Trong phiên xét xử thân thiện, Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa sẽ không mặc áo choàng nhằm tạo tâm lý thoải mái cho bị cáo vị thành niên.
Những phiên tòa đầy tính nhân văn
Ngày 11/3/2021, TAND huyện Thạch Hà mở phiên tòa xét xử bị cáo Đ.C.Đ. (SN 2005, trú thôn Hội Cát, trú xã Thạch Long) về tội “Cướp giật tài sản”. Theo hồ sơ vụ án, khoảng 14h ngày 9/12/2020, tại địa phận thôn Đông Hà 1 (Thạch Long), Đ.C.Đ. đã sử dụng xe mô tô cướp giật chiếc điện thoại Iphone 7 Plus (gần 4 triệu đồng) của chị V.T.T. (SN 2005, trú xã Thạch Hạ, TP. Hà Tĩnh). Thời điểm phạm tội, Đ. chưa đủ 16 tuổi.
Thông thường, các bị cáo trong phiên tòa hình sự sẽ phải đứng trước bục khai báo để khai nhận hành vi phạm tội với Hội đồng xét xử (HĐXX). Tuy nhiên, tại phiên tòa thân thiện, Đ.C.Đ. được ngồi cạnh cha mẹ và người bào chữa. Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa Nguyễn Thành Nhân chỉ mặc trang phục hành chính của TAND (không mặc áo choàng); hai hội thẩm nhân dân tham gia xét xử gồm giáo viên và cán bộ làm công tác đoàn. Những ấn tượng ban đầu đã giúp bị cáo vơi bớt nỗi hoang mang, lo sợ khi bước vào phiên xử.
Với tinh thần thân thiện, cởi mở, trong quá trình thẩm vấn, tranh tụng, HĐXX “trò chuyện” với Đ.C.Đ. về diễn biến hành vi phạm tội. Việc xét hỏi, tranh luận với bị cáo, bị hại được tiến hành phù hợp với lứa tuổi, mức độ phát triển tâm sinh lý của người phạm tội. Đồng thời, chủ tọa phiên tòa và các hội thẩm cũng đã phân tích cho Đ.C.Đ. hiểu về quyền và nghĩa vụ của công dân; tuyên truyền, giáo dục bị cáo ý thức tuân theo pháp luật, ngăn ngừa tái phạm. Kết thúc phiên xử, TAND huyện Thạch Hà tuyên án Đ.C.Đ. mức án 21 tháng tù cho hưởng án treo.
Thông thường, các bị cáo trong phiên tòa hình sự sẽ phải đứng trước bục khai báo để khai nhận hành vi phạm tội với Hội đồng xét xử. (Ảnh: Bị cáo Đoàn Khắc Cương (SN 1986, trú xã Hương Long, Hương Khê) tại phiên xử sơ thẩm do TAND huyện Thạch Hà mở vào ngày 2/11/2020).
Theo Điều 6, Thông tư 01/2017 của TAND tối cao về phòng xử án, giải quyết các vụ việc thuộc thẩm quyền của Tòa án đối với gia đình và người chưa thành niên, vị trí của những người tham gia tố tụng phải bố trí trên cùng một mặt phẳng, sắp xếp theo hình thức bàn tròn, tường trong phòng xử án có màu xanh. Những yếu tố này nhằm mục đích giảm không khí căng thẳng, tránh biến động về mặt tâm lý của bị cáo; từ đó, giúp quá trình khai báo chính xác hơn, góp phần bảo đảm chất lượng xét xử.
Đối với hôn nhân, vợ chồng đưa nhau ra tòa đôi khi chỉ vì vài mâu thuẫn nhỏ do thiếu sự nhường nhịn hay vì tự ái cá nhân hoặc do nhiều lý do khác, khi trò chuyện với HĐXX trong phòng xử, mỗi cặp vợ chồng sẽ hiểu hơn để tha thứ cho nhau.
