Vì sao châu Âu đổ tiền cho hệ thống phòng thủ quân sự chiến lược?

Máy bay tiêm kích JAS-39 Gripen tại trung tâm thử nghiệm Saab ở Linkoping, Thụy Điển (Ảnh: NYT).

Việc hơn 30 quốc gia ở châu Âu đang nỗ lực thúc đẩy tự trang bị vũ khí quân sự đã làm dấy lên mối lo ngại về tình trạng vô tổ chức và thiếu hụt nguồn cung.

Tại trung tâm sản xuất quốc phòng rộng lớn của Saab ở Karlskoga (Thụy Điển), những quả đạn pháo 84 mm có thể hạ gục xe tăng chiến đấu chỉ trong một đòn tấn công, được lắp ráp cẩn thận bằng tay.

Bên ngoài tòa nhà này, một nhà máy khác đang được xây dựng. Công suất tại nhà máy này, cách ngôi nhà của nhà khoa học, phát minh đại tài Alfred Nobel chỉ vài phút lái xe, dự kiến sẽ tăng hơn gấp đôi trong 2 năm tới.

Động thái này là một phần trong kế hoạch mở rộng chi tiêu quân sự khổng lồ mà mọi quốc gia ở châu Âu đã thực hiện kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine 18 tháng trước.

Tuy nhiên, cuộc chạy đua của hơn 30 quốc gia đồng minh châu Âu nhằm tích trữ vũ khí sau nhiều năm chi tiêu tối thiểu đã làm dấy lên mối lo ngại rằng, việc xây dựng tiềm lực vũ khí quân sự quy mô lớn sẽ rơi vào tình trạng rời rạc, dẫn đến lãng phí, thiếu hụt nguồn cung, trì hoãn và trùng lặp không cần thiết.

Một báo cáo gần đây của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho biết: “Người châu Âu chưa giải quyết được tình trạng chia rẽ sâu sắc và vô tổ chức trong việc xây dựng tiềm lực quân sự của mình”.

NATO, cơ quan đặt ra chiến lược phòng thủ tổng thể, và Liên minh châu Âu (EU) đã thúc đẩy hợp tác và hội nhập sâu rộng hơn, đưa ra một số sáng kiến mới, trong đó có sáng kiến phối hợp mua sắm vũ khí.

Sản xuất vỏ đạn tại cơ sở Saab (Ảnh: NYT).

Cần phải có sự rõ ràng, riêng biệt

Tuy nhiên, ngày càng có nhiều nhà sản xuất vũ khí, các nhân vật chính trị và chuyên gia quân sự cảnh báo những nỗ lực này vẫn chưa đạt được mức cần thiết.

"Cần phải có sự rõ ràng nào đó vì chúng ta không phải là Hợp chủng quốc châu Âu. Mỗi quốc gia đều tự quyết định loại năng lực nào họ cần", ông Micael Johansson, Chủ tịch và giám đốc điều hành của Saab, giải thích. Theo ông, vấn đề là mỗi quốc gia có văn hóa chiến lược, hoạt động mua sắm, thông số kỹ thuật, quy trình phê duyệt, đào tạo và ưu tiên riêng.

Sau khi mất hàng tỷ USD vì cuộc chiến ở Ukraine, các nước châu Âu đã chọn ưu tiên an ninh chính trị hơn hiệu quả kinh doanh. Các thành viên liên minh đôi khi có thể sử dụng cùng một máy bay nhưng với các hệ thống mã hóa và công cụ khác nhau.

Như các binh sĩ Ukraine đã phát hiện ra, đạn pháo 155mm do nhà công ty của nước này sản xuất không nhất thiết phải lắp vừa với lựu pháo của nhà sản xuất khác. Đạn và các bộ phận không phải lúc nào cũng có thể thay thế cho nhau, việc bảo trì phức tạp và gây ra sự cố thường xuyên hơn.

Ông Johansson cho biết, EU “không có quy trình lập kế hoạch phòng thủ”. Theo ông, “NATO phải suy nghĩ lại về cách tạo ra khả năng phục hồi trong toàn bộ hệ thống”, bao gồm cả chuỗi cung ứng sản xuất đạn dược mà binh lính sử dụng trên chiến trường.

