Theo số liệu khí nhà kính quốc gia năm 2020, tổng phát thải của Việt Nam đạt khoảng 454,6 triệu tấn CO₂ tương đương, gần gấp đôi so với năm 2010. Trong đó, riêng lĩnh vực nông nghiệp chiếm khoảng 116,51 triệu tấn và trồng trọt (chủ yếu từ canh tác lúa, cây trồng chủ lực, đốt phụ phẩm nông nghiệp) chiếm tới 80% tổng phát thải của toàn ngành.
Nhằm ứng phó với thực trạng phát thải cao và thách thức từ biến đổi khí hậu, vừa qua, Bộ NN&MT đã ban hành Quyết định số 4024/QĐ-BNNMT, phê duyệt Đề án “Sản xuất giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2050”. Đề án được xem là bước đi chiến lược, mở đường cho lĩnh vực trồng trọt chuyển đổi sang mô hình phát triển xanh, hiện đại và bền vững.
Mục tiêu của đề án là thúc đẩy chuyển đổi hệ thống sản xuất trồng trọt theo hướng phát thải thấp, thích ứng với biến đổi khí hậu, nâng cao hiệu quả sản xuất và cải thiện sinh kế nông dân, từng bước hình thành nền nông nghiệp sinh thái, hiện đại, có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu và đáp ứng các cam kết quốc tế.
Hà Tĩnh là địa phương có tiềm năng lớn về phát triển nông nghiệp, mỗi năm gieo cấy trên 103.000 ha lúa/2 vụ, song cũng chịu tác động rõ nét của biến đổi khí hậu nên việc triển khai sản xuất nông nghiệp bền vững gắn với giảm phát thải càng trở nên thiết thực. Những năm qua, tỉnh cũng đã tích cực, chú trọng áp dụng các mô hình nông nghiệp đa giá trị, sinh thái và kinh tế tuần hoàn gắn sản xuất với bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu, từng bước hướng tới nền nông nghiệp xanh.
Trong đó, mô hình tưới ngập - khô xen kẽ (AWD - Alternate Wetting and Drying) trong canh tác lúa được triển khai tại xã Thiên Cầm trong năm 2025 đã mang lại nhiều kết quả tích cực, mở ra hướng phát triển mới cho ngành trong thời gian tới. Năng suất vụ xuân đạt 72,5 tạ/ha, tăng 6,15% so với ruộng lúa ngập thường xuyên; vụ hè thu đạt khoảng 45 - 50 tạ/ha. Đặc biệt, lượng phát thải khí mê-tan (CH4) giảm tới 70,48% so với phương thức canh tác truyền thống.
Ông Hoàng Kim Túy - Trưởng phòng Kinh tế UBND xã Thiên Cầm cho biết: “Nhận thấy rõ hiệu quả của mô hình, năm 2026, chúng tôi đang dự kiến mở rộng diện tích áp dụng công nghệ tưới ngập - khô xen kẽ lên khoảng 500 ha, hướng tới xây dựng vùng sản xuất lúa phát thải thấp gắn với phát triển nông nghiệp bền vững và kinh tế tuần hoàn, xây dựng thương hiệu gạo địa phương".
Phía doanh nghiệp, ông Phan Tiến Thành - Quản lý dự án Công ty Green Carbon Inc (Nhật Bản) cho biết: "Vụ xuân năm 2025, doanh nghiệp phối hợp với các đơn vị liên quan bắt đầu triển khai mô hình tại xã Nam Phúc Thăng cũ (nay là xã Thiên Cầm) với diện tích chỉ 50,7 ha/163 hộ; vụ hè thu mở rộng lên đến 250 ha/750 hộ. Ruộng vùng dự án giảm 2 - 3 lần bơm nước so với ruộng truyền thống, cây lúa chống đổ tốt hơn, giảm sâu bệnh hại, góp phần giảm chi phí sản xuất vì thế được bà con nông dân đồng tình, ủng hộ. Đây là cơ sở thực tiễn quan trọng để tiếp tục mở rộng và phát triển mô hình tại Hà Tĩnh trong những năm tới".
Không dừng lại ở lợi ích kinh tế, phương pháp tưới ngập - khô xen kẽ còn góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững. Dữ liệu sản xuất trong mô hình được số hóa do đó cần có sự tổ chức sản xuất, quy hoạch bài bản theo vùng và sự vào cuộc đồng bộ của các hợp tác xã, chính quyền địa phương trong việc quản lý, giám sát.
Với hơn 2.400 ha đất lúa, trình độ thâm canh của nông dân khá đồng đều, xã Đức Thịnh được xem là địa phương có nhiều điều kiện thuận lợi để áp dụng công nghệ canh tác tưới khô - ướt xen kẽ trong vụ xuân 2026. Chị Nguyễn Thị Huyền Lương - chuyên viên phụ trách nông nghiệp xã Đức Thịnh chia sẻ: “Hiện nay, xã đang phối hợp với Sở NN&MT, các đơn vị liên quan khảo sát, lựa chọn những vùng có điều kiện thổ nhưỡng, nguồn nước và hạ tầng thủy lợi phù hợp nhằm triển khai mô hình. Từ đó, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất, tiết kiệm nguồn nước tưới, tăng cường khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu”.
Được biết, trên cơ sở những kết quả bước đầu, theo thông tin từ Viện Khoa học Kỹ thuật nông nghiệp Bắc Trung Bộ, vụ xuân năm 2026, đơn vị sẽ tiếp tục phối hợp với Sở NN&MT Hà Tĩnh để phấn đấu triển khai khoảng 5.000 ha lúa canh tác theo mô hình tưới ngập - khô xen kẽ tại địa phương.
Tiến sĩ Trịnh Đức Toàn - Phó Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật nông nghiệp Bắc Trung Bộ cho biết: “Chúng tôi đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác triển khai mô hình trong 10 năm tới với tỉnh, hướng đến xây dựng hệ thống sản xuất lúa bền vững, phát thải thấp và có khả năng thích ứng tốt với biến đổi khí hậu. Đây cũng là giải pháp quan trọng để thực hiện Đề án “Sản xuất giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2050” của Bộ NN&MT tại Hà Tĩnh.
Trong thời gian tới, viện sẽ tiếp tục chuyển giao quy trình kỹ thuật, hỗ trợ đào tạo và kết nối doanh nghiệp, nhằm mở rộng mô hình trên phạm vi rộng hơn. Bên cạnh đó, chúng tôi mong muốn tỉnh tiếp tục tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực tiếp cận với mô hình trình diễn; đồng thời đi kèm cơ chế hỗ trợ và nguồn lực phù hợp để tạo động lực thay đổi tư duy sản xuất của nông dân".