Chuyện về trung đội trưởng cảm tử quân của Xô Viết Nghệ Tĩnh

Cả cuộc đời dấn thân cho lý tưởng cách mạng, Nguyễn Em Cầm - người chiến sỹ kiên trung của cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh đã để lại cho quê hương, dòng họ một di sản vô giá. Đó là tinh thần đấu tranh bất khuất, lòng son sắt với Đảng, với dân tộc. Những giá trị ấy được thế hệ con cháu tiếp nối và tỏa sáng cho đến hôm nay.

TIÊN PHONG TRONG HÀNG NGŨ CÔNG NHÂN

Sinh ra trong một gia đình nghèo ở làng quê có truyền thống bao đời làm nghề mộc ở Thái Yên - Đức Thọ cũ (nay là thôn Bình Định, xã Đức Thịnh), Nguyễn Em Cầm (SN 1899) rất khéo tay, có duyên với nghề. Vì gia cảnh nghèo khó, chàng trai làng mộc phải tha hương làm thuê kiếm sống ở nhiều nơi. Tháng 6/1928, nhờ những người bạn cùng quê giúp đỡ, Nguyễn Em Cầm được nhận vào làm thợ mộc tại Nhà máy Sửa chữa xe lửa Trường Thi (TP Vinh) - nơi tập trung hàng nghìn công nhân.

Làm việc ở bộ phận sửa chữa toa tàu, nhờ tay nghề vững, Nguyễn Em Cầm nhanh chóng khẳng định năng lực, nhiều lần được nâng bậc lương sớm. Dù không biết chữ, nhưng cụ lại biết nói tiếng Pháp nhờ học lỏm từ tên cai đội. Chính vốn sống ấy cùng sự gần gũi, hòa đồng, cụ đã dễ dàng hòa mình trong hàng ngũ công nhân. Hằng ngày, chứng kiến cảnh anh em cực khổ vì bị áp bức, lại được công nhân tiến bộ tuyên truyền, dìu dắt, cụ dần giác ngộ lý tưởng cách mạng. Được giao phụ trách chuẩn bị truyền đơn, tài liệu, Nguyễn Em Cầm luôn trách nhiệm, có nhiều ý tưởng cất giấu kín đáo, hiệu quả. Nhiều đêm, cụ cùng các đồng chí bí mật rải hàng nghìn tờ truyền đơn khắp chợ, rạp hát, bến xe…, bất chấp sự kiểm soát gắt gao của kẻ thù.

CUỘC BIỂU TÌNH CỦA 1.200 CÔNG NÔNG VINH - BẾN THỦY NHÂN NGÀY QUỐC TẾ LAO ĐỘNG 1/5/1930 ĐI VÀO LỊCH SỬ LÀ “LẦN ĐẦU TIÊN TRONG LỊCH SỬ CÁCH MẠNG XỨ TA, CÔNG - NÔNG - BINH BẮT TAY NHAU GIỮA TRẬN TIỀN”.

Với sự hăng hái tích cực tham gia các hoạt động và những thành tích nổi bật, đồng chí Nguyễn Em Cầm đã vinh dự được kết nạp vào Đảng tại Chi bộ Xóm Trúc (TP Vinh) vào năm 1930. Được đứng vào hàng ngũ của Đảng, đồng chí luôn đi đầu bước trước, tiên phong dẫn đầu đoàn, hô hào, cổ vũ tinh thần, ý chí đấu tranh để phát huy sức mạnh, sự đoàn kết của công nhân để đòi tăng lương, giảm giờ làm, chống cúp lương, đánh đập...

Đồng chí đã trực tiếp tham gia cuộc biểu tình của 1.200 công nông Vinh - Bến Thủy nhân Ngày Quốc tế Lao động 1/5/1930. Cuộc biểu tình bị thực dân Pháp đàn áp dã man khiến 7 người chết, hàng chục người bị thương. Nhưng, cuộc đấu tranh này đã đi vào lịch sử là “Lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng xứ ta, công - nông - binh bắt tay nhau giữa trận tiền”.

