Nói với con

Sinh ra ở mảnh đất huyện Trùng Khánh (Cao Bằng), Y Phương là nhà thơ tiêu biểu cho các dân tộc miền núi. Người ta ví thơ ông như bức tranh thổ cẩm đan dệt nhiều màu sắc mà trong đó bản sắc dân tộc vẫn là tông màu chủ đạo. Với thi phẩm Nói với con, Y Phương đã thổi vào làng thơ Việt Nam một ngọn gió riêng - đậm đà bản sắc dân tộc Tày.

Nói với con

Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười

Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời.

Người đồng mình thương lắm con ơi

Cao đo nỗi buồn

Xa nuôi chí lớn

Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn

Sống trên đá không chê đá gập ghềnh

Sống trong thung không chê thung

nghèo đói

Sống như sông như suối

Lên thác xuống ghềnh

Không lo cực nhọc

Người đồng mình thô sơ da thịt

Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con

Người đồng mình tự đục đá kê cao

quê hương

Còn quê hương thì làm phong tục

Con ơi tuy thô sơ da thịt

Lên đường

Không bao giờ nhỏ bé được

Nghe con.

(Y Phương, Thơ Việt Nam 1945-1985)

Nhà thơ Y Phương
Nhà thơ Y Phương

Một khung cảnh gia đình yên ấm và đứa trẻ đang chập chững bước đi, hình ảnh hiện lên trong tâm trí người đọc ngay khi “chạm” vào dòng thơ đầu tiên. Nhà thơ khéo léo đưa số đếm vào thơ: “Một bước…, Hai bước…”. Đến đây, con số khô khan bước vào trang thơ Y Phương được “phù phép” hóa thành ánh nhìn chăm chú của cha mẹ, trông chờ, mong mỏi để đếm từng bước đi của đứa con thơ. Bằng lối tư duy mang hơi hướng thơ tượng trưng, Y Phương mang đến tứ thơ được lạ hóa: “Một bước chạm tiếng nói/ Hai bước tới tiếng cười”. Tiếng nói, tiếng cười vốn là vật vô hình, nay trở thành hữu hình, là nơi để bước chân đầu tiên đi tới. Nếu tiếng nói biểu thị cho sự lớn lên thì tiếng cười là thanh âm của niềm vui. Bước đi đầu tiên của con là những bước đi trong ánh mắt đầy tình yêu của cha mẹ, là dần lớn khôn, là nhận được niềm vui, hạnh phúc từ chính mái ấm của mình.

“Người đồng mình yêu lắm con ơi”. Lời thơ bỗng kéo dài ra như đánh dấu sự chuyển mạch cảm xúc. Chữ “ơi” đặt cuối câu tạo nên âm hưởng ngân nga đầy thiết tha, trìu mến. Bắt đầu từ đây, Y Phương dùng thơ để phác họa chân dung của “người đồng mình”. Cách gọi “người đồng mình” ít bắt gặp nhưng thực chất dùng để chỉ những người cùng sống trên một miền đất, cùng quê hương, cùng dân tộc. Hình ảnh con người quê hương hiện lên qua: “Đan lờ cài nan hoa/ Vách nhà ken câu hát”. Y Phương từng chia sẻ về chính hình ảnh thơ ông viết trong bài: “Một điều nữa “vách nhà ken câu hát” là yếu tố văn hóa phi vật thể. Người con trai ngồi ngoài vách. Người con gái ở bên trong vách. Họ hát cho nhau nghe. Hát tràn đêm đến sáng bạch. Bởi thế, bức vách ở đây không chỉ là một bức vách cụ thể bằng đất, bằng đá nữa. Nó đã trở thành một chủ thể văn hóa”. Động từ “đan”, “ken” dùng liên tiếp làm nổi bật lên tính chất xoắn xuýt, bện chặt giữa lao động và nghệ thuật. Đôi bàn tay tài hoa trong lao động kiếm sống và tiếng hát “ken” vách nhà. Bóc tách lớp vỏ ngôn từ ban đầu là cả một không gian văn hóa vùng cao được nhà thơ tái hiện.

Mảnh đất quê hương cũng được Y Phương “múa bút” qua 2 câu thơ đầy hình ảnh: “Rừng cho hoa/ Con đường cho những tấm lòng”. Hai từ “cho” xuất hiện liên tiếp ở 2 câu thơ nối nhau thay cho lời nói về thiên nhiên thơ mộng, hào phóng, ban tặng cho con người “hoa” và “những tấm lòng”, để gắn kết người với người. Người đồng mình tài hoa trong lao động, bay bổng trong câu hát và sống hòa mình vào thiên nhiên, tự do giữa núi rừng. Và nỗi nhớ được gửi vào ngày đẹp nhất - “ngày cưới”. Câu thơ ý nối ý để khơi dậy ở đứa trẻ những giá trị truyền thống của cội nguồn, vun đắp tình cảm gia đình, tình quê hương.

