Theo sử sách để lại, Nguyễn Biểu người làng Bình Hồ, huyện Chi La (nay là xã Yên Hồ, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh) không chép ngày tháng năm sinh cha mẹ là ai, làm gì. Ông đỗ Thái học sinh thời Trần, đã từng theo giúp vua Trùng Quang nhà Hậu Trần từ những ngày đầu mới lên ngôi, lấy đất Bà Hồ, huyện Chi La làm căn cứ tổ chức cuộc kháng chiến chống giặc Minh.
Thời gian này, nghĩa quân làm chủ vùng Thanh, Nghệ trở vào, lúc tiểna Bắc, lúc luivề Diễn Châu, Nghệ An. Năm 1412, trận thua đau ở Thần Đầu khiến nghĩa quân bị tổn thất nặng. Quân Minh chiếm Thanh Hoa, Diễn Châu và thành Nghệ An. Vua Trùng Quang phải rút vào giữ vùng Tân Bình, Thuận Hoá, sai Nguyễn Biểu đi sứ cầu phong ở thành Nghệ An (Lam thành) tìm kế hoà hoãn, đợi thời cơ.
Cuốn “Đại Việt sử ký Toàn thư”, chép: “Mùa hạ tháng 4 năm Quý Tỵ (1413) bọn Trương Phụ nhà Minh đánh mạnh vào Nghệ An, vua chạy về Châu Hoá, sai Đài quan là Nguyễn Biểu làm sứ cầu phong, mang sản vật địa phương đến Nghệ An. Trương Phụ giữ lại. Biểu tức giận mắng Phụ rằng: “Trong bụng đánh lấy nước, bên ngoài giả làm quân nhân nghĩa, đã hứa lập con cháu nhà Trần lại đặt quận huyện, không những chỉ cướp lấy vàng bạc, châu báu, còn giết hại nhân dân, thực là giặc tàn ngược”. Phụ giận lắm đem ra giết”.
Còn sách “Nghĩa Sĩ truyện” lại chép rằng: “Khi tới trước quân Trương Phụ bọn giặc bắt ngài lạy. Ngài đứng trơ không nhúc nhích. Nhân thế, giặc đặt tiệc thết, nấu một đầu người mà mời, cốt để cho rõ ý ngài. Ngài tức thì lấy đũa khoét hai mắt, hoà với giấm mà nuốt”. Trong bản chép tay kèm ở trong gia phả họ Nguyễn có thêm: “Lúc bày tiệc ra ngài cười mà nói: “Đã mấy lúc người Nam lại được ăn đầu người Bắc”.
Một số sách dã sử và truyền ngôn, chép rằng: Sau bữa “tiệc đầu người” ấy, Trương Phụ thấy Nguyễn Biểu không sợ hãi, bèn cho về. Nhưng sau khi nghe hàng thần Phan Liêu ton hót nên cho người đuổi theo đến cầu Lam bắt lại. Nguyễn Biểu cầm chắc sẽ bị giết, lấy móng tay vạch vào cột cầu tám chữ: “Thất nguyệt, sơ nhất nhật, Nguyễn Biểu tử” (ngày mồng 1 tháng 7 Nguyễn Biểu chết).
Trương Phụ sai trói ngài ngâm dưới cầu Lam để thuỷ triều lên dìm chết, nhưng ba ngày, nước triều không lên được. Nước không lên mà tiếng mắng không dứt, Phụ giận đánh chết ông. Tiết tháo của Nguyễn Biểu thật lẫm liệt, trước giặc giữ lòng chỉ nghĩ đến vua. Trương Phụ giết ông nhưng phải ngầm kính phục, cho đưa thi hài về Bình Hồ an táng. Triều đình nhà Lê cho lập miếu thờ, phong là nghĩa sĩ. Các triều đại về sau đều có sắc phong và nhân dân hương khói đời đời.
Nhà thờ Nguyễn Biểu được xây dựng vào thời nhà Lê, hiện vẫn còn tại xã Yên Hồ, Đức Thọ.
