Một bức tượng đắp nổi mô tả nữ hoàng Cleopatra. Ảnh: De Agostini
Cleopatra VII có thể là người phụ nữ nổi tiếng nhất trong thế giới cổ đại. Bà là người trị vì cuối cùng của vương triều đã thống trị Ai Cập cổ đại suốt khoảng 300 năm, từ cái chết của Alexander Đại đế tới khi Đế quốc La Mã xuất hiện. Gương mặt của bà được lưu truyền mãi mãi qua hàng loạt cổ vật bao gồm tiền xu. Có lẽ chân dung được biết tới nhiều nhất của Cleopatra là hình chạm nổi ở đền thờ Dendera tại Ai Cập cùng với con trai Caesarion, theo Live Science .
Tuy nhiên, giới nghiên cứu vẫn biết rất ít về hình dáng của người phụ nữ quyền lực nhất thế giới cổ đại này. Trong những năm gần đây, tranh cãi tập trung quanh màu da của Cleopatra. Tài liệu khảo cổ không có nhiều manh mối. Hài cốt của bà chưa bao giờ được tìm thấy. Các hình ảnh minh họa thời đó không mô tả chính xác diện mạo của nữ hoàng. “Chúng ta không có bằng chứng nào từ thời xưa có thể hé lộ màu màu da của Cleopatra”, Prudence Jones, giáo sư ngành nhân loại học và cổ điển ở Đại học Montclair, cho biết. Hơn nữa, khái niệm của chúng ta về màu da “trắng” hoặc “đen” khá xa lạ với người cổ đại.
Nữ hoàng Cleopatra VII trị vì từ năm 51 đến 30 trước Công nguyên. Bà là người trị vì cuối cùng của vương triều Ptolemy, thống trị Ai Cập gần 300 năm. Khi Julius Caesar đến Ai Cập, bà có với ông một người con trai tên Caesarion. Sau đó, Cleopatra trở thành người tình của Mark Antony và sinh 3 người con. Sau khi thế lực của Octavian xâm chiếm Ai Cập vào năm 30 trước Công nguyên, Cleopatra tự tử.
Số cổ vật về Cleopatra mà giới nghiên cứu tìm thấy không nhiều, bao gồm số tiền xu tại khu vực Taposiris Magna ở Ai Cập. Ngoài ra, có nhiều bức tượng khắc họa nữ hoàng Cleopatra nằm ở những bảo tàng trên khắp thế giới. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu không chắc chắn về nguồn gốc của tượng và liệu chúng có thực sự mô tả nữ hoàng Cleopatra hay không.
Andrew Kenrick, nhà nghiên cứu thỉnh giảng ở Đại học East Anglia, Anh, cho biết các nhà văn cổ đại thường không nhắc tới hình dáng của nhân vật. Những bức tượng cũng có thể gây nhầm lẫn do chúng hướng tới phóng đại diện mạo của nhân vật thay vì hình dáng đích thực. Ví dụ, tượng điêu khắc có thể mô tả một vị vua vạm vỡ hơn thực tế.
Ngoài ra, các nhà khoa học không biết danh tính mẹ hoặc bà của Cleopatra, có nghĩa vị nữ hoàng có thể có tổ tiên gốc Phi. Họ chỉ biết cha của Cleopatra là người Hy Lạp. Đôi khi, người thuộc vương triều Ptolemy kết hôn trực hệ và Cleopatra lấy em trai của bà là Ptolemy XIV trước khi ông bị giết chết vào năm 44 trước Công nguyên.
Tuy nhiên, Zahi Hawass, cựu Bộ trưởng Bộ Cổ vật, cho rằng nguồn gốc Hy Lạp chỉ rõ Cleopatra không phải người da đen. Trong tài liệu lịch sử, bà là hậu duệ của một vị tướng ở Macedonia, Hy Lạp cùng thời với Alexander Đại đế. Ngôn ngữ của Cleopatra là tiếng Hy Lạp và trong các bức tượng bán thân, bà được khắc họa với làn da trắng.
Năm 2009, các nhà nghiên cứu kiểm tra hài cốt tìm thấy năm 1926 trong một ngôi mộ ở Ephesus tại Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay. Họ cho rằng bộ xương thuộc về Arsinoë IV, em gái của Cleopatra bị giết theo lệnh của Mark Antony vào năm 41 trước Công nguyên. Theo ghi chép cổ đại, Cleopatra nghi ngờ Arsinoë muốn soán ngôi của bà.
Dù hộp sọ bị thất lạc trong Thế chiến II, nhóm nghiên cứu phục dựng và phân tích hộp sọ thông qua ảnh chụp cũ và tranh vẽ. Họ xác định các đặc điểm hộp sọ chỉ ra mẹ của Arsinoë IV là người gốc Phi. Khoảng cách từ trán tới sau sọ rất lớn so với chiều cao của hộp sọ, điều thường gặp ở nhiều nhóm người da đen gốc Phi. Điều đó có nghĩa Arsinoë IV là người lai, theo Caroline Wilkinson, giáo sư nhân chủng học ở Đại học Liverpool.
Nếu giả định Arsinoë là em ruột của Cleopatra, vậy vị nữ hoàng có thể có tổ tiên châu Phi. Nhưng Duane Roller, giáo sư danh dự ngành cổ điển ở Đại học Ohio, cho rằng chưa chắc Cleopatra và Arsinoë là chị em cùng mẹ bởi Ptolemy XII, cha của Cleopatra, có con với nhiều người phụ nữ.