hợp, nghịch lý tỉ suất nền, hiệu ứng khung, hiệu ứng hào quang. Tất cả đều được tác giả giới thiệu và giải thích rất rõ ràng trong cuốn sách.

Nắm được tất cả những nghịch lý và sai lầm này, mỗi cá nhân - đặc biệt là các nhà kinh tế học, hoạch định chính sách, hành pháp... sẽ hiểu được năng lực tư duy của chính mình và phát huy nó một cách hiệu quả nhất.

Điều đặc biệt là trong phần cuối cùng của cuốn sách, tác giả giới thiệu tới bạn đọc các nghiên cứu gần đây của mình liên quan đến sự khác biệt giữa hai cái tôi trong một con người: một cái tôi kinh nghiệm hạnh phúc và một cái tôi ghi nhớ.

Khi con người lựa chọn những hồi ức để nhớ lại, làm thế nào để cái tôi ghi nhớ không gợi lại những ký ức tệ hại, những trải nghiệm không cần thiết. Làm thế nào để hòa hợp hai cái tôi này trong cùng một cơ thể để theo đuổi hạnh phúc... chắc chắn sẽ là một nội dung thú vị với mỗi người đọc.

Tác giả Daniel Kahneman là giáo sư tâm lý học thuộc Đại học Princeton, Mỹ. Ông được xem là một nhà tâm lý học vĩ đại nhất trên thế giới còn sống. Cùng với giáo sư Amoss Tversky (Đại học Stanford), ông đã thực hiện hàng loạt thí nghiệm tâm lý và có nhiều phát hiện rất quan trọng về hành vi con người. Năm 2002, ông được trao giải thưởng Nobel kinh tế cho những phát kiến về lý thuyết viễn cảnh (prospect thoery).

_______

(*): Thinking fast and slow, Daniel Kahneman, Xuân Thanh - Hương Lan dịch, NXB Thế Giới - Alpha Books phát hành.

Theo NGUYỄN THỊ VIỆT HÀ/tuoitre.vn

Đọc thêm

Podcast tản văn: Rộn ràng tiếng vỗ cánh chim non

Podcast tản văn: Rộn ràng tiếng vỗ cánh chim non

Mùa hè mang theo bao điều kỳ diệu trong khu vườn nhỏ của tuổi thơ. Nếu quan sát kỹ ta sẽ thấy sự biến chuyển của muôn loài, và sẽ thấy khu vườn tuổi thơ không chỉ có cây xanh và hoa trái, mà còn là nơi chắp cánh cho những ước mơ đầu đời được bay xa.
Đưa dân ca ví, giặm “chạm” đến thế hệ Alpha

Đưa dân ca ví, giặm “chạm” đến thế hệ Alpha

Không còn là những lời ru xưa vang vọng trong ký ức, những lớp học dân ca của CLB Dân ca ví, giặm trẻ Hà Tĩnh đã được “làm mới” và trở thành sân chơi sáng tạo, giúp các em nhỏ thêm tự tin, gắn kết và yêu văn hóa truyền thống.
Podcast truyện ngắn: Ngày em đẹp nhất

Podcast truyện ngắn: Ngày em đẹp nhất

Từ mái ấm cô nhi viện đến lễ đường nơi Xóm Cồn, hành trình của Tuấn và Duyên là minh chứng cho một tình yêu đủ sâu để vượt qua nghịch cảnh, dù chỉ trong khoảnh khắc cuối cùng...
Podcast: Nơi neo giữ mái ấm gia đình

Podcast: Nơi neo giữ mái ấm gia đình

Mỗi người đều có một nơi để trở về, một ký ức để gìn giữ. Và, với nhiều người, đó chính là hình ảnh ngôi nhà xưa với những yêu thương đong đầy trong từng khoảnh khắc đời thường.
10 món bánh mì kẹp thịt ngon nhất thế giới

10 món bánh mì kẹp thịt ngon nhất thế giới

Bánh mì Việt Nam, sandwich kẹp thịt nguội Tây Ban Nha, bánh mì kẹp thịt cùng sốt ớt đỏ Mexico là những loại bánh kẹp được thực khách và chuyên gia ẩm thực xếp hạng ngon nhất thế giới.
“Hè rực rỡ - vui bất ngờ” - bùng nổ không khí hội hè tại Vinpearl & VinWonders khắp cả nước

“Hè rực rỡ - vui bất ngờ” - bùng nổ không khí hội hè tại Vinpearl & VinWonders khắp cả nước

Trải dài khắp ba miền đất nước, từ những khu nghỉ dưỡng xứng tầm tinh hoa đến các thiên đường giải trí tràn đầy năng lượng, Vinpearl & VinWonders với chiến dịch “Hè rực rỡ - Vui bất ngờ” mở ra chuỗi trải nghiệm độc bản, sẵn sàng thổi bùng không khí lễ hội, vui chơi bất tận kéo dài từ Bắc tới Nam.
Podcast tản văn: Hương quê

Podcast tản văn: Hương quê

Với nhiều người, quê hương luôn là miền ký ức ngọt ngào, là nơi lưu giữ những kỷ niệm đẹp nhất của tuổi thơ với những ngày tháng yên bình và giản dị.
Để dân ca ví, giặm thành sản phẩm du lịch hút khách

Để dân ca ví, giặm thành sản phẩm du lịch hút khách

Hà Tĩnh là vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, trong đó có những làn điệu ví, giặm. Vậy làm gì để di sản dân ca ví, giặm trở thành sản phẩm du lịch văn hóa thu hút du khách?
Podcast truyện ngắn: Sơn nữ

Podcast truyện ngắn: Sơn nữ

Công việc của người giữ rừng chưa bao giờ là dễ dàng, bởi nhiều vất vả, thiếu thốn, hiểm nguy. Song với tình yêu rừng, họ đã vượt qua tất cả để góp sức bảo vệ đại ngàn.
Mưa rào mùa hạ

Podcast tản văn: Mưa rào mùa hạ

Kỷ niệm tuổi thơ luôn sâu lắng, ngọt ngào để ai đi xa cũng muốn trở về, muốn được sống lại những ngày xưa yêu dấu...
Khi di tích kết nối công nghệ

Khi di tích kết nối công nghệ

Ứng dụng công nghệ để quảng bá di tích, cách làm này tại Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du (thị trấn Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh) đang mở ra hướng tiếp cận mới, sinh động hơn, gần gũi hơn với du khách – đặc biệt là giới trẻ.
Khi cổng làng "sính"... chữ Hán

Khi cổng làng "sính"... chữ Hán

Cổng làng Văn Xá (xã Lâm Trung Thủy, Đức Thọ, Hà Tĩnh) mới được xây dựng, song việc thể hiện tên làng và câu đối nổi bật bằng chữ Hán đã gây ra những ý kiến không đồng tình.
Thái Lan bay drone truy tìm du khách quá hạn visa

Thái Lan bay drone truy tìm du khách quá hạn visa

Trước làn sóng chỉ trích về an ninh ngày càng gia tăng, chính quyền thành phố du lịch Pattaya quyết định sử dụng công nghệ hiện đại nhằm bảo vệ du khách và người dân.