Khi người Nghệ ngại nói tiếng Nghệ

(Baohatinh.vn) - Tiếng Nghệ là một phần cấu thành bản sắc văn hóa Xứ Nghệ. Vậy nhưng, nhiều năm nay, trên nhiều diễn đàn, hội họp, trên kênh truyền hình, trong dẫn chương trình đám cưới… đã xuất hiện hiện tượng pha tạp trong phát âm, tạo nên kiểu phát âm vừa “nửa Bắc, nửa Nghệ”, vừa sai quy chuẩn tiếng Việt.

Đội ngũ giáo viên trên địa bàn đóng vai trò rất quan trọng trong việc làm giàu đẹp thêm tiếng Nghệ.

Đội ngũ giáo viên trên địa bàn đóng vai trò rất quan trọng trong việc làm giàu đẹp thêm tiếng Nghệ.

Cách điệu hay sự pha tạp?

Với đặc điểm cấu âm địa phương, âm thanh phát ra trầm đục, người Nghệ thường cảm thấy thiếu tự tin khi giao tiếp với bên ngoài. Phản ứng tâm lý này là thông thường vì mục tiêu của giao tiếp là hướng đến sự thuận tiện, hiểu lời nói các bên. Thế nhưng, điều đáng nói là, trong trường hợp người Nghệ giao tiếp với nhau ngay cùng địa bàn và bối cảnh, nhiều người Nghệ vẫn ngại sử dụng tiếng Nghệ. Thay vào đó, họ tạo nên kiểu phát âm có phần cách điệu. Mặc dù, kiểu phát âm này có phần dễ nghe hơn so với kiểu phát âm theo tiếng Nghệ thông thường do tiếp nhận phát âm theo giọng Bắc, nhưng hiện tượng “nửa Bắc, nửa Nghệ” đã gây khó chịu cho không ít người. Hiện tượng này dễ gặp nhất là ở thanh điệu.

Người Nghệ thường chỉ phát âm 5 thanh, có nơi chỉ có 3 thanh (như Nghi Lộc, một số nơi ở Nghi Xuân) do các thanh hỗn nhập với nhau, riêng thanh ngã (~) không có trong “đặc sản” tiếng Nghệ. Vì thế, những người này đã cố gắng làm mờ bóng dáng phát âm nặng bằng cách sử dụng nhiều thanh ngã. Điều không mong muốn là, do tiếng Nghệ ăn sâu trong máu thịt, tạo nên thói quen không dễ phá bỏ nên khi phát âm như trên, những người này đã tạo nên hiện tượng thanh nặng bị ngã (~) hóa, hoặc bị biến thành nửa hỏi (’), nửa ngã (~). Chẳng hạn như: quan trọng thành quan trõng, ngoài đường ngoài chợ thành ngoài đường ngoài chỡ; hoặc nửa ngã, nửa hỏi như: công tác chuẩn bị thành công tác chuẩn bĩỉ, Hà Nội thành Hà Nỗổi… Hiện tượng này trong ngôn ngữ gọi là sai chính âm, không phải là sai chính tả (sai khi viết).

Ngoài ra, ứng xử ngôn ngữ trên còn tạo ra một hạn chế nữa là phát âm theo giọng gió (âm vực cao của người Bắc), không theo lối phát âm có âm vực sâu của người Nghệ Tĩnh. Hiện tượng khiên cưỡng này cũng không làm đẹp thêm ngôn ngữ Nghệ Tĩnh nói riêng, tiếng Việt nói chung, bởi trong bản chất, việc phát âm của người Bắc cũng nhiều hạn chế, ngay cả MC truyền hình VTV cũng không khắc phục được.

Lựa chọn nào cho phát âm?

Tiếng Nghệ nặng và đục, nhiều nơi mang tính thổ âm khá cao. Đó là hạn chế cơ bản. Vì thế, khi chuyển tải ngôn ngữ này vào truyền hình, phát thanh hay những diễn đàn thu hút đông người thường gây cảm giác khó ưa (trường hợp hay gặp là phỏng vấn người nông dân trên truyền hình, phát thanh). Tuy nhiên, tiếng Nghệ lại có những ưu điểm mà không phải ngôn ngữ nào cũng có được. Dễ thấy nhất là đặc điểm phát âm rõ tiếng, đậm và đục, chính điều này làm cho tiếng Nghệ có độ sâu lắng. Nhiều người đi xa, nhất là kiều bào khi nghe tiếng Nghệ thường gợi cảm giác lưu luyến, nhớ nhà. Đó cũng là lý do giải thích tại sao ví, giặm Nghệ Tĩnh lại có sức sống đặc biệt.

