Ẩn sâu sau lớp bụi thời gian, những cổ vật tưởng chừng vô tri lại cất giữ biết bao câu chuyện. Đó không chỉ là chiều dài của lịch sử, văn hóa dân tộc mà còn là những ký ức sống động, níu giữ hồn xưa trong nhịp sống hiện đại. Cầm trên tay chiếc hũ sành, một hiện vật trong bộ sưu tập của mình, anh Hoàng Tùng (thôn Nam Thành, xã Yên Hòa) say sưa kể cho du khách về câu chuyện ngày xưa mẹ từng dùng hũ sành, chum đất đựng hạt giống.
Với anh, mỗi lần được sờ, chạm vào những vật dụng sinh hoạt một thời trong các gia đình Việt, là một lần được sống trọn với kí ức về người mẹ thân yêu của mình. “Phần lớn các hiện vật trong bộ sưu tập đều là đồ dùng của mẹ mình trước đây. Mình đã chứng kiến sự vất vả, lam lũ của bố mẹ nên rất trân trọng những món đồ mà ông bà để lại. Ngoài các đồ dùng của gia đình, mình cũng đi rất nhiều nơi để tìm kiếm thêm các nông cụ, vật dụng sản xuất…”, anh Tùng chia sẻ
Là thầy giáo từng nhiều năm công tác xa quê nên trong những năm tháng ấy, anh luôn đau đáu nỗi nhớ thương quê nhà và ấp ủ dự định ngày trở về sẽ tái hiện lại một mái nhà với những vật dụng đơn sơ mà bố mẹ, ông bà từng sử dụng. Sự nặng lòng với quá khứ và bằng tình yêu dành cho những nét văn hóa mang đậm bản sắc truyền thống, sau khi trở về quê hương, anh đã dành một phần diện tích trong ngôi nhà của mình để dựng lại mái nhà tranh ba gian.
Qua nhiều đêm trăn trở, anh chọn sự nguyên bản để dựng ngôi nhà tranh. Mùi đất, mùi của rơm rạ trong từng bức tường tạo cho anh một cảm giác yên bình, thân thuộc. Anh Tùng tâm sự: “Khi có ý tưởng dựng nhà, nhiều người cũng khuyên mình nên làm tường gạch, nền gạch để tăng độ chắc chắn và tránh gió bão. Thế nhưng, nhà tranh, vách đất đã là một phần kí ức của tuổi thơ nên mình vẫn quyết định dựng nhà bằng các vật liệu bản địa. Ngôi nhà này với mình nó thân thương lắm. Mình ngủ tại đây, tiếp khách tại đây, nó mang lại cho mình một cảm giác rất thư thái, nhẹ nhàng khác xa với sự xô bồ của cuộc sống bên ngoài”.
Niềm đam mê những món đồ xưa cũ trong anh Tùng cứ lớn dần như thế. Ngoài các hiện vật là bát sứ, hũ sành, chum vại, đài cát sét, ti vi đen trắng… thì bộ sưu tập của anh còn có nhiều vật dụng khác như: cối xay lúa, cối giã gạo cùng nhiều nông cụ sản xuất nông nghiệp truyền thống khác.
Từ ý định ban đầu là sưu tập để cất giữ những kỉ niệm cho riêng mình thì đến năm 2024, khi không gian hoài niệm của anh Tùng từng bước được hoàn thiện, rất nhiều người cùng chung niềm đam mê đã tìm đến để trải nghiệm. Với rất nhiều người, những món đồ xưa trong không gian trưng bày của anh Tùng đã trở nên khá lạ lẫm thu hút sự tò mò, khám phá nhưng cũng có những lớp người tìm về để hồi tưởng, về những đồ vật mà mình đã từng dùng trong sinh hoạt.
Chị Nguyễn Thị Hòa (xã Yên Hòa) xúc động: “Thế hệ 6X, 7X chúng tôi khi nhìn lại những vật dụng này gợi nhắc về quá khứ, nhớ một thời lam lũ, vất vả của ông bà bố mẹ. Tôi cũng thường xuyên đem con đến nhà thầy Tùng để xem và cho con biết giá trị của những hiện vật, qua đó giáo dục, nhắc nhở các con nhớ về nguồn cội”.
Cũng là người có đam mê sưu tầm đồ xưa cũ, anh Đặng Hữu Sơn (tổ dân phố Kẻ Các, phường Hà Huy Tập) có một bộ sưu tập khá phong phú đa dạng với hàng ngàn hiện vật, trong đó có nhiều hiện vật quý.
Không gian trưng bày của anh Sơn được chia thành nhiều bộ sưu tập khác nhau. Ngoài đồ gốm sứ, đồ đồng, các loại đèn măng xông, đài radio, những chiếc máy hát hàng trăm năm tuổi, anh Sơn còn sưu tập nhiều kỉ vật chiến tranh như: bi đông, ăng gô, các dụng cụ lao động gắn liền với kí ức vừa lao động sản xuất vừa là vũ khí chống giặc.
Bên cạnh những đồ dùng sinh hoạt của người Việt như: gốm, sành, sứ, đát đĩa, các loại cối đa, anh Sơn cũng sưu tập được nhiều món đồ gắn liền với văn hóa lịch sử của miền Nam trước và sau năm 1975. Hầu hết những món đồ ở đây còn hoạt động được, mặc dù đã bị hao mòn theo thời gian cũng được anh Sơn cất công vận chuyển về đây phục hồi lại, sửa chữa và giữ gìn thật cẩn thận.
Anh Sơn tâm sự: “Từ nhỏ, bản thân đã đam mê nghệ thuật. Ban đầu chỉ nghĩ việc sưu tầm như một thú vui, nhưng trong quá trình tìm hiểu, tôi nhận ra mỗi hiện vật là một lát cắt lịch sử xã hội, một giá trị nghệ thuật… Từ đó, tôi càng đam mê nghiên cứu, sưu tầm một cách nghiêm túc”.
Chính những món đồ cũ đã trở thành vật kết nối để những người có cùng đam mê, sở thích như anh Sơn gặp gỡ, giao lưu, phát triển thêm bộ sưu tập. Những ngày cuối tuần, trong các không gian trưng bày, họ có thể ngồi hàng tiếng đồng hồ để phân tích, tìm hiểu về lịch sử, xuất xứ của một món đồ vừa tìm thấy hay tranh luận về thế, dáng của một cây bonsai được trồng trong những chiếc cối đá, lọ gốm sứ…
Tình yêu, sự trân trọng với quá khứ đã gắn kết những người đam mê đồ cổ lại với nhau, gặp gỡ nhau trong hành trình tìm về kí ức. “Điều quý giá nhất với người chơi đồ cổ chính là niềm vui được khám phá những đặc trưng về văn hóa của các thời kỳ lịch sử chứ không phải là những món đồ mà mình đang có. Mình bỏ công đi sưu tầm, tìm kiếm không đơn thuần là để giữ lại các hiện vật mà còn là cơ sở để thế hệ trẻ sau này biết đến, giữ gìn và phát huy nền văn hóa lâu đời của dân tộc”, anh Nguyễn Tiến Dũng (xã Cẩm Bình) chia sẻ.
Dù là nơi miền cát của một làng quê biển hay giữa tấp nập của phố thị, vẫn có những con người lặng lẽ, miệt mài níu giữ thời gian. Với họ là cách để trân trọng, lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử của cha ông, thắp lên tình yêu với di sản để những giá trị xưa cũ tiếp tục lan tỏa trong đời sống cộng đồng.