Người đồng mình thương lắm con ơi, Y Phương “nói với con” về những truyền thống đáng thương, đáng quý trọng của “người đồng mình”. Vẫn là những câu thơ giàu hình ảnh đặt trong tư duy của con người miền núi: giản dị, gần gũi nhưng cũng đầy những tầng nghĩa đáng suy ngẫm. “Cao đo nỗi buồn/ Xa nuôi chí lớn”. “Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương”. Vậy đó, người đồng mình cặm cụi, nhọc nhằn kiến tạo quê hương trên đá. 3 chữ “tự đục đá” - 3 âm trắc nối liền nhau và tự bản thân âm điệu câu thơ góp phần xây nên cái gập ghềnh, trúc trắc, nặng nhọc ở vùng cao. Con người xoay vần với tạo hóa để tạo nên cuộc sống, để “kê cao quê hương”.

Ảnh minh họa từ internet
Ảnh minh họa từ internet

Chính quá trình xây đắp đó đã lắng lại thành những nếp sống, phong tục cần giữ gìn, tiếp nối. “Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn… không chê đá gập ghềnh… không chê thung nghèo đói…”, 3 chữ “dẫu làm sao” đặt đầu câu thơ làm nhịp thơ phút chốc trầm xuống, bởi ở đó lòng người cha đầy những dự cảm, đau đáu lo âu về cái thời kỳ mà văn hóa đang dần bị mai một. “Cha vẫn muốn…” nối tiếp dự cảm là khao khát, da diết của cha, là bài học, lời nhắc nhở về nguồn cội, lòng tự hào về quê hương.

“Con ơi tuy thô sơ da thịt

Lên đường

Không bao giờ nhỏ bé được

Nghe con”

Bài thơ được sáng tác năm 1980. Y Phương quan niệm rằng: “Muốn sống như một con người, tôi nghĩ phải bám vào văn hóa”. Bởi thế nên nhan đề “Nói với con” nhưng bài thơ không chỉ là tiếng lòng của người cha tâm tình với con thơ mà còn là “tự nhà thơ nói với chính mình” và với xã hội về vấn đề bảo lưu bản sắc văn hóa dân tộc. Lời thơ khi nhẹ nhàng tâm tình, khi trầm tư sâu lắng, hình ảnh thơ được vẽ nên bằng lối cảm, lối nghĩ của người miền núi, một tính cách Tày, một hồn cốt Tày, tất cả cộng hưởng tạo ra không gian thơ độc đáo.

Đọc thêm

Podcast tản văn: Lối cũ ta về

Podcast tản văn: Lối cũ ta về

Lối cũ không chỉ là một con đường, mà là nơi chất chứa yêu thương, là mảnh đất chôn rau cắt rốn, là chiếc nôi của những giấc mơ giữa trưa hè...
Podcast: Chuyện những người phụ nữ Hà Tĩnh được gặp Bác Hồ

Podcast: Chuyện những người phụ nữ Hà Tĩnh được gặp Bác Hồ

Trong ngôi nhà đơn sơ, những bức ảnh kỷ niệm thiêng liêng được treo ngay ngắn như những kỷ vật quý báu. Dù thời gian có qua đi hơn 55 năm thì nhũng ký ức được gặp Bác Hồ vẫn vẹn nguyên trong trái tim bà Tưởng Thị Diên - người Tiểu đội trưởng Tiểu đội dân quân gái Kỳ Phương năm nào....
Podcast: Hà Tĩnh in dấu chân Người

Podcast: Hà Tĩnh in dấu chân Người

Gần bảy thập kỷ đã đi qua, giọng nói trìu mến, thân thương của Bác vẫn còn vang vọng, thấm vào mỗi con tim. Khắc ghi lời Bác kính yêu, Đảng bộ và nhân dân Hà Tĩnh đoàn kết một lòng, ra sức xây dựng quê hương giàu đẹp như sinh thời Người căn dặn và mong muốn...
Đại sứ Nhật Bản ITO Naoki dự sự kiện giao lưu văn hóa tại Hà Tĩnh

Đại sứ Nhật Bản ITO Naoki dự sự kiện giao lưu văn hóa tại Hà Tĩnh

Tối 15/5, tại TP Hà Tĩnh đã diễn ra chương trình giao lưu văn hóa Việt - Nhật với chủ đề “Kết nối thế giới qua Truyện dân gian và Âm nhạc”. Tham dự có ngài ITO Naoki - Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản tại Việt Nam, Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Duy Lâm, Chủ tịch UBND tỉnh Võ Trọng Hải, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Dương Tất Thắng.
Podcast mỗi tuần một câu chuyện: Đôi guốc của tam thể

Podcast mỗi tuần một câu chuyện: Đôi guốc của tam thể

Chú mèo tam thể soi mặt vào vại nước ở gốc cau, vuốt đi vuốt lại mấy sợi ria mép trắng như cước cho thật óng ả rồi thong thả bước ra sân tắm nắng. Gió hây hẩy, nắng nhè nhẹ vàng như mật, tam Thể khoan khoái nằm duỗi dài trên sân...
ABC News: Vì sao bánh mì Việt Nam khiến người Australia 'phát cuồng'?

