Nhà máy VinFast - điều kỳ lạ giữa biển khơi

Trung tuần tháng 9, giữa trưa nắng vàng cùng gió lộng ven biển đảo Cát Hải (Hải Phòng), chiếc xe khách 29 chỗ chở nhân viên về khu nhà xưởng sau giờ ăn trưa. Gần đó, một nhóm khác châm thuốc tranh thủ trước khi vào ca chiều. Trên xe và dưới đất, tất cả đều mũi lõ, mắt sâu.

Trong phòng họp, người đứng ra giới thiệu chung về nhà máy VinFast cho báo chí cũng là một sếp Tây. Khung cảnh khiến dễ khiến người ta liên tưởng tới một nhà máy ở Âu, Mỹ. Lao động cho nhà máy có gần 20 quốc tịch.

Nhưng ngay cả những người từng làm ở GM, BMW cũng khó mường tượng về một công trường tại đất nước đang phát triển, lại xây dựng nhanh hơn bất cứ nơi nào trên thế giới. Tốc độ bằng nửa, thậm chí một phần ba thông thường.

Nhà máy VinFast hiện nay và mảnh đất trống một năm trước

Một năm trước, ngày 2/9/2017, chiếc Land Cruiser chở Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc sau khi dự lễ thông cầu Tân Vũ - Lạch Huyện chạy thẳng sang đảo Cát Hải để chứng kiến một sự kiện khác - khởi công xây dựng nhà máy VinFast. Từ đất liền, qua cây cầu vượt biển dài nhất Đông Nam Á là nhà máy ôtô tầm cỡ mang thương hiệu Việt.

Ở lễ khánh thành nhà máy Mazda thứ hai của Trường Hải hồi tháng 5/2018, Thủ tướng nhấn mạnh cùng với Chu Lai và Ninh Bình (nơi có Trường Hải và Hyundai Thành Công), thì Đình Vũ có VinFast là cái tên thứ 3 tạo nên thế kiềng ba chân cho ngành công nghiệp ôtô Việt.

Những kỳ vọng của Chính phủ đang dần hiện thực hóa bằng tốc độ phi mã. Một năm trước, ven con đường đôi nối biển chỉ là những triền cát với những tấm băng rôn, cờ chào mừng khởi công. Một năm sau, nơi đây hiện lên cổng chào cỡ lớn, nhà điều hành như một hội trường opera và phía sau là xưởng xe máy, ôtô, đường thử đang hoàn thiện ngày đêm. Trên Google Maps, vị trí xưởng ôtô còn chưa được cập nhật, chỉ là một chấm xanh nhỏ bé rơi giữa biển nước.

Tổng diện tích của VinFast là 335 ha. Trong ngành ôtô, con số này đứng thứ 3 trên thế giới, sau nhà máy của Volkswagen ở Wolfsburg, Đức (650 ha) và Hyundai ở Usan, Hàn Quốc (502 ha), theo Polular Mechanics. Hãng xe của Vingroup vừa xây nhà máy, vừa phát triển xe, để tận dụng triệt để thời gian. Nhà xưởng hoàn thiện cũng là lúc có xe để lắp ráp.

Để làm được điều này, nhà máy tự động phần lớn các công đoạn, riêng xưởng hàn ôtô có 1.200 robot và có những điểm khác biệt. Một trưởng phòng thiết bị phân xưởng xe máy điện cho biết, dây chuyền của VinFast theo tiêu chuẩn châu Âu, có những điểm cải tiến so với nhà máy một hãng xe Nhật anh từng làm.

Ví dụ ở vị trí công nhân đứng sẽ có băng chuyền 3,5 m, kéo công nhân đi theo tốc độ di chuyển của thân xe. Nhờ đó, công nhân tập trung vào lắp ráp mà không phải chạy theo như các nhà máy khác. Một chi tiết khác là súng siết ốc thường phải gắn vào dây thì súng của VinFast điều khiển điện tử, chạy bằng pin và quản lý lực siết bằng máy.

Dây chuyền lắp ráp được mua từ Nhật Bản. Nhà cung cấp cho biết để hoàn thiện cần khoảng 2 năm, nhưng với khách hàng VinFast, con số này rút xuống khoảng 8-9 tháng. Cả xưởng xe máy chỉ khoảng 200 nhân công, các công đoạn tự động hóa tối đa.