Nhưng thực tế về việc thiếu chất nổ, đặc biệt là thuốc súng, thứ mà các nhà sản xuất trong toàn bộ ngành công nghiệp vũ khí đang rất cần, khiến tình hình càng thêm khó khăn. Nhưng có rất ít cuộc thảo luận chi tiết về hệ thống nào nên được ưu tiên hoặc làm thế nào để tăng nguồn cung cấp nói chung. “Tôi đã đưa ra đề nghị,” ông Johansson nói, “nhưng mọi việc vẫn chưa được thực hiện”.

Các cuộc thảo luận đang diễn ra vào thời điểm mà năng lực phục hồi của các chuỗi cung ứng ở khắp mọi nơi đang được xem xét lại.

Các nước châu Âu vẫn còn nhớ bài học về sự gián đoạn trong dòng khí đốt tự nhiên và ngũ cốc do chiến sự ở Ukraine, chưa kể tình trạng tồn đọng nghiêm trọng trong sản xuất và vận chuyển hàng hóa, vật tư do đại dịch Covid-19 gây ra.

Một nhân viên đang thu thập thiết bị từ chiếc xe thiết giáp được sử dụng làm mục tiêu tại trung tâm thử nghiệm (Ảnh: NYT).

Michael Hoglund, người đứng đầu khu vực kinh doanh vũ khí trên bộ tại Saab, cho biết xu hướng hiện nay là đưa chuỗi cung ứng đến “gần nhà hơn” và tìm kiếm những phiên bản đáng tin cậy. “Chúng tôi không còn mua loại rẻ nhất nữa”, ông nói. “Chúng tôi đang trả phí để cảm thấy an toàn hơn”.

Điều phối nguồn cung cấp chỉ là một yếu tố. NATO đã đặt ra các tiêu chuẩn để các hệ thống khác nhau có thể tương thích, cái được gọi là khả năng tương tác. Tuy nhiên, việc thực hiện có thể kém hài hòa hơn.

Còn nhiều khó khăn

Những vấn đề lớn hơn vẫn còn đó. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, nhiều công ty quốc phòng hợp nhất khi chi tiêu quân sự giảm xuống. Tuy nhiên, giống như các nhãn hiệu ngũ cốc khác nhau, mỗi hệ thống vũ khí chính cũng có rất nhiều loại. Theo phân tích của McKinsey & Company, châu Âu có 27 loại pháo khác nhau, 20 loại máy bay chiến đấu và 26 loại tàu khu trục và khinh hạm nên cũng khó hợp nhất.

Để xây dựng một lực lượng chiến đấu thống nhất, châu Âu phải cân bằng cạnh tranh, vốn yêu cầu cải tiến và đổi mới, với nhu cầu loại bỏ lãng phí và hợp lý hóa các hoạt động, bằng cách đặt hàng hoặc thậm chí thiết kế vũ khí đồng bộ.

Vấn đề nữa là châu Âu chủ yếu phụ thuộc vào Mỹ trong chiến lược đảm bảo an ninh quân sự. Những tuyên bố chỉ trích Tổng thống Donald Trump vào năm 2018 về việc châu Âu chi tiêu không đủ cho quân sự và những lời đe dọa Mỹ sẽ rút khỏi NATO đã gây chấn động sâu sắc trong khu vực.

Bên trong nhà máy sản xuất máy bay chiến đấu của Saab ở Linkoping, Thụy Điển (Ảnh: NYT).

Nhưng quan điểm cho rằng châu Âu phải chi nhiều tiền hơn cho an ninh quốc phòng của mình hiện đang lan rộng, làm gia tăng áp lực trong việc cần có một chiến lược thống nhất trong nỗ lực tạo ra hệ thống phòng thủ tốt hơn.

Tuy nhiên, sự phối hợp này đối mặt với một số rào cản tiềm ẩn. Như báo cáo của trung tâm cho thấy, việc tích hợp hệ thống phòng thủ châu Âu “sẽ là một quá trình tốn nhiều công sức và nỗ lực của nhiều thế hệ”.

Các chính phủ đã đổ hàng triệu hoặc hàng tỷ USD vào quốc phòng và tất nhiên, mỗi nước đều muốn hỗ trợ các ngành công nghiệp và người lao động của mình.

Và bất kể nhu cầu phòng thủ tổng thể của châu Âu là gì, ưu tiên hàng đầu của mỗi quốc gia vẫn là bảo vệ biên giới của mình.