Nhà ngoái mặt ra phía bờ kinh. Đêm u u gió. Những liếp dừa khô trở mình sột soạt. Ngọn đèn dây tóc treo ngoài hàng ba như mắt người mất ngủ, soi một bóng lưng lẻ loi ngồi thức chong chong. Út Thơm nhón chân bước lại gần, khẽ bảo:
- Khuya quá rồi, mình vào nhà nghỉ nghen má.
- Đợi thêm tí nữa đi con, hình như má vừa nghe thấy có ai trở về ngoài kia mà sao giờ yên ắng quá.
Út Thơm lắng tai nghe gió luồn theo hàng sầu riêng thao thức, con vạc sành ăn đêm ngang qua thả xuống những thanh âm xa vắng buồn buồn. Lát sau, má chậm chậm bước vào trong, út Thơm tưởng má muốn ngủ rồi nên hạ tấm liếp xuống. Vừa lúc với tay định tắt đèn thì lại thấy má mang theo cái ca lớn đi ra nên vội vàng lại đỡ tay, má nghỉ hơi rồi bảo:
- Nước sâm má vừa mới nấu đó, con đem bỏ ngoài để lát cậu Ba ghé qua còn có uống. Cứ để đèn sáng cả đêm đừng tắt, trời đất tối thui thế này bao nhiêu người âm thầm băng đồng băng bãi nhờ nhìn ánh đèn bà con mình treo mà biết hướng.
Út Thơm nhẹ nhàng đỡ má lên để luồn gối kê đỡ mỏi, nghe những đốt xương gầy dưới lần áo mỏng cộm lên. Trên phía bàn thờ, ngọn đèn treo bên ngoài rọi qua kẽ vách hắt một vệt sáng lên bức chân dung một người thanh niên còn rất trẻ. Sáng nay, má vừa têm trầu vừa nhắc út Thơm đón ghe hàng bông lựa hoa cúc làm đám giỗ cậu Ba, xế chiều lại nấu nước sâm chờ cậu Ba trở về sau trận đánh. Thời gian nghiệt ngã đổi tóc xanh thành tóc trắng, chẳng biết tự bao giờ đã phủ lên ký ức của má một màu sương lẫn lộn giữa hai bờ nhớ nhớ quên quên.
Lần cuối cùng cậu Ba ghé qua nhà cũng đã cách đây lâu lắm rồi, thuở má chừng hai mươi, còn cậu Ba lên tuổi mười tám. Đêm hôm ấy trời tự nhiên trở gió, má vừa xoa chân xoa tay cho bà ngoại vừa ngóng ra ngoài nghe tiếng lá trong vườn xào xạc bồn chồn. Chừng quá nửa đêm khi ngoại vừa thiếp ngủ thì má nghe thấy tiếng gõ vào tấm liếp thật khẽ:
- Má ơi, chị Hai ơi.
Má nhận ra cậu Ba ngay lập tức, liền vặn nhỏ đèn lập cập bước ra. Cậu Ba khom người chui qua mái lá, bước lại gần chiếc giường nhỏ lặng ngắm bà ngoại đang ngủ say. Chỉ ghé chút xíu thôi cậu bảo phải đi rồi, quay qua nắm tay chị gái, cậu dặn:
- Sáng sớm mai thế nào địch cũng càn sang, chị Hai nhớ giữ gìn cẩn thận. Xong trận này em sẽ xin cấp trên cho về ít hôm để lợp lại mái nhà.
Đêm hôm ấy trời tối lạ lùng. Má cõng bà ngoại cùng mấy cụ già, trẻ con trong ấp dắt díu nhau bì bõm lội tắt cánh đồng, phía sau lưng là một dải bờ kinh trở mình trong cơn gió nổi.
Xóm làng đi qua một đêm thức trắng, lòng ai nấy đều thắt lại vì âu lo. Sáng ra mệt quá má vừa chợp mắt trong hầm thì chợt nghe tiếng súng nổ rền phía bờ kinh, trực thăng gầm rú náo loạn cả vùng trời, tiếp sau đó pháo bắn vào cấp tập.
Đó có lẽ là ngày dài nhất trôi qua trong cuộc đời của má. Phía bên này bà ngoại lên cơn sốt, bên kia cậu Ba cùng đồng đội đang chiến đấu giữa bom đạn mịt mù. Trận mưa trút xuống lúc xế chiều càng làm má lo cháy ruột cháy gan. Thế rồi tin thắng trận báo về, má thức cùng bà ngoại ngóng cậu Ba suốt đêm không ngủ.
Cậu Ba cũng trở về nhà nhưng không phải như lời đã hẹn. Cậu nằm lặng dưới lá cờ màu đỏ. Đôi mắt khép hờ như đang ngủ. Khuôn mặt mười tám hiền khô.