Về sắc thái đặc biệt của tiếng Nghệ, theo Giáo sư Ngôn ngữ học Đỗ Thị Kim Liên: “Tiếng Nghệ có nhiều sắc thái đặc biệt và phải đặt trong các ngữ cảnh, gắn với nội dung cụ thể mới thấy rõ cái đẹp và hay của nó. Chẳng hạn như việc hướng dẫn viên Khu di tích Kim Liên (Nam Đàn) gây ấn tượng mạnh đối với du khách, ngoài lý do khắc phục được một số hạn chế của tiếng Nghệ, thì còn có tác động của nội dung lời nói. Ở đây, hướng dẫn viên giới thiệu về Bác Hồ và gia đình Bác, do đó, giọng đọc mềm mại, thân thương, thiên về gợi tình thương mến, gần gũi”. Từ phân tích này, giáo sư cũng có so sánh lý thú khi đã trải nghiệm hàng chục năm trên giảng đường: tiếng Nghệ tạo ấn tượng rất sâu sắc khi người Nghệ đọc các thể loại văn xuôi; trong khi, người miền Bắc với giọng uyển chuyển, mềm mại, tuy nghe có vẻ hay nhưng đôi lúc làm hỏng vẻ đẹp của tính chất thể loại, tức là, làm cho người ta liên tưởng tới thơ nhiều hơn.

Từ các phân tích, Giáo sư Đỗ Thị Kim Liên cho rằng, đối với phát thanh và truyền hình, việc sử dụng tiếng Nghệ là tất yếu vì khẳng định bản sắc văn hóa, đồng thời, khẳng định các ưu điểm của tiếng Nghệ. Chỉ có điều, phát thanh viên cần khắc phục các hạn chế của tiếng Nghệ, nhất là trong thanh điệu, không sử dụng theo hướng hoàn toàn tuân theo lời ăn tiếng nói của người dân, mà hướng tới chuẩn hóa, vì ngôn ngữ truyền hình, phát thanh là phục vụ đông đảo người nghe cả trong và ngoài tỉnh. Giáo sư cũng nhấn mạnh, phát thanh viên cần phát huy mặt mạnh của các âm quặt lưỡi (tr, s, r) và biết phát huy ưu điểm của tiếng Nghệ trong các trường hợp khác nhau để điều chỉnh, rèn luyện giọng cho phù hợp, tạo ấn tượng đối với người nghe, chẳng hạn như khi tường thuật về trận đánh, sắc thái giọng phải khác với tường thuật thông thường hay đọc các văn bản có tính trữ tình cao.

“Người Nghệ sử dụng tiếng Nghệ” từ lâu đã như là châm ngôn, vừa khẳng định vẻ đẹp của tiếng Nghệ Tĩnh, vừa khẳng định sự tất yếu người vùng nào nói tiếng vùng đó. Thiết nghĩ, sử dụng tiếng Nghệ cần phù hợp với các bối cảnh khác nhau để làm đậm đà bản sắc và tôn lên vẻ đẹp văn hóa. Khi giao tiếp thông thường, bối cảnh hẹp, cần sử dụng tiếng Nghệ theo lối có sao nói vậy (chẳng hạn như có thể nói: trôốc, tru, trù… và một số thổ âm); khi tham gia diễn đàn thu hút đông người thì cố gắng nói theo giọng phổ thông, đúng chính âm. Cùng với việc này, dĩ nhiên, hiện tượng nửa Bắc, nửa Nghệ cần được khắc phục, bởi như cha ông ta hay nói “chửi cha không bằng pha tiếng”.

Đọc thêm

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025

Sáng 6/5, Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025 đã khai mạc trọng thể tại Học viện Phật giáo Việt Nam ở TP Hồ Chí Minh với chủ đề “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững".
Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Phong cảnh hữu tình dọc tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh

Trên tuyến cao tốc Bắc - Nam qua Hà Tĩnh có nhiều đoạn tuyến băng qua đồng ruộng, đồi núi, sông suối tạo nên những cảnh đẹp hữu tình. Tuyến cao tốc được kỳ vọng tạo động lực quan trọng trong việc mở ra không gian phát triển mới về kinh tế - xã hội, thu hút đầu tư cho Hà Tĩnh.
Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Du lịch Hà Tĩnh - bước tiến mới về khách lưu trú

Thời tiết khá tốt, nhiều sản phẩm mới hấp dẫn, giao thông thuận tiện... là những yếu tố quan trọng giúp các khu, điểm du lịch Hà Tĩnh thu hút hơn 734 nghìn lượt khách trong kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5.
Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Podcast tản văn: Về Hà Tĩnh nghe biển hát

Hà Tĩnh được thiên nhiên ban tặng cảnh quan sơn thủy hữu tình với những bãi biển cát mịn, nước trong, nhiều làng chài cổ có tuổi đời hàng ngàn năm. Về Hà Tĩnh, du khách không chỉ được đắm mình trong làn nước biển xanh trong, ngắm cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn được nghe những huyền tích thú vị.
Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Podcast giai thoại danh nhân: Bóng dáng người vợ