Vừa hoạt động cách mạng ở Nghệ An, đồng chí Cầm vừa bắt mối, liên lạc với cán bộ ở Hà Tĩnh. Đồng chí trở thành đối tượng bị mật thám Pháp nghi ngờ, theo dõi. Ông Nguyễn Hữu Bình (SN 1937, con trai của cụ Nguyễn Em Cầm) nhớ lại: “Sau này, chúng tôi nghe cha mẹ kể lại, mỗi lần cha về nhà đều phải trốn rất kỹ vì luôn ở trong tầm ngắm của giặc. Có lần, mật thám đến nhà tìm cha, mẹ phải đào đất “lấp” cha dưới lớp rác rưởi, lá cây ở góc vườn rồi châm lửa đốt rác để đánh lạc hướng chúng. Mỗi lần cha đi, mẹ mang rổ và liềm ra đồng cắt cỏ, cha cứ bò men theo bờ ruộng dưới sự cảnh giới của mẹ để vượt sông sang Nghệ An. Cha đi làm cách mạng, một mình mẹ gồng gánh nuôi các con, che giấu cho cán bộ ở quê nhà”.

TRUNG ĐỘI TRƯỞNG CẢM TỬ QUÂN XÔ VIẾT

Tháng 6/1930, đồng chí Nguyễn Em Cầm trở về quê nhà Thái Yên tiếp tục hoạt động cách mạng. Thời điểm này, phong trào cách mạng của địa phương đang dâng lên như vũ bão, đòi hỏi phải có sự chỉ đạo trực tiếp, đúng đường lối của Đảng. Ngày 1/2/1931, Chi bộ Đảng Thái Yên được thành lập gồm 6 đảng viên, do đồng chí Bùi Quán làm Bí thư. Hội nghị thành lập được tổ chức tại nhà thờ dòng họ Nguyễn Hữu (dòng họ đồng chí Cầm).

Ngày 8/3/1931, Đội Tự vệ đỏ Thái Yên gồm 280 đội viên ra đời. Đồng chí Cầm cùng 2 người anh em họ là Nguyễn Hữu Em, Nguyễn Hữu Hồ là những cán bộ cốt cán của đội. Xã cũng thành lập trung đội đặc biệt gọi là Trung đội Cảm tử quân với 70 đội viên do đồng chí Cầm làm Trung đội trưởng. 2 đơn vị này có nhiệm vụ luyện tập, canh gác, bảo vệ các hoạt động cách mạng; vận động giảm tô, chia ruộng; bảo vệ tổ chức quần chúng; đấu tranh chống lại cường hào, địa chủ…

Dưới sự chỉ đạo của chi bộ, từ tháng 2-3/1931, Trung đội Cảm tử quân do đồng chí Cầm chỉ huy đã phối hợp Đội Tự vệ đỏ dẫn dắt hàng nghìn người dân Thái Yên và các làng lân cận tổ chức nhiều cuộc đấu tranh, giành lại hàng trăm tạ thóc, gạo từ tay địa chủ, quyết bảo vệ xóm làng. Đối phó với phong trào cách mạng tại “làng Xô viết” Thái Yên, thực dân Pháp và tay sai liên tiếp mở các cuộc càn quét, đàn áp, bắt bớ khiến nhiều cán bộ chủ chốt của huyện, xã lần lượt bị bắt và sát hại; hàng loạt cơ sở Đảng, cơ sở quần chúng bị phá.

TẠI NHÀ LAO BUÔN MÊ THUẬT, ĐỒNG CHÍ NGUYỄN EM CẦM ĐƯỢC BỐ TRÍ Ở CÙNG BUỒNG GIAM VỚI ĐỒNG CHÍ PHẠM VĂN ĐỒNG (SAU NÀY LÀ THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ).

Tháng 7/1931, đồng chí Nguyễn Em Cầm bị địch bắt giam ở nhà lao Vinh, rồi chuyển về nhà lao Hà Tĩnh. Sau đó, bị kết án 9 năm tù khổ sai và 4 năm quản thúc theo Bản án số 130 ngày 20/8/1931, đày đi Buôn Ma Thuột với tội danh hoạt động cộng sản cùng với nhiều tù chính trị như: Mai Trọng Đạm, Mai Trọng Tín, Nguyễn Tạo, Phạm Văn Đồng, Phan Đăng Lưu...