Cậu Ba hy sinh, bà ngoại gắng gượng được ít lâu rồi về với đất. Má lẻ loi một mình đằng đẵng mấy chục năm như con cá lạc bầy mùa nước cạn, mỗi lần xóm ấp gọi má bằng cô Hai ai nấy đều không giấu được vẻ ngậm ngùi.
Út Thơm được nhận về nuôi trong một lần má Hai chở sầu riêng đi bán, thấy đứa trẻ nhỏ xíu ngồi dang nắng một mình bên bến mới hỏi ba mẹ con đâu. Nó ngơ ngác lắc đầu. Bà con xóm chợ nói hồi trước thấy nhỏ này được một người ăn xin dắt theo lúc mới biết đi, mấy năm sau người kia ốm bệnh rồi mất, mình nó lớn lên nhờ những thuyền ghe xuôi ngược cưu mang. Má tháo nón đội lên mái đầu khét nắng của con bé rồi bảo: Hay con về ở cùng với má đi.
Ngày hai má con lên xã làm nốt các thủ tục giấy tờ xong thì đã rất muộn, tàu đò rời bến từ lúc nào. Đang nhìn ngược nhìn xuôi chợt một chiếc ghe máy vòng qua mấy lần rồi tấp lại, chú Tư Ngang đầu trần chân đất từ dưới nhảy lên bờ buộc dây neo xong xuôi quay qua nói với má:
- Má con cô Hai có về ấp Bàu thì quá giang cùng tôi.
Lúc đó bàn tay má đang nắm lấy tay đứa con gái bé bỏng bất chợt siết chặt, má quay mặt đi mặc kệ chú Tư Ngang đứng sượng trân. Mặt trời nguội dần sau một ngày dài ủ lửa, bóng chiều chạng vạng buông xuống bờ kinh vắng ngắt, chú Tư Ngang vẫn nhẫn nại đứng chờ. Cuối cùng má đành dắt theo con bước xuống. Chú Tư Ngang quay sang con bé ốm nhom đen thủi đang chơi với đoạn dây cột tóc bên cạnh má, khẽ hỏi:
- Cô Hai lên làm giấy khai sanh cho cháu phải không, cô gọi tên cháu là gì thế?
- Dạ, tôi đặt tên cháu là Thơm.
Sau đó là một khoảng lặng im kéo dài vô tận, chú Tư Ngang và má không nói gì thêm với nhau tới tận khi xuồng cập bến. Nhiều lần về sau út Thơm còn thấy chú ấy ngập ngừng ghé qua, ngỏ ý đỡ má sửa lại chỗ này chỗ kia trong ngôi nhà nắng mưa xói lở nhưng đều bị từ chối. Sách vở, đồ chơi chú mua ngoài chợ xã về tặng cho út Thơm, má trông thấy là bắt đem trả lại. Chú Tư Ngang nhìn út Thơm với vẻ mặt buồn xo.
Đôi lúc nửa đêm nghe tiếng đờn kìm buồn bã của chú Tư ngân lên dọc theo bờ bãi vắng, út Thơm muốn biết giữa hai người ngày trước có chuyện gì mà thấy má nén tiếng thở dài nên định hỏi rồi thôi.
Mãi đến gần đây út Thơm mới biết chú Tư từng là người yêu cũ của má Hai. Ngày đó chú Tư theo anh trai thoát ly đi kháng chiến còn má Hai ở nhà vào du kích. Một lần chú Tư cùng tiểu đội trình sát về huấn luyện chiến đấu cho dân quân, tình cờ gặp lại cô bé hàng xóm ngày xưa nay đã trở thành thiếu nữ. Những ngày tháng cùng nhau đào hầm, lội ruộng, băng đồng băng bãi dưới họng súng giặc rình, hai người đã quyến luyến với nhau từ lúc nào không hay biết.
Sau đó ít lâu, em trai má Hai cũng lên đường vào cứ, bà ngoại trở bệnh mỗi lúc càng thêm nặng nên má đành phải ở nhà coi sóc ruộng vườn. Vì lẽ đó, trận đánh ác liệt trên kinh ngày ấy má không tham gia, những gì má biết về chú Tư chỉ là nghe người ta kể lại. Những câu chuyện trong hồi ức mỗi người sẽ khác đi một chút, nhưng ở ấp Bàu này, không ai quên rằng ngày hôm đó khi giặc tiến vào công sự, Tư Ngang đã buông súng ngay sau loạt bắn đầu tiên. Lính biệt động không giết Tư Ngang mà lôi ra giữa đồng trống. Sau này còn nghe đồn thổi rằng, để giữ được sinh mạng, Tư Ngang đã chỉ điểm cho giặc nã chính xác vào trận địa phòng thủ của tiểu đoàn bố trí dọc bờ kinh. Trong những người lính ngã xuống sau trận pháo kích có cả cậu Ba mới chỉ mười tám tuổi…
Người ta vẫn nói chiến tranh qua lâu lắm rồi mà không biết đến chừng nào buồn đau mới hết. Ấp Bàu có nhiều gia đình bị xẻ làm hai, nhiều đôi lứa chia lìa trong cuộc chiến. Mà lòng người đâu phải như lòng sông để bao nhiêu vết cắt cũng lành. Một đêm rất khuya cùng với má thức ngồi nghe tiếng đờn kìm, út Thơm mới hỏi sao má không bỏ qua chuyện cũ mà mở lòng đến với chú Tư, ngó bộ hai người vẫn còn vương vấn lắm.
