Bài thơ “Nam quốc sơn hà” được xem là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nhà nước Đại Cồ Việt. (Ảnh: Internet)
1. Bài thơ “thần” của Lý Thường Kiệt vang lên trên sông Như Nguyệt trong cuộc kháng chiến chống quân Tống được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nhà nước Đại Cồ Việt sau nghìn năm Bắc thuộc.
“Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”
(Sông núi nước Nam vua Nam ở
Rành rành định phận ở sách trời
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời)
(Bản dịch của Trần Trọng Kim)
Bài thơ khẳng định sông núi nước Nam là của người Việt, một quốc gia có chủ quyền, có chính thể nhà nước, có cương vực lãnh thổ, là địa bàn định cư của con Rồng cháu Tiên. Đó là chân lý hiển nhiên, là lẽ phải, đã được thực tiễn khẳng định, sáng rõ như “thiên thư”, như mặt trời, trăng sao vậy. Mọi âm mưu, thủ đoạn xâm lược, đồng hóa của kẻ thù ngoại bang đều trái đạo lý, phi nghĩa, nhất định sẽ chuốc lấy thất bại.
Với thể thất ngôn tứ tuyệt, bài thơ vang lên như một bản tuyên ngôn chắc nịch về nền độc lập của nước Đại Việt, vua với dân đồng lòng, chung sức, sẵn sàng nghênh chiến, đánh tan kẻ thù xâm lược.
Chính sức sống mãnh liệt của văn hóa dân tộc, của ý chí sinh tồn của cư dân Việt dù phải trải qua thời kỳ nghìn năm Bắc thuộc sáp nhập, lập bộ máy cai trị rộng khắp vô cùng thâm độc - vẫn không ngăn nổi ý chí sinh tồn của một dân tộc quyết giữ vững nền độc lập. Từ cột mốc lịch sử này đã mở ra thời kỳ tự chủ Lý, Trần, Lê... hàng trăm năm sau giang sơn bền chính khí, xã tắc vững âu vàng!
2. Sau hơn 10 năm kháng chiến đánh đuổi quân Minh xâm lược (1418-1428), Nguyễn Trãi đã chấp bút viết nên bản hùng ca “Bình Ngô đại cáo” ca ngợi thắng lợi vĩ đại của dân tộc và một lần nữa khẳng định nền độc lập không gì lay chuyển của nước Việt.
“Bình Ngô đại cáo” - bản hùng ca. (Ảnh: Internet).
Mở đầu bản “Bình Ngô đại cáo”, Nguyễn Trãi viết:
“Như nước Đại Việt ta từ trước
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu
Núi sông bờ cõi đã chia
Phong tục Bắc Nam cũng khác
Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời xây nền độc lập
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phương”.
Kết thúc, bản đại cáo khẳng định tương lai tươi sáng của dân tộc:
“Xã tắc từ đây vững bền
Giang sơn từ đây đổi mới
Càn khôn bĩ rồi lại thái
Nhật nguyệt hối rồi lại minh
Ngàn năm vết nhục nhã sạch làu
Muôn thuở nền thái bình vững chắc”.
Bản đại cáo như một lời tuyên ngôn độc lập mang ý nghĩa một văn bản pháp lý (sánh ngang vương triều phương Bắc), được viết theo lối văn biền ngẫu, hùng hồn, tự tin, hào sảng, đanh thép và đầy kiêu hãnh của người chiến thắng. “Bình Ngô đại cáo” xứng đáng là di sản tư liệu ký ức không chỉ của dân tộc Việt mà mang tầm vóc thế giới.
3. Ngày 2/9/1945, trên Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt quốc dân đồng bào đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. 78 năm kể từ ngày ra đời, Tuyên ngôn Độc lập trở thành bản hùng văn vĩ đại trong lịch sử dân tộc và là áng văn kiệt xuất trong lịch sử văn học nước nhà, đã, đang và sẽ mãi mãi tỏa sáng giá trị cao đẹp nhất, làm nức lòng các thế hệ người Việt Nam.
Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. (Ảnh: tư liệu).
Tuyên ngôn Độc lập mở đầu bằng một chân lý vĩnh cửu và phổ biến: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”, “Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”, “Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được”.
Tiếp đó, bản Tuyên ngôn Độc lập tố cáo và lên án những tội ác của thực dân Pháp. Chúng đã “lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta”, thực hiện một chính sách cực kỳ phản động trên tất cả các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội... Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật xâm lược Đông Dương, thực dân Pháp đã quỳ gối đầu hàng, không “bảo hộ” cho ta mà “bán” nước ta cho Nhật. Từ đó, dân ta chịu 2 tầng xiềng xích: Pháp và Nhật.
Sau khi phân tích tình hình nước ta từ mùa thu năm 1940 đến khi Nhân dân ta nổi dậy giành chính quyền, bản Tuyên ngôn Độc lập nhấn mạnh: “Sự thực là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp. Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa”.
Bản Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tại Quảng trường Ba Đình lịch sử ngày 2/9/1945, được Thông tấn xã Việt Nam phát đi toàn thế giới bằng ba thứ tiếng Việt, Anh, Pháp vào ngày 15/9/1945. (Ảnh tư liệu).
Bản Tuyên ngôn Độc lập trịnh trọng tuyên bố nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời; thủ tiêu hoàn toàn chính quyền thực dân, phong kiến, khẳng định quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam trước toàn thể Nhân dân Việt Nam với toàn thế giới. “Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập”.
Tuyên ngôn Độc lập khẳng định: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập và sự thực đã thành một nước tự do và độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”.
Với bố cục chặt chẽ, lời văn súc tích, cô đọng, cách diễn đạt vừa giản dị, vừa sắc bén, dẫn chứng cụ thể, hùng hồn, bản Tuyên ngôn đã lay động tình cảm yêu nước, lòng tự hào dân tộc và cổ vũ tinh thần độc lập cho mỗi người dân Việt Nam. Bản Tuyên ngôn là kết tinh của lòng yêu nước nồng nàn, của khát vọng cháy bỏng về nền độc lập cho nước nhà và lời thề đanh thép về giữ gìn nền độc lập thiêng liêng ấy...
Mỗi ngôn từ trong bản Tuyên ngôn chứa đựng tình cảm dạt dào từ trái tim lãnh tụ và mỗi người dân, linh thiêng như phù sa sông Hồng cuộn chảy nghìn năm, kế thừa mạch nguồn truyền thống từ các Vua Hùng mở nước, trải các triều đại Triệu, Đinh, Lý, Trần, Lê... dựng nước và giữ nước đến vinh quang rực rỡ thời đại Hồ Chí Minh hôm nay.
Hào khí bản hùng văn thiên cổ vẫn mãi âm vang, thúc giục, vẫy gọi dân tộc ta đi qua cuộc trường chinh giữ nước với sức mạnh vô song, ngời sáng chính nghĩa, vượt muôn trùng gian khổ, hy sinh, xây đài độc lập vững bền muôn thuở.