Đặc biệt, tòa có phòng trẻ em giúp giám sát tâm lý trẻ trước phiên tòa. Phòng là nơi quan sát, đánh giá về tâm lý, tình cảm của trẻ em trong những vụ án ly hôn có tranh chấp nuôi con. Nơi đây được bố trí các camera để các chuyên gia tư vấn, thẩm phán có thể theo dõi tâm lý, tâm trạng của các em để quyết định giao con cho ai nuôi sẽ tốt nhất. Phòng được trang trí hài hòa, có phim hoạt hình, có bút màu vẽ tranh và có đồ chơi... tạo cảm giác ấm cúng, gần gũi, giúp các cháu tự tin bộc lộ cảm xúc.
Đảm bảo cơ sở vật chất để thực hiện phiên tòa thân thiện
Chánh án TAND huyện Thạch Hà Nguyễn Thành Nhân
Phiên xử thân thiện mang ý nghĩa nhân văn khi hạn chế tối đa hình phạt tù; tạo điều kiện cho các bị cáo vị thành niên có cơ hội sửa chữa lỗi lầm. Tuy vậy, điều khiến Chánh án Nguyễn Thành Nhân băn khoăn là việc bố trí, thiết kế phòng xử án theo đúng tinh thần của TAND tối cao trong hệ thống TAND cấp huyện tại Hà Tĩnh còn khó khăn.
Đây cũng là nỗi trăn trở của Chánh án TAND huyện Nghi Xuân Phạm Huy Bình: “Hiện, TAND huyện Nghi Xuân có 2 hội trường xét xử hình sự và dân sự. Để triển khai phòng xử án thân thiện, đơn vị không đủ kinh phí sắm sửa các trang thiết bị theo đúng tiêu chuẩn. Do vậy, đơn vị chỉ có thể triển khai xét xử thân thiện bằng những việc làm đơn giản như: Chủ tọa phiên tòa không mặc áo choàng, lựa chọn hội thẩm nhân dân là giáo viên và cán bộ đoàn để nắm bắt tâm sinh lý của bị cáo vị thành niên; bị cáo được ngồi cạnh bố mẹ, người bào chữa. Đồng thời, quá trình diễn ra phiên tòa, bên cạnh xét hỏi thông thường, các thành viên HĐXX sẽ nhẹ nhàng trò chuyện, trao đổi với bị cáo”.
Các phiên tòa có bị cáo vị thành niên chiếm khoảng 20% tổng số lượng án tại TAND huyện Kỳ Anh. Chánh án Hoàng Ngọc Tùng chia sẻ: “Việc ra đời của phòng xét xử thân thiện đánh dấu sự thành công của tiến trình cải cách tư pháp. Khi giải quyết, bên cạnh tuân thủ pháp luật, thẩm phán thường chú ý đến yếu tố tâm lý, tình cảm, đạo đức. Yêu cầu đầu tiên của phòng xử án thân thiện là về mặt không gian, phải tạo cảm giác thoải mái”.
Các vị trí được sắp xếp trong hội trường xét xử dân sự
Phó Chánh án TAND tỉnh Nguyễn Hà Ngân phân tích: “Thời gian qua, TAND tỉnh đã chỉ đạo hệ thống TAND cấp huyện thực hiện nghiêm túc tinh thần của TAND tối cao. Tuy nhiên, do trụ sở của hệ thống TAND hai cấp tại Hà Tĩnh chủ yếu được xây dựng từ khi mới tái lập tỉnh và được sửa chữa hàng năm. Bên cạnh đó, mỗi đơn vị cấp huyện chỉ có từ 1 - 2 hội trường xét xử (gồm hội trường dân sự và hội trường hình sự); vì vậy, mỗi khi có bị cáo vị thành niên, cán bộ Tòa án phải di chuyển các trang thiết bị tại hội trường theo mô hình thân thiện.
Trên cơ sở đó, TAND tỉnh Hà Tĩnh kiến nghị TAND tối cao cho phép thành lập Tòa gia đình và người chưa thành niên; đồng thời, đầu tư nguồn kinh phí để hoàn thiện phòng xét xử thân thiện. Ngoài ra, Thẩm phán, hội thẩm nhân dân, người bào chữa… tham gia phiên tòa cần được tăng cường tập huấn chuyên đề để nâng cao kỹ năng xét xử cho người chưa thành niên”.