Má ngồi lặng hồi lâu rồi mới nói, mỗi người đều có những điều ẩn khuất đành để trong dạ, sống giữ, chết mang theo. Ngày ấy trở về ổng chờ mãi để gặp được nhau ở chỗ gốc dừa hồi xưa từng hò hẹn, ổng nói mình chưa bao giờ phản bội đồng đội anh em. Mang nỗi hàm oan này sống không bằng chết, nhưng chỉ cần em tin ở tôi thì tôi sẽ ráng đến ngày sự thật được tỏ tường. Lúc đó hai người đứng gần đến nỗi nghe được nhịp tim ổng đập, cả mùi mồ hôi từng quen thuộc, cả hơi thở phả vào trên tóc, cả bàn tay ổng run run. Má muốn cầm tay ổng quá chừng. Thế nhưng, không hiểu sao trong khoảnh khắc ấy, hiện lên trong đầu má lại là gương mặt u buồn của cậu Ba... Khói lửa từ ngày bi thảm ấy ngốt lên làm má dường như nghẹt thở. Má khóc. Ổng cũng khóc. Nước mắt đàn ông làm má tan nát cả cõi lòng...
Đám giỗ cậu Ba xong rồi, út Thơm đưa má lên bệnh viện quân y khám. Ngày nhận kết quả khám bệnh của má, út Thơm như lặng người đi. Bác sĩ nói má có dấu hiệu bị teo não sớm, thuốc thang chỉ có thể làm chậm lại quá trình này chứ không chữa được. Rồi một ngày nào đó má sẽ dần quên hết cả, ký ức bị xóa trắng để lại một màn sương mờ mịt. Ngay cả tên út Thơm chắc gì má còn nhớ nữa.
Út Thơm bật khóc. Gió nổi lên từng đợt quẩn khắp vườn. Lá rụng tơi bời như mưa đổ. Má đem chổi ra quét lạo xạo ngoài sân, vừa quét vừa nhắc cậu Ba sao lâu rồi chưa thấy ghé về nhà. Mùa sầu riêng đang rộ.
Biết đâu như thế này lại đỡ cho má hơn. Út Thơm thầm nghĩ thế khi nhìn theo bóng má. Cuộc đời má mất mát nhiều rồi, giờ tự nhiên lãng quên hết những đau thương xưa cũ.
Một buổi tối, út Thơm đang ngồi chải tóc cho má thì nghe thấy tiếng người gọi ngoài ngõ, kế đó, chú Tư Ngang cùng với mấy người đồng đội cũ băng qua vạt sân nhỏ bước vào. Má như không nhìn thấy chú Tư mà cứ mải ngóng ra màn đêm lập lòe đom đóm.
Lắng nghe câu chuyện giữa những người lính từng một thời trận mạc, út Thơm mới biết rằng mãi cho đến tận hôm nay, khi tìm được những nhân chứng hiếm hoi còn sống ở cả hai bên chiến tuyến, mọi thứ mới được làm sáng tỏ. Chuyện xảy ra với chú Tư ở trận đánh ấy thật ra chỉ là một sự hiểu lầm. Trong cõi mờ mịt của chiến tranh, có bao nhiêu số phận bị vùi lấp bởi nhầm lẫn và oan khuất.
Út Thơm nghe gió cuộn lên từ phía bờ kinh. Ngọn đèn dây tóc chao qua làm những quầng sáng đổ nghiêng như sóng. Khoảnh khắc này sao lòng mỗi người lại thấy ngậm ngùi đến thế, tóc chú Tư và má đều chớm bạc, bao nhiêu năm tháng thanh xuân vĩnh viễn mất đi rồi.
Đêm u u gió. Những liếp dừa khô trở mình sột soạt. Bên ngoài hàng ba, ngọn đèn dây tóc như mắt người mất ngủ, soi hai bóng lưng nhìn ra phía bờ kinh. Giờ lâu chú Tư khẽ nói:
- Cô Hai có nhớ ra tôi nữa không. Tư Ngang đã về đây rồi nè.
Má thảng thốt ngước nhìn lên người đàn ông đang đứng lặng yên trong bóng tối. Trong ký ức mờ mịt màn sương lẫn lộn giữa hai bờ quên quên nhớ nhớ, má có còn nhận ra người cũ đã trở về?