Danh họa Nguyễn Phan Chánh có mối tình lớn với người vợ đầu tiên, người đã sinh cho ông 6 người con và dâng hiến cả cuộc đời cho gia đình. Dù là vợ của một danh họa nổi tiếng, nhưng bà có một cuộc đời vất vả, lo toan và nhiều hy sinh.
Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhớ về kẻ sĩ Ngàn Hống Võ Hồng Huy

Nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Võ Hồng Huy là người có nhiều đóng góp cho kho tàng văn hoá dân gian xứ Nghệ với danh xưng: “kẻ sĩ Ngàn Hống”.
Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Trương Ngọc Ánh duyên nợ với thơ lục bát

Duyên nợ với thi ca đã giúp thầy giáo dạy Sử sinh ra từ miền quê mặn mòi ven biển Đỉnh Bàn (TP Hà Tĩnh) đến với những vần thơ thấm đẫm phù sa quê hương. Trương Ngọc Ánh làm nhiều thơ, đủ các thể loại nhưng nhiều nhất, đặc sắc nhất vẫn là những bài thơ lục bát.
Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

Dấu ấn 50 năm nền văn học nghệ thuật Hà Tĩnh

50 năm sau ngày thống nhất đất nước, các thế hệ văn nghệ sỹ Hà Tĩnh đã góp phần xây dựng được một nền VHNT dày dặn. Với hàng ngàn tác phẩm trên các lĩnh vực,  phản ảnh sinh động về sự phát triển kinh tế, văn hoá xã hội của Hà Tĩnh qua các giai đoạn lịch sử.
Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Ca khúc cách mạng - sức mạnh chiến thắng

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc đã 50 năm nhưng âm hưởng hào hùng của những ngày tháng khói lửa vẫn vẹn nguyên bởi những ca khúc đi cùng năm tháng. Lời ca tiếng hát đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn, hun đúc tâm thế của cả dân tộc cùng ra trận và làm nên chiến thắng 30/4/1975.
Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Podcast truyện ngắn: Chuyến tàu Thống Nhất

Hai người bạn già ngồi bên nhau, nhấp từng ngụm trà cảm nhận vị đắng chát tan ra trong khoang miệng. Rồi chỉ còn lại vị ngọt cứ mênh mang nơi cuống họng. Ánh mắt họ hướng về phía lá cờ đỏ sao vàng treo trước cổng nhà đang tung bay trong gió…
Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Đêm không ngủ tại Thành phố Hồ Chí Minh

Tối 29/4 - rạng sáng 30/4, hàng nghìn người dân tập trung trên các tuyến đường trung tâm TP.HCM để chờ xem Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Màn trình diễn 7 phút của 10.500 drone

Tối 28/4, 10.500 drone lần lượt thắp sáng bầu trời TP.HCM trong khoảng 7 phút, chào mừng 50 năm thống nhất đất nước với hàng loạt hình ảnh biểu tượng như Bác Hồ, Dinh Độc Lập...
Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Khai trương mùa du lịch biển Thạch Hải

Đây là sự kiện khởi động cho mùa du lịch biển sôi động năm 2025, góp phần quảng bá vẻ đẹp nguyên sơ, hấp dẫn của vùng biển Thạch Hải (TP Hà Tĩnh) đến với du khách gần xa.
Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Podcast truyện ngắn: Trái tim hòa bình

Bước đi trong lòng địa đạo, cô thấy tim mình rung lên trong lồng ngực. Còn người cựu chiến binh già, có biết bao hồi ức đẹp ùa về, hồi ức về một thời binh lửa...
Podcast tản văn" Về đâu tháng Tư

Podcast tản văn: Về đâu tháng Tư?

Rồi mùa hạ sẽ bước những bước chân dập dồn mạnh mẽ, cái nắng non nớt run rẩy tháng Tư sẽ thay bằng những trận nắng trập trùng tháng Năm, tháng Sáu...
Những bài ca bất tử…

Những bài ca bất tử…

Chiến tranh đã lùi xa, mảnh đất bom cày đạn xới năm xưa nay đã trở thành những địa chỉ đỏ. Bài ca bất tử về những người đã sống, chiến đấu trên quê hương Hà Tĩnh vẫn còn vang vọng mãi...
Việt Nam ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ du lịch toàn cầu

Việt Nam ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ du lịch toàn cầu

Nền tảng dịch vụ du lịch trực tuyến toàn cầu Trip.com vừa chính thức công bố Bảng xếp hạng Trip.Best toàn cầu năm 2025, vinh danh những điểm lưu trú, nhà hàng và điểm tham quan được yêu thích nhất trên thế giới. Trong đó, Việt Nam gây ấn tượng mạnh với 38 đại diện đến từ 11 tỉnh, thành phố trải dài khắp ba miền, góp mặt ở cả ba hạng mục chính.