Tại nhà lao Buôn Mê Thuật, các chiến sỹ bị địch dùng nhiều thủ đoạn tra tấn dã man nhưng vẫn không chịu khuất phục. Đồng chí Nguyễn Em Cầm được bố trí ở cùng buồng giam với đồng chí Phạm Văn Đồng (sau này là Thủ tướng Chính phủ). Trong lao tù, anh em luôn đoàn kết và chia sẻ, động viên nhau giữ vững chí khí chiến đấu.

“ANH EM TA Ở ĐÂY SƯỚNG KHỔ CÙNG NHAU NẾM ĐỦ, KHI NÀO CÁCH MẠNG THÀNH CÔNG, NẾU CÒN SỐNG THÌ HÃY TÌM ĐẾN MÀ HỎI THĂM SỨC KHỎE CỦA NHAU”.

Hồi ký của các nhà cách mạng ở Đức Thọ lưu giữ tại Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh (nay là Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh) đã ghi lại câu chuyện giữa Nguyễn Em Cầm và Phạm Văn Đồng như sau: “Một hôm sau giờ nghỉ trưa, anh em tù nhân đang tâm sự, trò chuyện, đồng chí Nguyễn Em Cầm nói với đồng chí Phạm Văn Đồng: “Anh em ta ở đây sướng khổ cùng nhau nếm đủ, khi nào cách mạng thành công, nếu còn sống thì hãy tìm đến mà hỏi thăm sức khỏe của nhau”. Đồng chí Phạm Văn Đồng cười, gật đầu tán thưởng”.

Về tình cảm giữa đồng chí Nguyễn Em Cầm và Thủ tướng Phạm Văn Đồng, tư liệu còn lưu lại: Năm 1985, cụ Cầm đã viết thư gửi đồng chí Phạm Văn Đồng và được Thủ tướng Chính phủ gửi thư phúc đáp, tặng kèm một bức ảnh của Thủ tướng chụp cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bức thư của Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã có những lời nhắn nhủ mộc mạc, chân tình: “Đồng chí Nguyễn Em Cầm thân mến! Tôi đã nhận được bức thư của đồng chí, tôi rất xúc động. Mặc dù xa cách và tuổi đã cao nhưng đồng chí vẫn nhớ đến những người đồng chí một thời oanh liệt ngày trước, đó là điều đáng tự hào. Nó đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục phấn đấu cho sự nghiệp cách mạng vĩ đại của chúng ta. Chúc đồng chí khỏe mạnh và làm hết sức mình để góp phần cống hiến vào công việc ở địa phương. Thân ái. Phạm Văn Đồng”.



Năm 1939, nhờ anh em tù chính trị đấu tranh, Nguyễn Em Cầm và một số đồng chí khác được giảm án. Ra tù, đồng chí trở về quê nhà tiếp tục hoạt động cách mạng. Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đồng chí tích cực tham gia công tác bí mật của tổ chức đảng, góp phần quan trọng giành chính quyền tại địa phương. Năm 1947-1948, đồng chí công tác tại Trung đoàn 103 (tiền thân là Chi hội Phan Đình Phùng) - một đơn vị bộ đội được xây dựng trên nền tảng tập hợp các tổ đội du kích ở các xã trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh sau Cách mạng Tháng Tám 1945. Trung đoàn 103 đã tham gia nhiều trận đánh, nhiều chiến dịch gây tiếng vang lớn, góp phần làm nên thắng lợi chung của Liên khu IV và quân dân cả nước.

Những năm cuối đời, di chứng tù đày khiến cụ sống trong đau yếu, bệnh tật nhưng dấu ấn của người trung đội trưởng cảm tử quân vẫn sáng mãi trong lòng người dân. Cụ mất ngày 1/1/1996. Với những đóng góp cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, đồng chí được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Ba, Kỷ niệm chương “Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày”, bảng vàng vinh danh người có công với cách mạng, cùng nhiều danh hiệu cao quý khác.

TRAO TRUYỀN NGỌN LỬA CÁCH MẠNG

Lòng yêu nước và lý tưởng cách mạng của đồng chí Nguyễn Em Cầm đã được trao truyền vẹn nguyên cho thế hệ sau. Các con, cháu của cụ tiếp bước cha anh, lần lượt xung phong lên đường ra trận, cống hiến tuổi xuân và xương máu để bảo vệ thành quả cha ông đã giành được.

