Các đặc vụ Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), cơ quan trung thành với Văn phòng Tổng thống, ngày 21/7 bất ngờ thực thi lệnh khám xét trụ sở Cục Chống tham nhũng Quốc gia (NABU) và bắt giam Ruslan Mahamedrasulov, đội trưởng đội điều tra của lực lượng này, cùng với cha ông là Sentyabr, với cáo buộc "hỗ trợ" Nga.
SBU mô tả chiến dịch đột kích này là nỗ lực chống lại ảnh hưởng của Nga ở NABU, cơ quan điều tra chống tham nhũng hàng đầu ở Ukraine. NABU chuyên phát hiện và điều tra các trường hợp tham nhũng trong cơ quan nhà nước, sau đó chuyển sang Văn phòng Công tố Chuyên trách Chống tham nhũng (SAPO) để truy tố. Hai cơ quan này được thành lập với quyền lực rất lớn nhằm đảm bảo tính độc lập của chiến dịch chống tham nhũng.
Ngày hôm sau, Tổng thống Volodymyr Zelensky ký thông qua đạo luật thu hồi quyền tự chủ của NABU và SAPO, đặt hai cơ quan này dưới quyền lãnh đạo, kiểm soát của Tổng công tố, người do Tổng thống bổ nhiệm.
Quyết định của ông Zelensky đã vấp phản ứng dữ dội. Phe chỉ trích cho rằng nó sẽ củng cố quyền lực trong tay Tổng thống Zelensky, theo đó họ tổ chức biểu tình ở thủ đô Kiev để phản đối. Giới chức châu Âu cũng cảnh báo rằng động thái có thể cản trở nỗ lực của Kiev nhằm gia nhập Liên minh châu Âu (EU).
Trước sức ép lớn, Tổng thống Ukraine ký ban hành luật khôi phục tự chủ cho hai cơ quan chỉ sau vài ngày. Tuy nhiên, vụ bắt Mahamedrasulov đã châm ngòi căng thẳng giữa hai cơ quan, biến thành cuộc đối đầu quyền lực công khai.
Dựa trên một bản ghi âm, SBU cáo buộc cha con Mahamedrasulov có liên hệ với Moskva và lên kế hoạch làm trung gian môi giới bán cần sa cho Cộng hòa Dagestan thuộc Nga. Tuy nhiên, chất lượng bản ghi âm này rất kém.
Những người chỉ trích SBU và người đối thoại với Mahamedrasulov trong bản ghi âm đều lập luận rằng nơi được nhắc đến là Uzbekistan, không phải Dagestan.
Trung tâm Hành động Chống tham nhũng (AntAC), đội ngũ bào chữa cho Mahamedrasulov, cho rằng đã có nhiều vi phạm trong quá trình tố tụng do SBU tiến hành. Một nhân chứng chủ chốt tuyên bố đã bị SBU đe dọa.
Một số người cho rằng SBU nhắm mục tiêu vào Mahamedrasulov vì ông đã điều tra các đồng minh của Tổng thống Zelensky. SBU và Văn phòng Tổng thống Ukraine phủ nhận mọi cáo buộc.
Yaroslav Zheleznyak, nghị sĩ thuộc đảng đối lập Holos và là người ủng hộ Mahamedrasulov, tuyên bố bằng chứng chống lại ông này đã bị làm giả và có nhiều điểm không hợp lý. Daria Kaleniuk, giám đốc điều hành AntAC, lập luận vụ án này "chỉ là sự trả thù cá nhân chống lại một điều tra viên đã dám làm công việc của mình và điều tra bạn bè của Tổng thống".
"Mục tiêu là đe dọa NABU bằng một phiên tòa công khai, cũng như chế áp Mahamedrasulov", bà Kaleniuk nói.
SBU lập luận họ có bằng chứng mạnh mẽ chống lại Mahamedrasulov và chỉ có tòa án mới có thể đưa ra phán quyết cuối cùng. Hồi tháng 7, SBU từng bắt giam một điều tra viên khác của NABU là Vitaly Husarov với cáo buộc phản quốc.
Căng thẳng đã nhanh chóng biến thành chiến dịch "ăn miếng trả miếng", khi hai cơ quan hành pháp đều đang tích cực điều tra, bắt bớ nhân viên của bên kia.
NABU ngày 2/9 cáo buộc Illia Vitiuk, cựu lãnh đạo bộ phận an ninh mạng của SBU, với tội danh làm giàu bất hợp pháp và khai man trong bản kê khai tài sản. Ngày 10/9, SBU đáp trả bằng cách cáo buộc điều tra viên NABU Vitaly Tebekin khai man tài sản.
SBU ngày 25/9 khám xét tài sản của Taras Likunov, cựu điều tra viên NABU và là anh trai luật sư bào chữa cho Mahamedrasulov. Likunov bị cáo buộc vi phạm quy định về lợi ích khi nhận việc tại công ty độc quyền đường sắt nhà nước mà ông từng điều tra lúc còn ở NABU.
Diễn biến kịch tính nhất trong cuộc đối đầu giữa SBU và NABU là việc Fedir Khrystenko, nhà lập pháp ủng hộ Nga bị buộc tội phản quốc, đã bất ngờ trở về Ukraine sau khi bỏ trốn tới Dubai.
Hiện chưa rõ Khrystenko trở về Ukraine bằng cách nào, nhưng ông này không bị dẫn độ hay trục xuất. Theo các nguồn tin của Kyiv Independent, Phó Cục trưởng SBU Oleksandr Poklad đã đến Dubai trước khi Khrystenko trở về Ukraine. Các nguồn tin thêm rằng cuộc đàm phán bí mật đưa một người chạy trốn về nước không thể được tiến hành nếu không có sự tham gia trực tiếp của Văn phòng Tổng thống.
Văn phòng Tổng công tố nói rằng Khrystenko đã tự nguyện về Ukraine và bị SBU bắt giam ngày 6/9, nhưng không giải thích về động cơ trở về của ông. Một số nguồn tin nói rằng Khrystenko dự kiến ra làm chứng trong loạt vụ án, một số trong đó có liên quan đến NABU.
Hồi tháng 7, SBU từng tuyên bố rằng Khrystenko đã liên lạc với Mahamedrasulov và một điều tra viên khác của NABU, song cơ quan này phủ nhận cáo buộc.
Các nhà hoạt động và giới lập pháp cho rằng cuộc đấu công khai giữa SBU và NABU sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới hình ảnh của Ukraine giữa lúc cuộc chiến với Nga đang căng thẳng, cũng như tác động tới nỗ lực chống tham nhũng. "Tất cả những điều đó sẽ tác động không tốt tới NABU và khả năng duy trì tính độc lập của cơ quan này", Kaleniuk nói.
Căng thẳng giữa hai cơ quan quyền lực hàng đầu Ukraine hiện chưa có dấu hiệu chấm dứt, dù các quan chức SBU và NABU đều thừa nhận ở hậu trường rằng cuộc đối đầu không mang lại lợi ích cho cả hai.
Thanh Tâm (Theo Kyiv Independent, Ukrainska Pravda)