ABC News: Vì sao bánh mì Việt Nam khiến người Australia 'phát cuồng'?

Trang tin tức ABC News vừa đăng tải bài viết với tiêu đề “Why are Australians obsessed with bánh mì, the Vietnamese roll with the complex history?” (Tạm dịch: Vì sao người Australia “mê” bánh mì Việt Nam, món ăn giản dị chứa đựng câu chuyện lịch sử đặc biệt), phản ánh sức hút ngày càng lớn của bánh mì Việt trên đất Australia.
Podcast truyện ngắn: Kỷ vật cuối cùng

Podcast truyện ngắn: Kỷ vật cuối cùng

Chiếc đồng hồ cũ kỹ nằm im lìm trong hộp gỗ, phủ đầy bụi thời gian. Đó là kỷ vật giản dị, chứa đựng cả một kho tàng ký ức về người bà đã khuất với biết bao câu chuyện, những hồi ức đẹp đẽ về một thời đã qua...
Ly sữa chua... “chát”!?

Ly sữa chua... “chát”!?

Vị thanh mát của ly sữa chua đánh đá post lên mạng hôm ấy giờ chỉ còn trong mường tượng, nhưng dư vị chua ít, chát nhiều còn đọng lại và phảng phất gần xa ở Hà Tĩnh.
Thắp sáng tinh thần từ bi và hướng thiện

Thắp sáng tinh thần từ bi và hướng thiện

Đại lễ Phật đản được tổ chức tại hơn 300 ngôi chùa lớn, nhỏ trên địa bàn Hà Tĩnh là dịp để cộng đồng nhìn nhận những giá trị sống tích cực, lan tỏa tinh thần từ bi, hướng thiện của Phật giáo.
Podcast tản văn: Vàng nắng vàng đồng

Podcast tản văn: Vàng nắng vàng đồng

Sinh ra và lớn lên ở quê, những cảnh vật, con người nơi đây đã quá quen thuộc với tôi. Tôi yêu dòng sông như dải lụa xanh uốn lượn ôm trọn xóm thôn; yêu những hàng bằng lăng tím lịm chạy dọc theo con đường làng; yêu cả những tường rào được phủ sắc hoa tigon đỏ tươi như màu máu con tim trong bài thơ tình lãng mạn của ai đó...
Podcast truyện ngắn: Bí mật dưới chân đèn

Podcast truyện ngắn: Bí mật dưới chân đèn

Tuổi trẻ của mẹ tôi là một phần ký ức đẹp đẽ của hai người lính. Tôi lại là con gái của mẹ. Đó là một nỗi niềm sâu kín. Kỷ vật này, tôi sẽ thay mẹ mình giữ mãi...
Podcast tùy bút: Về thăm quê Bác Làng Sen

Podcast tùy bút: Về thăm quê Bác Làng Sen

Về thăm quê Bác tháng 5, ta như được đi trong làn hương thơm dịu mát của hoa sen, loài hoa với phẩm cách thanh cao và luôn tỏa rạng, tỏa sáng, vừa thoảng hương thơm ngát, vừa bình dị gần gũi với đồng quê mộc mạc.
Podcast đến với bài thơ hay: Một chiều Đồng Lộc

Podcast đến với bài thơ hay: Một chiều Đồng Lộc

Đã có hàng trăm bài thơ ra đời tỏ lòng khâm phục và tiếc thương mười cô gái ở Ngã ba Đồng Lộc cùng bao người con đã ngã xuống nơi đây, dẫu vậy, “Một chiều Đồng Lộc” vẫn để lại dấu ấn riêng về tứ thơ và tình cảm của tác giả.
Podcast tản văn: Bến nước sông quê

Podcast tản văn: Bến nước sông quê

Có những dòng sông không chỉ chảy qua đất đai mà còn chảy dọc theo miền ký ức. Có những bến nước không chỉ là nơi neo đậu của những chuyến đò ngang, mà còn là nơi neo đậu của hồn quê, của tình người, và những kỷ niệm lắng sâu.
Podcast tản văn: Nhớ bóng tre làng

Podcast tản văn: Nhớ bóng tre làng

Tôi sinh ra và lớn lên từ làng, nơi có lũy tre xanh rì rào khăng khít, nơi ôm ấp tôi từ thuở ấu thơ đầu trần chân đất, nơi thật thà chất phác ruộng đồng vàng hươm, dòng kênh miệt mài tưới tắm đi qua bao vật đổi sao dời…