Cụ Cầm có 5 người con (1 trai, 4 gái). Từ nhỏ, chứng kiến những hy sinh, cống hiến của cha cho con đường cách mạng nên họ đều thấm nhuần tư tưởng yêu nước. Tháng 7/1965, người con trai cả của cụ Cầm là Nguyễn Hữu Bình (SN 1937) nhập ngũ, chiến đấu tại chiến trường miền Nam, trực tiếp tham gia các chiến dịch lớn như Mậu Thân 1968, Khe Sanh, Đông Hà (Quảng Trị)… Ông Bình đã được tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng Nhì và nhiều danh hiệu khen thưởng khác.

Bà Nguyễn Thị Mỹ (SN 1950 - con gái út của cụ Cầm) tham gia lực lượng dân công hỏa tuyến, trực tiếp mở đường, giữ gìn mạch máu giao thông tại các tọa độ lửa. Những địa danh như đường Trường Sơn, Đường 9 Nam Lào… đã ghi dấu một phần thanh xuân sôi nổi, nhiệt huyết của bà. Bà được tặng thưởng Huân chương chống Mỹ cứu nước hạng Nhất. Năm 1970, bà trở về quê hương, đi học trung cấp sư phạm và tham gia giảng dạy tại các địa phương như: Đồng Lộc, Thanh Lộc, Phú Lộc, Tân Lộc (huyện Can Lộc cũ). Năm 1975, bà kết hôn cùng ông Hoàng Chính (SN 1948, xã Tân Lộc, nay là xã Hồng Lộc) - là cháu nội của đồng chí Hoàng Lạc - nguyên Ủy viên Xứ ủy Trung Kỳ.

Bà Mỹ chia sẻ: “Cụ Hoàng Lạc vừa là cấp trên, vừa là người anh, người đồng chí của cha tôi. Cha tôi luôn ngưỡng mộ, trân trọng truyền thống cách mạng của gia đình, dòng họ cụ Hoàng Lạc nên mong muốn tôi về làm dâu dòng họ Hoàng. Đến hôm nay, tôi vẫn là người trực tiếp trông coi, thờ cúng liệt sỹ Hoàng Lạc và các thành viên trong gia đình, trong đó, có nhiều cán bộ cách mạng tiền khởi nghĩa. Với tôi, đó không chỉ là bổn phận mà còn là niềm tự hào, là sự tiếp nối mạch nguồn quý báu của 2 gia đình cách mạng”.

Ở hậu phương, người chị gái của bà Mỹ là bà Nguyễn Thị Minh (SN 1948) cũng tham gia lực lượng dân quân địa phương, được phân công nhiệm vụ trực súng trường tại các điểm bị địch bắn phá ác liệt, góp phần bảo vệ những vị trí xung yếu.

Noi gương thế hệ cha ông, khi đất nước thống nhất, con trai cả của ông Nguyễn Hữu Bình là Nguyễn Hữu Yên (SN 1964) tham gia nhiệm vụ quốc tế tại Campuchia từ đầu năm 1985-1987. Ông Yên đã được tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý như: Huân chương Chiến công hạng Ba, Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Ba, Huân chương Chiến sỹ vẻ vang hạng Ba, Huy hiệu “Vì nghĩa vụ quốc tế”…

Ngoài ra, các thế hệ con cháu trong dòng họ Nguyễn Hữu cũng có nhiều người tham gia hoạt động cách mạng, chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Đất nước hòa bình, con cháu gia đình cụ Cầm nói riêng, dòng họ Nguyễn Hữu nói chung tiếp tục phát huy truyền thống, có nhiều đóng góp xây dựng quê hương, đất nước.

Câu chuyện về cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của người trung đội trưởng cảm tử quân Nguyễn Em Cầm là niềm tự hào của gia đình, dòng họ và của quê hương. Cụ không chỉ sống trọn vẹn vì dân tộc mà còn thắp sáng ngọn lửa cách mạng, trao truyền qua nhiều thế hệ, để từ đó hun đúc cho thế hệ sau ý chí, bản lĩnh và khát vọng vươn lên xây dựng quê hương, đất nước.

BÀI, ẢNH: KIỀU MINH
THIẾT KẾ: HUY TÙNG