Nhiều chuyên gia trong ngành bất ngờ với quy mô và tư duy "làm lớn" của tỷ phú Vượng. Thông thường, khi đạt số lượng lớn và ổn định về sản xuất, hãng xe mới nghĩ tới việc mở trường đào tạo học viên. Nhưng VinFast làm luôn. Nhà điều hành tại Cát Hải cũng là nơi có trung tâm đào tạo. Mọi học viên đều miễn phí và khi tốt nghiệp, có thể chọn làm cho VinFast hoặc đi nơi khác, không phải hoàn trả chi phí đào tạo.

Tinh thần dân tộc được quy tụ ở đây với cách đặt tên khác lạ. Phòng họp Hải Phòng, Phú Quốc, Nha Trang... thuần Việt. Trong khi đó, các phòng học, thực hành lại có tên các nhà phát minh như James Watt, Isaac Newton, hướng tới tinh thần sáng tạo.

Tháng 3/2019, những chiếc ôtô VinFast đầu tiên sẽ được lắp trên đảo Cát Hải. Trước đó, cuối năm nay xe máy thị trường sẽ ra thị trường. Hàng trăm bộ khung đang chờ hoàn thiện tại xưởng sơn. Trên nền nhà xưởng ôtô, robot đang ngổn ngang, sắp vào vị trí.

Thực tế, với dự tính của hãng xe Việt, công suất sản xuất khoảng 38 xe/giờ, thấp hơn mức trung bình của thế giới. Rõ ràng VinFast cần cải thiện nhiều thứ để đạt đến con số 60 xe hoàn thiện mỗi giờ ở nhà máy.

Những điều "khó tin" trong ngành bốn bánh, nhiều chuyên gia cho rằng chỉ có Vingroup mới có thể làm được, ít nhất là ở tiềm lực tài chính. Đầu tư số tiền lớn trong khi thị trường chưa nội địa chưa lớn, hãng có thể mất nhiều năm để thu hồi vốn, chưa tính tới chuyện có lãi. Để đi đường dài, nhà đầu tư phải thật trường vốn, đồng thời hoạt động sản xuất nhận nhiều ưu đãi của Chính phủ.

Vingroup vốn không có kinh nghiệm trong ngành công nghiệp cơ khí hay điện tử, vì vậy con đường khởi nghiệp sẽ không giống những niềm tự hào dân tộc như Hyundai hay Toyota, vốn đi lên từ cơ khí. Cách ngắn nhất để bắt kịp công nghệ của thế giới, là đi mua.

"Ôtô là cuộc chơi dài hạn, sản xuất ra chiếc xe mới không khó nếu nguồn vốn khổng lồ, nhưng để 5-10 năm sau xe vẫn ổn định, mọi hoạt động bán hàng, dịch vụ, nghiên cứu phát triển mang lại yên tâm cho khách mới là vấn đề", một sếp lớn từng làm ở các hãng xe sang cho biết. Vị này lấy ví dụ, cùng một sản phẩm, ở thế hệ trước rất được yêu thích, nhưng chưa hẳn thế hệ sau đã làm tốt.

Những nghi ngại của người trong ngành là có cơ sở. Hơn 20 năm nay, ngành công nghiệp ôtô Việt Nam vẫn lẹt đẹt, chưa thể thành hình, là đứa trẻ mãi chưa thể lớn. Ưu đãi có, thị trường có nhưng hết các hãng liên doanh tới thuần Việt như Vinaxuki đều không thể sản xuất số lượng lớn. Ông Bùi Ngọc Huyên của Vinaxuki từng mang xe đi nhiều triển lãm, nhưng rồi "đứa con" tinh thần mãi không ra đời vì thiếu vốn.

Tất nhiên, cách làm của Vinaxuki và VinFast là hoàn toàn khác biệt, vị thế của hai nhà đầu tư cũng không giống nhau. Với những cơ sở về tài chính, hệ sinh thái mà tỷ phú Vượng đang có, niềm hy vọng về một thương hiệu ôtô Made in Vietnam đang lấn át những hoài nghi.

Niềm tin ấy, cần được khẳng định bằng sản phẩm hợp gu và chất lượng, chứ không chỉ bằng màn ra mắt hoành tráng 2/10 tới tại Paris Motor Show hay nhà máy lớn nhất Việt Nam trên hòn đảo vắng người.