Sớm có phương án bảo vệ lũy đá cổ Kỳ Anh

Lũy đá cổ Kỳ Anh (Hà Tĩnh) là công trình quân sự độc đáo dưới thời Trịnh – Nguyễn phân tranh. Tuy nhiên, trải qua sự tàn phá của thiên nhiên, tác động của con người nên hiện nay lũy đá với kiến trúc có một không hai này đang bị xuống cấp, hư hại nghiêm trọng.

Đông đảo nhân dân tham quan lũy đá cổ Kỳ Anh. Ảnh: Bá Hạnh

Lũy đá cổ nằm trên sườn phía Bắc dãy núi Hoành Sơn, kéo dài từ Đông sang Tây, vắt ngang qua địa bàn 3 xã của huyện Kỳ Anh gồm Kỳ Lạc, Kỳ Lâm, Kỳ Hoa (Kỳ Hoa nay thuộc TX Kỳ Anh). Điểm bắt đầu của lũy đá cổ là chân núi Đèo Bụt (thuộc thôn Lạc Thắng, xã Kỳ Lạc), kéo dài theo sườn núi lên đỉnh Trầm Hương, một ngọn núi nằm trong dãy Hoành Sơn hùng vĩ. Lũy đá nằm chắn ngang qua con đường thượng đạo đã có từ xa xưa, sau này trở thành QL 22, trục giao thông huyết mạch chạy từ vùng núi phía Tây của huyện Kỳ Anh sang vùng núi phía Tây của huyện Tuyên Hóa (Quảng Bình).

Theo các nhà nghiên cứu thì lũy đá cổ Kỳ Anh có từ thời Chămpa. Đến thế kỷ 17, dưới thời Trịnh - Nguyễn phân tranh, nhận thấy lũy đá này nằm ở vị trí đồi núi cao, dốc đèo hiểm trở, là địa hình phòng thủ lý tưởng để đề phòng quân đội của nhà Nguyễn từ Đàng Trong đánh ra nên chúa Trịnh Toàn đã củng cố, xây dựng thành một phòng tuyến quân sự vững chắc.

Theo kết quả nghiên cứu của Viện Khảo cổ học Việt Nam và Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp (EFEO) phối hợp với Bảo tàng Hà Tĩnh cho thấy: lũy đá dài khoảng 30 km, được ghép đều đặn, vuông vức theo phương thẳng đứng bằng những phiến đá son (loại đá tự nhiên khi mài ra có màu đỏ như son) mà không sử dụng đến chất kết dính. Lũy cao hơn 3m, phía trên lũy khá bằng phẳng, nơi rộng nhất khoảng 2m và hẹp nhất là 1,2m. Dọc theo chiều dài của lũy, cứ cách khoảng 3-4m lại được trổ một lỗ hỏa hiệu kiểu dạng hình phễu, mặt trước to, mặt sau nhỏ, có thể vừa để thoát nước, vừa quan sát đánh trả kẻ địch công phá thành.

Lũy đá cổ bị hư hại nghiêm trọng, cần có các giải pháp bảo tồn khẩn cấp.

Ông Nguyễn Lộc Hằng - Trưởng phòng VH-TT huyện Kỳ Anh khẳng định: Với kỹ thuật kiến trúc bậc cao, có giá trị văn hóa, lịch sử nên vào năm 2014, lũy đá cổ Kỳ Anh đã được Bộ VH-TT&DL công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Là công trình có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, phục vụ tham quan du lịch cũng như các chương trình nghiên cứu về thành lũy cổ ở Việt Nam”.

Tuy nhiên, hiện nay, lũy đá đang bị hư hại, xuống cấp nghiêm trọng. Tại địa phận Kỳ Lạc, thực tế hiện nay thành lũy chỉ còn lại gần 500m, phần lũy còn lại nhiều đoạn đã bị trôi trượt, đổ vỡ, rạn nứt. Trước sự khắc nghiệt của khí hậu vùng thượng Kỳ Anh thì lũy đá khó chống chọi lâu dài nếu không có các giải pháp bảo vệ kịp thời.

Được biết, ngoài sự tàn phá của thiên nhiên thì lũy đá còn bị tác động từ con người, nhất là khi xây dựng đường điện 500 kV, người dân làm đất, trồng keo tràm dọc hai bên thành lũy, ít nhiều khiến thành lũy bị hư hại.

Trước tình trạng xuống cấp của thành lũy, ông Nguyễn Lộc Hằng cho biết: Hiện nay, huyện đã chỉ đạo xã Kỳ Lạc lập tờ trình xin kinh phí của trung ương và tỉnh để quy hoạch, trùng tu, bảo vệ, vì ngân sách của huyện, xã không có. Còn về nguồn xã hội hóa thì sẽ rất khó khăn.

Theo ông Nguyễn Thái Toàn - Chủ tịch UBND xã Kỳ Lạc thì sau khi đón nhận bằng công nhận lũy đá là di tích lịch sử quốc gia, chính quyền đã họp bàn để đưa ra các giải pháp bảo tồn lũy đá. Việc đầu tiên, xã sẽ tiến hành thuê tư vấn để lập quy hoạch di tích. Sau đó mua lại diện tích keo tràm dọc hai bên lũy đá với chiều dài khoảng 10-20m tính từ chân lũy trở ra, diện tích keo tràm này sẽ không được khai thác. Tuy nhiên, làm sao huy động được nguồn kinh phí để đền bù cho người dân là câu hỏi khó!

Các ngành chức năng cần kịp thời vào cuộc hỗ trợ cùng địa phương để có các giải pháp bảo tồn lũy đá độc đáo này, không để di tích thành phế tích.

Phúc Quang